I KONGRES NAUK ROLNICZYCH Nauka Praktyce Instytut Chemii i Technologii Żywności I KONGRES NAUK ROLNICZYCH Nauka Praktyce Puławy, 14-16 maja 2009 Genetycznie modyfikowane organizmy i ich wpływ na żywność i środowisko (koreferat) Tadeusz Miśkiewicz

Instytut Chemii i Technologii Żywności GMO wdzierają się niemal do każdej dziedziny życia wywołując bogatą gamę odczuć: od złowieszczych obaw (m. in. w przypadku żywność GM) do zbawiennych nadziei (np. w medycynie). W przypadku roślin GM obawy dotyczą wnoszonych z nimi zagrożeń, i to zarówno ich sakli, jak i nieodwracalności, co ilustrują następujące cytaty: „We are confronted with what is undoubtedly the single most potent technology the world has ever known - more powerful even than atomic energy. Yet it is being released throughout our environment and deployed with superficial or no risk assessments - as if no one needs to worry an iota about its unparalleled powers to harm life as we know it - and for all future generations”. (Batalion N., 2008. 50 Harmful effects of genetically-modified foods. http://www.raw-wisdom.com/50harmful). „Zanieczyszczenia genetyczne środowiska stwarzają znacznie większe zagrożenia. Są to organizmy żywe, które aktywnie się rozmnażają i rozprzestrzeniają, mogą migrować i mutować. Raz uwolnione, nie mogą być zatrzymane ani kontrolowane, jest to więc zagrożenie nieodwracalne”. (Wiąckowski S.K., 2008. Genetycznie modyfikowane organizmy obietnice i fakty. http://www.scribd.com/doc/9195271/Prof-S-Wickowski-GMO-Obietnice-i-Fakty)

Instytut Chemii i Technologii Żywności Zarzuty pod adresem żywności GM Krytyka towarzyszy żywności transgenicznej od początku jej wytwarzania, a aspekty związane z bezpieczeństwem żywnościowym oraz środowiskiem należą do najbardziej dyskutowanych. Większość obaw związanych z konsumpcją żywności GM dotyczy: ► możliwości nasilenia uczuleń, ► jej toksyczności, ► pogorszenia wartości odżywczej oraz ► nabycia odporności na antybiotyki.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Uczulenia Źródłem składnika uczulającego w żywności GM może być zarówno zmodyfikowana odmiana rodzicielska (niezależnie od modyfikacji), jak i sama modyfikacja. Poszerzyć się może także krąg osób narażonych na ryzyko uczulenia. Może nim być każdy, stykający się z taką żywnością począwszy od jej produkcji (rolnik, farmer) aż do konsumpcji. Realność ryzyka wywołania silnej reakcji uczuleniowej przez żywność GM wykazano w 1996 roku w testach na zwierzętach karmionych soją, której genom wzbogacono o geny z orzecha brazylijskiego.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Toksyczność Poczucie ryzyka toksycznego wpływu żywności GM na zdrowie wzmaga upublicznianie niekorzystnych wyników karmienia nią zwierząt doświadczalnych. Taka informacja pojawiła się w 1999 roku i wieściła o szkodliwym wpływie transgenicznych ziemniaków na szczury (Ewen S.W.B., Pusztai A. 1999. Effect of diets containing genetically modified potatoes expressing Galanthus nivalis lectin on rat small intestine. Lancet, v. 354, 1353-1354). Również w innym doniesieniu opisującym eksperymenty z udziałem szczurów, testy ujawniły toksyczność genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy (Ermakova I. 2005. Influence of GM-soya on the posterity of rats. Report at the session of GMO risks during Gastroenterological Week in Russia (10-12.10.05) http://www.environmentalobservatory.org/library.cfm?refID=77176). Ostatnio (11 listopada 2008 roku) Federalne Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i Młodzieży Austrii doniosło o niezdrowym działaniu kukurydzy GM na myszy.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Pogorszenie wartości odżywczej Zdecydowana przewaga publikowanych wyników prac naukowych dotyczących wartości odżywczej świadczy raczej o kruchości obaw w tym zakresie. Przykładem może być porównawcza analiza tradycyjnych i transgenicznych odmian pszenicy, która wskazała na jednakową jakość glutenu (Bregitzer P., Blechl A. E., Fiedler D., Lin J., Sebesta P., De Soto J.F., Chicaiza O., Dubcovsky J. 2006. Changes in high molecular weight gluten in subunit composition can be genetically engineered without affecting wheat agronomic performance, Crop Science, 46, 1553-1563). Istotnych różnic niemodyfikowanych i zmienionych genetycznie odmian kukurydzy, buraków cukrowych, ziemniaków i soi w zakresie składu chemicznego (m.in. zawartości włókna pokarmowego, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, składników mineralnych i mikotoksyn) nie wykazały długotrwałe prace niemieckich naukowców (Flachowsky G., Aulrich K., Böhme H., Halle I. 2007. Studies on feeds from genetically modified plants (GMP) – Contributions to nutritional and safety assessment. Animal Feed Science and Technology, 133, 2-30).

Nabycie odporności na antybiotyki Instytut Chemii i Technologii Żywności Nabycie odporności na antybiotyki Obawy przed nabyciem przez konsumentów żywności GM odporności na antybiotyki wiążą się ze stosowaniem techniki, zwanej kotransformacją, do otrzymywania transgenicznych odmian wielu żywnościowych surowców roślinnych. Wzbogaceniu genomu rośliny o nowy gen kodujący pożądana cechę, towarzyszy w tej technice wprowadzenie dodatkowego genu, zwanego markerem selekcyjnym, umożliwiającego rozwój tylko komórek transgenicznych. Najczęściej stosowanym markerem selekcyjnym w transformacji roślin jest gen nptII, który koduje enzym inaktywujący dużą ilość antybiotyków aminoglikozydowych, takich jak: kanamycyna, neomycyna czy paromycyna. Na pożywce zawierającej jeden z tych antybiotyków rosną tylko komórki roślinne zawierające gen nptII. W przypadku konsumpcji żywności GM zawierającej komórki wzbogacone o gen nptII istnieje obawa, że kodowana przez niego odporność na antybiotyki przeniesie się na konsumenta.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Obawy o stan środowiska Wiele niepokoju budzi uprawa roślin GM, których modyfikacje doprowadziły do podwyższonej tolerancji na preparat chemiczny o handlowej nazwie Roundup oraz wytwarzania szkodliwego dla wielu owadów białka Bt, pochodzącego z naturalnie występujących w glebie bakterii Bacillus thuringiensis. Obydwie modyfikacje spełniają oczekiwania, ale zarzuty dotyczą niepożądanego niszczenia zarówno przez preparat Roundup jak i toksyczne białko Bt innych roślin, owadów, pszczół, motyli, chrząszczy, gryzoni itd. Białko Bt może przemieszczać się wraz z pyłkami na inne obszary, docierać do konsumenta wraz ze spożywanym pokarmem, trafiać jako składnik paszy do karmionych zwierząt i pozostawać w glebie wraz z korzeniami roślin GM - wszędzie może być groźne. Innym kłopotliwym następstwem uprawy odmian GM odpornych na Roundup może być pojawienie się „superchwastów”- niepożądanych roślin odpornych nie tylko na ten preparat, ale także na wiele innych herbicydów, a roślin zawierających gen kodujący białko Bt wykształcenie „superszkodników” – niepożądanych owadów znoszących to białko bez żadnej szkody.

Nadzieje związane z żywnością GM Instytut Chemii i Technologii Żywności Nadzieje związane z żywnością GM Żywność transgeniczna nie jest tylko przedmiotem nagonki. Wiąże się z nią nadzieje na istotny udział w zaspokojeniu rosnącej, globalnej podaży na żywność, eliminacji niedożywienia oraz złagodzenia głodu szczególnie w krajach rozwijających się. Ma ona bowiem spory potencjał poprawy produktywności małych farm w tych krajach i zapewnienie ich mieszkańcom środków spożywczych o większej wartości odżywczej. Żywność GM drugiej generacji oferuje konsumentom wiele korzyści dostarczając m.in. więcej białka bogatego w aminokwasy egzogenne, probiotyki, prozdrowotne kwasy tłuszczowe, witaminy, enzymy ułatwiające trawienie itd.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Wzrastające zapotrzebowanie na żywność wynika przede wszystkim z dynamicznie rosnącej populacji ludzi, która według szacunków może osiągnąć poziom 7,9 mld w 2025 roku, a 25 lat później 9,1 mld, a ponadto wzmaga go głód, głównie w krajach rozwijających się.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Tempo wzrostu upraw roślin GM w krajach rozwijających się rośnie, a w wysoko rozwiniętych stabilizuje się.

Instytut Chemii i Technologii Żywności Dynamicznie rozwija się w ostatnich latach produkcja kukurydzy GM. Jednak trzeba pamiętać, że spora jej ilość przeznaczana jest na produkcję biopaliw.

Areał upraw kukurydzy GM w Europie (ha) Instytut Chemii i Technologii Żywności Areał upraw kukurydzy GM w Europie (ha) 2005 2006 2007 2008 Hiszpania 53255 53667 75148 79269 Francja 492 5000 21147 zakaz uprawy Republika Czeska 150 1290 000 8380 Portugalia 750 1250 4500 4851 Niemcy 342 947 2685 3173 Słowacja - 30 900 1900 Rumunia 350 7146 Polska1) 100 320 3000 Razem 54959 62284 110050 107725 1)dane nieoficjalne Źródło: http://www.gmo-compass.org/eng/agri_biotechnology/gmo_planting/392.gm_maize_cultivation_europe_2008.html

Instytut Chemii i Technologii Żywności Wnioski Społeczeństwa wielu krajów już pogodziły się z żywnością GM i przyzwyczaiły do niej, ale odsetek ludzi wątpiących lub nie wierzących w jej bezpieczne wytwarzanie i spożywanie jest wciąż bardzo duży (dotyczy to także Polaków). Nie wszystkie kierunki krytyki żywności GM są wystarczająco uzasadnione, ale obowiązujące metody oceny ryzyka żywności GM są otwarte na wykorzystanie najnowszej wiedzy, szerszy udział różnych grup społecznych (w tym konsumentów) w dyskusjach o GMO, a także podejmowanie decyzji na bazie rzetelnej wiedzy ekspertów, a nie pod wpływem emocji i subiektywnych opinii. Być może w wielu krajach wykreuje się mieszany model rolnictwa, który zapewni konsumentowi wybór żywności, a farmerowi sposób jej produkcji (tradycyjny, ekologiczny lub oparty na GMO).

Instytut Chemii i Technologii Żywności Dziękuję za uwagę Prof. dr hab. inż. Tadeusz Miśkiewicz Katedra Inżynierii Bioprocesowej ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław  071 3680 269; telefax: 071 3680 753 www. kib.ue.wroc.pl; e-mail: ie_ib@ue.wroc.pl