1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro- ekonomii, :)…

2 I N F L A C J A

3 INFLACJA jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie. Co to znaczy „przeciętnej ceny”? - WSKAŹNIK CEN KONSUMENTA (Consumer Price Index – CPI); - WSKAŹNIK CEN PRODUCENTA (Producer Price Index – PPI); - DEFLATOR…

4 DEFLATOR DEFLATOR = (PKB N /PKB R )100 Jeśli DEFLATOR równa się np. 203,2, oznacza to, że ceny wszyst- kich dóbr wliczanych do PKB (a nie ceny konsumpcyjnych dóbr- reprezentantów) wzrosły przeciętnie o 103,2% między okresem bazowym, a okresem obecnym...

5 Inflacja w Stanach Zjednoczonych, (poprzedni rok = 100).

6 Źródło: Dane GUS. Inflacja w Polsce w latach ; CPI, poprzedni rok = 100

7 Źródło: Dane GUS. Inflacja w Polsce w latach (CPI, poprzedni miesiąc = 100

8 Kraje Australia 4,54,43,02,82,32,73,52,34,41,8 Czechy 3,84,71,80,12,81,81,92,86,31,0 Francja 1,8 1,92,22,31,9 1,63,20,1 Hiszpania 3,52,83,63,1 3,43,62,84,1 -0,3 Japonia -0,8-0,7-0,9-0,30,0-0,30,30,01,4-1,4 Meksyk 9,56,45,04,54,74,03,64,05,15,3 Niemcy 1,41,91,41,01,81,91,82,32,80,1 POLSKA 10,1 5,51,90,83,52,11,02,54,23,52,64,33,70,90,0 USA 3,42,81,62,32,73,43,22,93,8 -0,3 Szwajcaria 1,61,00,6 0,81,21,00,72,4 -0,4 Szwecja 1,32,71,92,31,00,81,51,73,32,3 Węgry 9,89,25,34,66,83,63,97,96,14,2 W.Brytania 0,91,21,31,41,32,02,3 3,62,2 Inflacja w różnych krajach w latach 2000–2006 (CPI) (w % w porównaniu z poprzednim rokiem) Źródło: IMF, World Economic Outlook, Database for April 2010.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. ODMIANY INFLACJI

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) INFLACJA GALOPUJĄCA. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) INFLACJA PEŁZAJĄCA. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) INFLACJA CZYSTA. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) DEFLACJA. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70 XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) DEZINFLACJA. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) HIPER- INFLACJA. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji).

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperin- flacja. g) INFLACJA KOREKCYJNA. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat

17 Miesiące Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień 11,0 7,9 8,1 9,8 7,2 6,1 9,5 39,5 34,4 54,8 22,4 17,7 79,6 23,8 4,3 7,5 4,6 3,4 3,6 1,8 4,6 5,7 4,9 5,9 12,7 6,7 4,5 2,7 4,9 0,1 0,6 4,3 3,2 3,1 7,5 1,8 2,0 3,7 4,0 1,6 1,4 2,7 5,3 3,0 2,3 2,2 Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1989 – 1992 (wzrost w % w stosunku do poprzedniego miesiąca) Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 5, s. 15 i nr 11, s. 15; 1993, nr 1, s. 18.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperin- flacja. g) Inflacja korekcyjna. h) INFLACJA JAWNA. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat h) Przełom lat

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperin- flacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) INFLACJA UKRYTA. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat h) Przełom lat i) Kolejki w drugiej połowie lat 70. XX wieku.

Przyjrzyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie świato- wej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperin- flacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) INFLACJA BAZOWA. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat h) Przełom lat i) Kolejki w drugiej połowie lat 70. XX wieku. j) Inflacja bazowa trwała bez przerwy w całym okresie , choć nie zawsze była mierzona.

21 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji: (dlaczego? podaj przykłady): a) ŚRODKA PŁATNICZEGO?

22 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (dlaczego? podaj przykłady): a) ŚRODKA PŁATNICZEGO? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zaso- bów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa UCIECZKA OD PIENIĄDZA, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymia- ny. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza.

23 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (dlaczego? podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zaso- bów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) ŚRODKA MIERZENIA WARTOŚCI?

24 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (odpowiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zaso- bów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) ŚRODKA MIERZENIA WARTOŚCI? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się in- formowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesię- ciolecia, bez trudu można było spotkać ceny wyrażone np. w nie- mieckich markach.

25 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (od- powiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zaso- bów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) Środka mierzenia wartości? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się in- formowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia, bez trudu można było spotkać ceny wyrażone np. w niemieckich markach. c) ŚRODKA GROMADZENIA OSZCZĘDNOŚCI?

26 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (od- powiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zaso- bów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) Środka mierzenia wartości? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się in- formowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia, bez trudu można było spot- kać ceny wyrażone np. w niemieckich markach. c) ŚRODKA GROMADZENIA OSZCZĘDNOŚCI? Tak. Próba oszczędzania w pieniądzu, który - pod wpływem inflacji - szybko traci siłę nabywczą, zwykle kończy się utratą znacznej częś- ci oszczędności. Przekonało się o tym wielu Polaków trzymających swoje złotówki w państwowych bankach u schyłku 80. lat XX w. Znowu - w takiej sytuacji rolę środka oszczędzania przejmują inne dobra. W końcu lat 80. Polacy oszczędzali np. w wódce, meblach lub w wykupionym ze sklepu cukrze.

27 Zdaniem zwolenników ILOŚCIOWEJ TEORII PIENIĄDZA przyczyną inflacji jest (ceteris paribus) wzrost ilości pieniądza w gospodarce. ILOŚCIOWĄ TEORIĘ PIENIĄDZA często prezentuje się, wyko- rzystując RÓWNANIE WYMIANY FISHERA. PRZYCZYNY INFLACJI

28 RÓWNANIE WYMIANY FISHERA (ang. quantuty equation of money) opisuje tę prawdę, że w analizowanym okresie CAŁKOWITE WYDATKI na zakup dóbr (MV) są równe WARTOŚCI NABYTYCH DÓBR (YP): M SNV = YP 6 2 = 4 3 gdzie: M SN to nominalna podaż pieniądza, P to ogólny poziom cen, V to szybkość obiegu pieniądza, Y to realna wartość produkcji (PKB).

29 SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA, V, jest to liczba transakcji ob- sługiwanych przez jednostkę pieniądza przeciętnie w ciągu roku. V = (YP)/M SN

30 M SNV = YP RÓWNANIE WYMIANY FISHERA jest zawsze prawdziwe, właśnie dlatego, że: V = (YP)/M SN. Niezależnie od tego, jakie wartości Y, P i M SN zaobserwujemy, z definicji V ma zawsze taką wartość, że M SN V = YP.

31 Na przykład: Y = 4 chleby, P = 3 gb/bochenek, M SN = 6 gb. Więc: V = (YP)/M SN = (43)/6 = 2. Więc: M SN V = YP, czyli 62 = 43.

32 Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza, V, w gospodarce? V = (YP)/M SN

33 Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza, V, (popyt na pieniądz…) w gospodarce? 1.Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. V = (YP)/M SN

34 Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza, V, (popyt na pieniądz…) w gospodarce? 1.Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. 2.Tempo inflacji (wzrost cen powoduje utratę siły nabywczej środka płatniczego; zatem: im szybciej rosną ceny, tym więk- sze jest tempo obiegu pieniądza w gospodarce). V = (YP)/M SN

35 Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza, V, (popyt na pieniądz…) w gospodarce? 1.Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. 2. Tempo inflacji (wzrost cen powoduje utratę siły nabywczej środka płatniczego; zatem: im szybciej rosną ceny, tym więk- sze jest tempo obiegu pieniądza w gospodarce). 3.Częstotliwość wypłacania poborów (im bliżej do wypłaty, tym mniejszy jest potrzebny nam zapas środka płatniczego). V = (YP)/M SN

36 DYGRESJA Z równania M SN V = YP wynika równanie: r M +r V +r M r V = r P + r Y +r P r Y, gdzie: r M, r V, r P, r Y to stopy zmiany, odpowiednio: wielkości nominalnej podaży pieniądza, M SN, szybkości obiegu pieniądza, V, poziomu cen, P, i realnej wielkości produkcji, Y. Oznacza to, ze suma stóp zmian M SN i V jest – W PRZYBLI- ŻENIU - równa sumie temp zmian Y i P. r M +r V ≈ r P + r Y. KONIEC DYGRESJI

37 Z równania wymiany M SN V = YP wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, M SN, musi (CETERIS PARIBUS) powodować taki sam (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P.

38 Z równania wymiany M SN V = YP wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, M SN, musi (CETERIS PARIBUS) powodować podobny (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P. 2. Ewentualne różnice temp wzrostu ilości pieniądza, M SN, i cen, P, da się wytłumaczyć zmianami szybkości obiegu pieniądza, V, i re- alnej wielkości produkcji, Y.

39 Z równania wymiany M SN V = YP wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, M SN, musi (ceteris paribus) powo- dować podobny (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P. 2. Ewentualne różnice temp wzrostu ilości pieniądza, M SN, i cen, P, da się wytłumaczyć zmianami szybkości obiegu pieniądza, V, i re- alnej wielkości produkcji. A TO JEST WŁAŚNIE TEZA ZWOLENNIKÓW ILOŚCIOWEJ TEORII PIENIĄDZA!

40 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑

41 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑ YPYP LAS AD’ AD E0E0 E1E1 SAS 1 SAS 0 0 Y P P1P0P1P0 P2P2 E2E2 Y1Y1 Na rysunku z modelem ADAS inflacja spowodowana ekspansywną polityką budżetową wygląda tak oto:

42 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑ M SN V = YP Ekspansywna polityka budżetowa powoduje, że po lewej stronie równania wymiany Fishera, zależnie od sposobu sfinansowania wydatków państwa: 1.ROŚNIE NOMINALNA PODAŻ PIENIĄDZA, M SN i (lub) 2. ROŚNIE SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA, V.

43 1. ROŚNIE NOMINALNA PODAŻ PIENIĄDZA, M SN … Powiedzmy, że wzrost wydatków państwa, G, jest finansowany wy- łącznie dodatkową emisją pieniądza. Np. rząd zdobywa środki, zmuszając bank centralny do emisji pieniądza i kupna rządowych papierów wartościowych. Jeśli te papiery wartościowe nie zostaną WYSTERYLIZOWANE, (ang. sterilisation) czyli odsprzedane przez bank centralny np. ban- kom komercyjnym, nastąpi MONETYZACJA DEFICYTU (deficyt budżetu spowoduje, że w gospodarce zwiększy się nominalna podaż pieniądza, M SN ) i (zapewne) – ceteris paribus – poziom cen, P. M SN V = YP

44 2. ROŚNIE SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA, V. Załóżmy, że dodatkowe wydatki państwa są finansowane emisją państwowych papierów wartościowych, kupowanych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na krajowym rynku kapi- tałowym.

45 W takiej sytuacji zwykle rośnie szybkość obiegu pieniądza, V, a więc także – ceteris paribus – poziom cen, P. Kiedy państwo finansuje swoje wydatki emisją długu publicznego, prywatne oszczędności stosunkowo szybko zamieniają się w wydatki państwa. Przekształcenie prywatnych oszczędności w prywatne in- westycje, które zwykle dokonuje się dzięki systemowi finansowemu, trwałoby dłużej. M SN V = YP

46 Zauważ - zarówno monetyzacja deficytu budżetowego i spowodo- wany nią wzrost M SN, jak i zwiększenie się szybkości obiegu pie- niądza, V, mogą zostać zneutralizowane zmniejszeniem przez bank centralny nominalnej podaży pieniądza, M SN, w gospodarce…

47 Oczywiście, ekspansja budżetowa jest groźniejsza w gospodarce „klasycznej” niż w „keynesowskiej”…

48 PODSUMUJMY… Ekspansywna polityka budżetowa CZĘSTO powoduje zwiększenie się zagregowanego popytu w gospodarce i wzrost cen. Jest tak zwłaszcza wtedy, kiedy towarzyszy jej wzrost ilości pieniądza w obiegu. Jednak zależność ta NIE JEST WYRAŹNA z powodu działania czynników zakłócających (np. charakter polityki banku central- nego, czy gospodarka jest „keynesowska”, czy „klasyczna”).

49 POZIOM PRODUKCJI, A BEZROBOCIE I INFLACJA

50 Jak pamiętamy: Szoki popytowe wytrącają gospodarkę z równowagi i powo- dują zmiany produkcji oraz SKIEROWANE W PRZECIW- NYCH KIERUNKACH ZMIANY STOPY INFLACJI I STOPY BEZROBOCIA.

51 YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA Np. po POZYTYWNYM makroekonomicznym szoku popyto- wym W KRÓTKIM OKRESIE stopa inflacji wzrasta powyżej zera, a stopa bezrobocia się zmniejsza (wszak produkcja rośnie).

52 YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA Natomiast W DŁUGIM OKRESIE stopa inflacji powraca do zera, a stopa bezrobocia powraca do naturalnego poziomu (pro- dukcja maleje).

53 Zmiany stóp: bezrobocia i inflacji po pozytywnym szoku popytowym π U UAUA A’ πAπA 0 E0E0 SPC UBUB B’ πBπB YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA

54 YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA Po NEGATYWNYM makroekonomicznym szoku popytowym W KRÓTKIM OKRESIE, stopa inflacji spada poniżej zera, a stopa bezrobocia się zwiększa (wszak produkcja maleje).

55 YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA Natomiast W DŁUGIM OKRESIE stopa inflacji powraca do zera, a stopa bezrobocia powraca do naturalnego poziomu (pro- dukcja maleje).

56 Zmiany stóp: bezrobocia i inflacji po negatywnym szoku popyto- wym π U UAUA A’ πAπA 0 E0E0 SPC UBUB B’ πBπB YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA

57 Wykres, który pokazuje krótkookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy KRÓTKOOKRESO- WĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (SPC). SPC – krótkookresowa krzywa Phillipsa π U UAUA A’ πAπA 0 E0E0 SPC UBUB B’ πBπB YPYP LAS AD 1 AD 0 E1E1 B SAS 0 SAS 1 0 Y P P 1 P A/B E0E0 P0P0 YBYB A YAYA

58 ZADANIE a) Wykonaj rysunek z krótkookresową krzywą Phillipsa.

59 ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z krótkookresową krzywą Phillipsa. U π 0 E0E0 PC 1

60 ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z obiema krzywymi Phillipsa. b) Wskaż krótkookresowe skutki pozytywnego szoku popytowego. U π 0 E0E0 PC 1

61 ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z obiema krzywymi Phillipsa. b) Wskaż krótkookresowe skutki pozytywnego szoku popytowego. U A π 0 E0E0 PC 1 U π 0 E0E0 Po pozytywnym szoku popytowym w krótkim okresie gospodarka przesunie z punktu E do punktu A na rysunku.

62 ZADANIE: c) Wskaż długookresowe skutki negatywnego szoku popytowego.

63 ZADANIE: c) Wskaż długookresowe skutki negatywnego szoku popytowego. U π 0 E0E0 PC 1 B W wyniku negatywnego szoku popytowego w długim okresie gospo- darka przesunie się z punktu E do punktu B i z powrotem do pun- ktu E.

64 Niech – ceteris paribus – M SN wzrasta w stałym tempie, równym – powiedzmy – 10% rocznie. Zgodnie z ilościową teorią pieniądza, stopa inflacji, π, również wynosi wtedy 10%, a nie 0%. Długookresowa krzywa Phillipsa

65 Niech – ceteris paribus – M SN wzrasta w stałym tempie, równym – powiedzmy – 10% rocznie. Zgodnie z ilościową teorią pieniądza, stopa inflacji, π, również wynosi 10%, a nie 0%. Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B E1E1 ●

66 Niech – ceteris paribus – M SN wzrasta w stałym tempie, równym – powiedzmy – 10% rocznie. Zgodnie z ilościową teorią pieniądza, stopa inflacji, π, również wynosi 10%, a nie 0%. Jeśli tylko inne zmienne nominalne (np. płace nominalne) też zwiększają się w tempie 10%, ZMIENNE REALNE SIĘ NIE ZMIENIAJĄ I W GOSPODARCE TRWA RÓWNOWAGA (PUNKT E 1 NA RYSUNKU). Naturalna stopa bezrobocia równa się U*. Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B E1E1 ●

67 Odcinek PRZESUNIĘTEJ W GÓRĘ SPC między punktami B’ i A’ nadal ilustruje skutki makroekonomicznych szoków popyto- wych, czyli skierowane odwrotnie zmiany stopy inflacji, π, i stopy bezrobocia, U. Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B PC 2 E1E1 B’ A’

68 Odcinek PRZESUNIĘTEJ W GÓRĘ SPC między punktami B’ i A’ nadal ilustruje skutki makroekonomicznych szoków popyto- wych, czyli skierowane odwrotnie zmiany stopy inflacji, π, i stopy bezrobocia, U. UWAGA! Teraz szokami tymi są NIE ZMIANY WIELKOŚCI M SN, LECZ ZMIANY TEMPA WZROSTU M SN. Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B PC 2 E1E1 B’ A’

69 Kiedy tempo wzrostu M SN się zmienia, w krótkim okresie ceny, P, rosną w nie zmienionym tempie, które zależy od, ustalanego raz na jakiś czas, tempa wzrostu płac nominalnych. Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B PC 2 E1E1 B’ A’

70 Kiedy tempo wzrostu M SN się zmienia, w krótkim okresie ceny, P, rosną w nie zmienionym tempie, które zależy od, ustalanego raz na jakiś czas, tempa wzrostu płac nominalnych. W takiej sytuacji realna podaż pieniadza, M S, zmienia się w tym samym kierunku, co nominalna podaż pieniądza: (M SN /P=M S ). Jest to przyczyną szoku popytowego. Właśnie ta sytuacja jest po- kazana na rysunku… Długookresowa krzywa Phillipsa 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B PC 2 E1E1 B’ A’

71 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B LPC PC 2 E1E1 B’ A’ Wykres, który pokazuje bardzo długookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC).

72 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B LPC PC 2 E1E1 B’ A’ Wykres, który pokazuje bardzo długookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC). Po szoku popytowym i niezbędnych dostosowaniach płac i cen bezrobocie cykliczne (lub cykliczny niedobór rak do pracy) zani- ka i stopa bezrobocia zawsze powraca do swego naturalnego po- ziomu.

73 10% U U*U* A π 0 E0E0 PC 1 B LPC PC 2 E1E1 B’ A’ Wykres, który pokazuje długookresową zależność stopy bezrobo- cia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC). Po szoku popytowym i niezbędnych dostosowaniach płac i cen bezrobocie cykliczne (lub cykliczny niedobór rak do pracy) zani- ka i stopa bezrobocia zawsze powraca do swego naturalnego po- ziomu. O tym, jaka stopa inflacji towarzyszy naturalnej stopie bezrobo- cia, decyduje tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza.

74 W wielu krajach stopy: inflacji, π, i bezrobocia, U, zmieniają się JEDNAK inaczej, niż to wynika z teorii Phillipsa. Na przykład szybszemu wzrostowi cen towarzyszy taki sam poziom bezro- bocia. Zdarza się również ich jednoczesny wzrost… Żeby zrozumieć te sytuacje, dokładniej zbadamy teraz skutki makroekonomicznych szoków podażowych.

75 SKUTKI NEGATYWNEGO SZOKU PODAŻOWEGO YPYP Y LAS AD B SAS 0 SAS 1 0 P PBPB P0P0 E0E0 YBYB STAGFLACJĄ nazywamy inflację, której towarzyszy zmniejsza- nie się produkcji i wzrost bezrobocia.

76 YPYP Y LAS AD B SAS 0 SAS 1 0 P PBPB P0P0 E0E0 YBYB Rozwój sytuacji w długim okresie – PIERWSZY scenariusz

77 SZOKI PODAŻOWE LAS AD B SAS 0 SAS 1 0 P PBPB P0P0 E0E0 YBYB E1E1 P1P1 YPYP AD 1 Rozwój sytuacji w długim okresie – DRUGI scenariusz

78 INFLACJA POPYTOWA I INFLACJA KOSZTOWA W zależności od przyczyny wzrostu cen wyróżnia się INFLACJĘ POPYTOWĄ i KOSZTOWĄ (podażową).

79 INFLACJA POPYTOWA jest spowodowana gwałtownym wzros- tem popytu w gospodarce. Jego przyczyną może być np. wzrost deficytu budżetowego, finansowany drukiem pieniądza lub eks- pansywna polityka pieniężna realizowana przez bank centralny.

80 Przyczyną INFLACJI KOSZTOWEJ jest wzrost kosztów pro- dukcji, np. na skutek podwyżki wynagrodzeń lub podniesienia stóp podatkowych. (Odmianą inflacji kosztowej jest INFLACJA IMPORTOWANA, którą wywołuje wzrost cen za granicą).

81 Inflacja przyczynia się do NIEEFEKTYWNOŚCI i NIESPRA- WIEDLIWOŚCI. Ich skala zależy m.in. od tego, jak skutecznie społeczeństwo potrafi się dostosować do warunków inflacji. SZKODY POWODOWANE PRZEZ INFLACJĘ

82 INFLACJA A EFEKTYWNOŚĆ Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce, co oznacza ubytek PKB. W szczególności chodzi o:

83 Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce. W szczególności chodzi o: 1. KOSZTY ZDZIERANYCH ZELÓWEK (ang. shoe-leather costs), które odzwierciedlają koszty transakcyjne spowodowane ucieczką od pieniądza (np. czas tracony w kolejkach do sklepów),

84 Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce. W szczególności chodzi o: 1. KOSZTY ZDZIERANYCH ZELÓWEK (ang. shoe-leather costs), które odzwierciedlają koszty transakcyjne spowodowane ucieczką od pieniądza (np. czas tracony w kolejkach do sklepów), 2. KOSZTY ZMIENIANYCH JADŁOSPISÓW (ang. menu cost), czyli koszt adaptowania się podmiotów gospodarczych do wzrostu cen (np. koszt zmiany konstrukcji aparatów wrzutowych akcep- tujących monety w urządzeniach do automtycznej sprzedaży bile- tów).

85 Koszty zdzieranych zelówek i koszty zmienianych jadłospisów są szczególnie duże w przypadku inflacji sięgającej tysięcy procent rocznie, którą nazywamy HIPERINFLACJĄ.

86 Dalej, INFLACJA, której tempa nie da się przewidzieć, UTRUD- NIA PROWADZENIE RACHUNKU EKONOMICZNEGO. Przyszły poziom cen i wielkość przyszłych dochodów nie są znane. Nie wiadomo, jakie będą koszty i przychody związane z realizacją konkretnego przedsięwzięcia.

87 Dalej, INFLACJA, której tempa nie da się przewidzieć, UTRUD- NIA PROWADZENIE RACHUNKU EKONOMICZNEGO. Przyszły poziom cen i wielkość przyszłych dochodów nie są znane. Nie wiadomo, jakie będą koszty i przychody związane z realizacją konkretnego przedsięwzięcia. Bojąc się ryzyka, inwestorzy mogą wówczas w ogóle pow- strzymać się od działania. Tym samym, w gospodarce zmniejsza się nie tylko zagregowany popyt, lecz również tempo wzrostu produkcji potencjalnej (tempo wzrostu gospodarczego) i maleje efektywność gospodarowania.

88 INFLACJA A SPRAWIEDLIWOŚĆ Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DO- CHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia TE ZYSKI I STRATY ZWYKLE NIE ODPOWIADA- JĄ AKCEPTOWANYM PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO KRYTE- RIOM SPRAWIEDLIWOŚCI I BYWAJĄ PRZYPADKOWE. Na przykład: Kto traci?

89 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DO- CHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowa- nym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a)Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY.

90 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DO- CHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowa- nym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a) Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY. b) Gospodarstwa domowe i firmy mogą też tracić na skutek DRE- NAŻU FISKALNEGO, czyli w wyniku niedostosowania systemu podatkowego do rosnących cen.

91 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DO- CHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowa- nym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a) Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY. b) Gospodarstwa domowe i firmy mogą też tracić na skutek DRE- NAŻU FISKALNEGO, czyli w wyniku niedostosowania systemu podatkowego do rosnących cen. c) Różne grupy społeczne walczą o zachowanie zagrożonej inflacją siły nabywczej swoich dochodów. Niektórzy, np. pracownicy zorga- nizowani w agresywne związki zawodowe, osiągają ten cel, inni – np. emeryci – tracą, ponieważ nominalna wartość ich dodatko- wych dochodów nie nadąża za wzrostem cen.

92 ROLA INSTYTUCJI Chodzi o ZMIANY SPOSOBU ZORGANIZOWANIA I DZIA- ŁANIA GOSPODARKI, KTÓRYCH SKUTKIEM JEST POW- STANIE TRWAŁYCH BODŹCÓW SPRZYJAJĄCYCH STA- BILNOŚCI CEN I OGRANICZENIU SZKÓD POWODOWA- NYCH INFLACJĄ. JAK SOBIE RADZIĆ Z INFLACJĄ?

93 ROLA INSTYTUCJI 1. Antyinflacyjne zabezpieczenia instytucjonalne polegają zwykle na konstytucyjnym zobowiązaniu banku centralnego do dbania o stabilność cen, a także na ograniczaniu możliwości wymuszania przez rząd na władzach banku centralnego zwiększania nominal- nej podaży pieniądza. JAK SOBIE RADZIĆ Z INFLACJĄ?

94 1. Antyinflacyjne zabezpieczenie instytucjonalne polegają zwykle na konstytucyjnym zobowiązaniu banku centralnego do dbania o stabilność cen, a także na ograniczaniu możliwości wymuszania przez rząd na władzach banku centralnego zwiększania nominal- nej podaży pieniądza. 2. Zmiany instytucjonalne obejmują również mechanizmy ułat- wiające społeczeństwu życie z inflacją, takie jak indeksowanie („waloryzowanie”), czyli automatyczne korygowanie zmiennych nominalnych o skutki inflacji (np. indeksowanie progów podatko- wych i zmiany oprocentowania lokat bankowych).

95 ŚRODKI POLITYKI GOSPODARCZEJ Kiedy mimo zabezpieczeń instytucjonalnych trwa inflacja, jej za- hamowaniu służą zwykle środki polityki gospodarczej, czyli RES- TRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA.

W wyniku restrykcyjnej polityki pieniężnej w krótkim okresie spa- da tempo inflacji, π, i rośnie stopa bezrobocia, U. U π 0 E0E0 SPC 1 A LPC

W wyniku restrykcyjnej polityki pieniężnej w krótkim okresie spa- da tempo inflacji, π, i rośnie stopa bezrobocia, U. U π 0 E0E0 SPC 1 A LPC W długim okresie sytuacja może się rozwinąć w różny sposób…

I. Scenariusz umiarkowanie optymistyczny - ADAPTACYJNE OCZE- KIWANIA INFLACYJNE (ang. adaptative expectations) + WIARY- GODNOŚĆ polityki państwa Ludzie sądzą, że w przyszłości sytuacja nie zmieni się, więc gdy obecne tempo inflacji maleje, STOPNIOWO maleje także przewidy- wana przez ludzi przyszła stopa inflacji. Ten spadek oczekiwań in- flacyjnych powoduje spadek rzeczywistego tempa inflacji.

I. Scenariusz umiarkowanie optymistyczny - ADAPTACYJNE OCZE- KIWANIA INFLACYJNE (ang. adaptative expectations) + WIARY- GODNOŚĆ polityki państwa Ludzie sądzą, że w przyszłości sytuacja nie zmieni się, więc gdy obecne tempo inflacji maleje, STOPNIOWO maleje także przewidy- wana przez ludzi przyszła stopa inflacji. Ten spadek oczekiwań in- flacyjnych powoduje spadek rzeczywistego tempa inflacji.

II. Scenariusz radykalnie optymistyczny – RACJONALNE OCZE- KIWANIA INFLACYJNE (ang. rational expectations) + WIARY- GODNOŚĆ polityki państwa Przewidując tempo inflacji, ludzie wykorzystują wszystkie dostęp- ne informacje gospodarcze i niczym zawodowi ekonomiści przewi- dują jej zmiany, dostosowując się do nich NATYCHMIAST (a nie stopniowo).

II. Scenariusz radykalnie optymistyczny – RACJONALNE OCZE- KIWANIA INFLACYJNE (ang. rational expectations) + WIARY- GODNOŚĆ polityki państwa Przewidując tempo inflacji, ludzie wykorzystują wszystkie dostęp- ne informacje gospodarcze i niczym zawodowi ekonomiści przewi- dują jej zmiany, dostosowując się do nich NATYCHMIAST (a nie stopniowo).

102 III. WARIANT PESYMISTYCZNY - BRAK WIARYGODNOŚCI polityki państwa

103 Akceptacji prowadzonej przez państwo polityki antyinflacyjnej sprzyja odpowiednia POLITYKA DOCHODOWA.

104 Akceptacji prowadzonej przez państwo polityki antyinflacyjnej sprzyja odpowiednia POLITYKA DOCHODOWA. Przykładem narzędzia wykorzystywanego w ramach po- lityki dochodowej jest opodatkowanie wzrostu wynagrodzeń po- nad pewien próg. Zwiększa ono prawdopodobieństwo zgody pra- cowników na obniżanie tempa wzrostu płac i tym samym inflacji. Wszak zbyt duże podwyżki płac i tak będą zabierane przez pańs- two.

105 POLITYKA CELU INFLACYJNEGO alternatywą dla bezpoś- redniego sterowania podażą pieniądza. Przez wiele lat banki centralne sterowały podażą pieniądza, M SN, w ten sposób wpływając na stopę procentową i tempo inflacji…

106 POLITYKA CELU INFLACYJNEGO alternatywą dla bezpoś- redniego sterowania podażą pieniądza. Przez wiele lat banki centralne sterowały podażą pieniądza, M SN, w ten sposób wpływając na stopę procentową i tempo inflacji… Współcześnie banki centralne zwykle ogłaszają docelowe tempo inflacji na najbliższe 2-3 lata, a następnie za pomocą operacji otwartego rynku typu REPO i REVERSE REPO (zob. zadanie 17 w rozdziale pt. RYNEK PIENIĄDZA), BEZPOŚREDNIO sterując stopą procentową, zmierzają do osiągnięcia tego CELU INFLACYJNEGO. (Podwyższają stopy procentowe, kiedy rzeczy- wista inflacja przewyższa cel inflacyjny i obniżają je w odwrot- nej sytuacji).

107 POLITYKA CELU INFLACYJNEGO ma zaletę w postaci obli- czalnosci.

108 Wielu ekonomistów uważa, że politykę celu inflacyjnego należy „ZAUTOMATYZOWAĆ”, stosując STAŁE REGUŁY GRY, któ- rych przykładem jest REGUŁA TAYLORA Przyczyną jest np. zakładana niekompetencja i uzna- niowość polityków gospodarczych.

109 REGUŁA TAYLORA + ½ ½