1. Wiedza o języku Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy” 2013-2014 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje (pok. 1): śr 14.00-15.00, sob (w dniach zjazdów) Strona przedmiotu — szukaj pod: http://www.mswidz.republika.pl/ 1

Wykład 1: Co to jest język naturalny? 2

Warunki zaliczenia 3 Praca zaliczeniowa: styczeń 2014. Forma: zestaw 9 pytań – dostępny (jeden do wyboru). Zestaw d wyboru (zbiór będzie dostępny w internecie). Pytania testowe i otwarte, teoretyczne i praktyczne, dotyczące polszczyzny i PJM. Rozwiązania wysyłane elektronicznie. Po ocenie – możliwa popraw(k)a. 3

Cele 4 wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej, pokaz narzędzi opisu lingwistycznego, przedstawienie zdyscyplinowanego opisu gramatycznego polszczyzny, dyskusja problemów opisu języków wizualno-przestrzennych, dyskusja: PJM a polski foniczny. 4 4

Program 5 Co to jest język naturalny? Aparat pojęciowy analizy tekstu. Poziomy struktury tekstu. Fonologia: pokaz narzędzi opisu strukturalnego. Derywacja i gniazda słowotwórcze. Fleksja polska. Elementarz składni. Świat znaczeń: podstawy leksykologii. Leksykografia. Komunikacja językowa. Inne. 5 5

Literatura EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław 1993. Grzegorczykowa R.: Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 popr. , Warszawa 1979. Milewski T.: Językoznawstwo, Warszawa 1965 [lub wyd. następne]. 6 6

Literatura Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej języka polskiego, Warszawa 1997 [dostępne w internecie]. Świdziński, M.: „Języki migowe”. [W:] Podstawy neurologopedii. Red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska. Opole 2005. 679-692 [dostępne w internecie]. 7 7

Literatura Świdziński, M.: „Jak Głusi przyswajają język: o językach migowych i miganych”. [W:] Język migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce. Red. I. Grzesiak. Wydawnictwo Stanisław Sumowski. Malbork 2007. 16-24 [dostępne w internecie]. Świdziński, M.: „O reprezentacji fonologicznej tekstu polskiego”. [W:] Język. Teoria – dydaktyka VI, Kielce 1986. 7-20. 8 8

Nauka empiryczna 9 Przedmiot opisu: pewien wycinek rzeczywistości. Cel opisu: zbudowanie teorii lub modelu.   Przedmiot językoznawstwa (= wycinek rzeczywistości): język naturalny. 9

Co to jest język (naturalny)? umiejętność ludzka??? urządzenie do komunikacji??? jakieś znaki??? 10

Definicja Język naturalny – dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej. Terminy wymagające objaśnienia: znak, system, dwuklasowość, grupa społeczna, komunikacja uniwersalna. 11

Znak Językoznawstwo — dział semiologii. Znak: element rzeczywistości istotny nie ze względu na swoje cechy zewnętrzne, ale ze względu na inny element rzeczywistości, do którego się odnosi. 12

Przezroczystość znaku Znak ma dwie strony: formę i treść. Dwa typy znaków: a. znaki naturalne, b. znaki konwencjonalne. Język naturalny — pewien zbiór znaków. 13

System System znaków (intuicyjnie): zbiór znaków konwencjonalnych obsługujący ten sam wycinek rzeczywistości.  Opozycja: różnica formy, z którą skorelowana jest ściśle określona różnica treści lub funkcji.  [Seryjność opozycji: powtarzanie się danej różnicy formy w serii par znaków.]  System znaków: zbiór znaków z opozycją. 14

Minimalny system znaków   15

Minimalny system znaków   16

System znaków drogowych X 5 0 5 0 17

Język polski jako system znaków dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,... kot : kota, murarz : murarza, monter : montera,... budować : budował, hodować : hodował, pracować : pracował,... budować : budowanie, grać : granie, słuchać : słuchanie,... w : we, od : ode, przez : przeze;...  18

Opozycje 19 Poziome : Uniesione znaczy stój : jedź Poziome : Opuszczone znaczy ................... Okrągłe niebieskie : Kwadratowe niebieskie ..... Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone ..... Trójkątne : Kwadratowe ..... Strzałka w prawo : Krzyżyk ..... Plansza barwna : Plansza szara ..... 19

Opozycje 20 Pojedyncza : Mnoga (= Liczba) Mianownik : Dopełniacz (= Przypadek) Bezokolicznik : Forma osobowa (= Bezokolicznikowość) Czynność : Nazwa czynności (= Gerundialność?) Bez –e : Z –e (= Wokaliczność?) 20

Znaki klasy A (pierwsza przymiarka) Dwuklasowość Znaki klasy A (pierwsza przymiarka) dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot, kota, murarz, murarza, monter, montera, budować, budował, hoduje, hodował, pracuje, pracował, budowanie, granie, słuchanie,... 21

Znaki klasy B Dwuklasowość 22 Murarz nie hoduje kota. Pracował monter. budowanie murarza Czy jedziemy? Wczoraj padało. matki przełożone Pracował monter, ale ponieważ wczoraj padało, a murarz nie hoduje kota, budowanie murarza trwało parę godzin. 22

Dwuklasowość Klasa A: znaki proste — słowa (uwaga: jest to rozwiązanie prowizoryczne). Zbiór znaków prostych — słownik. Klasa B: znaki złożone: konstrukcje zbudowane ze znaków prostych lub złożonych. REKURENCJA!!! 23

Opozycje w zbiorze znaków klasy B Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj padało. : Czy wczoraj padało?, Jaś śpi.: Czy Jaś śpi?,... lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu Janowi : panu Jana, matki przełożone : matki przełożonych,... John hit Paul. : Paul hit John., The boy kissed the beggar. : The beggar kissed the boy., Garfield swallows Mickey. : Mickey swallows Garfield,... 24

Opozycje w zbiorze znaków klasy B Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne (= Modalność) Fraza z przydawką apozycyjną : Fraza z przydawką dopełniaczową (= Typ podrzędnika) Pozycja podmiotu : Pozycja dopełnienia (= Diateza) 25

Gramatyka Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny znak złożony: * Murarz nie hoduje kot. * Pracował montera. * budowanie murarz * Jedziemy czy? * Wczoraj będzie padało. Definicja wszystkich poprawnych połączeń znaków: gramatyka. 26

System dwuklasowy znaków System dwuklasowy znaków — para: <Słownik, Gramatyka>. Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!) Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia // rozkładania wyrażeń. 27

Ograniczoność i uniwersalność Użytkownicy języka naturalnego: określona populacja (zwykle etniczna). Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny: służy do porozumiewania się o wszystkim. 28

Podsumowanie 29 Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział semiologii. Przedmiot: języki naturalne. Znaki konwencjonalne. Opozycje. System. Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość. Język – para <Słownik, Gramatyka>. Populacja rodzimych użytkowników. Komunikacyjna uniwersalność języka naturalnego. 29