Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe erotema (gr.) = pytanie

Model istotności statystycznej (S-R) Wyjaśnienie nie polega na rozumowaniu, lecz na wykazaniu, że explanans jest dodatnio statystycznie istotny dla zajścia explanandum P(E|C) > P(E) gdzie E = explanandum, C = explanans Przykład: prawdopodobieństwo zachorowania na parezę, jeśli cierpiało się na nieleczony, ukryty syfilis (choć niskie) jest większe od prawdopodobieństwa zachorowania na parezę. Wesley Salmon (1925-2001) Statistical Explanation and Statistical Relevance 1971 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn którego nie sposób w pełni odtworzyć Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn którego nie sposób w pełni odtworzyć dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn którego nie sposób w pełni odtworzyć dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych za wyjaśniające zwykle uważa się przyczyny abnormalne Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Istotność statystyczna a przyczynowa Istotność statystyczna nie pokrywa się z istotnością przyczynową Przykład: barometr i burza Odpowiedź Salmona: istotność statystyczna jest czynnikiem wyjaśniającym o tyle, o ile świadczy o istotności przyczynowej Standardowa krytyka przyczynowego modelu wyjaśniania: każde zdarzenie jest skutkiem splotu przyczyn którego nie sposób w pełni odtworzyć dlatego trzeba odróżnić przyczyny główne od ubocznych za wyjaśniające zwykle uważa się przyczyny abnormalne pojęcie normalności jednak silnie zależy od kontekstu Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Pragmatyka wyjaśniania Wyjaśnienie polega na odpowiedzi na pytanie typu „dlaczego?”. Pytanie typu „dlaczego?” obejmuje domyślny kontrast: Dlaczego P a nie Q? Przykład: Dlaczego Adam zjadł jabłko? Dlaczego Adam, a nie Ewa, zjadł jabłko? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie brzoskwinię? Dlaczego Adam zjadł jabłko, a nie zostawił go Ewie? Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Pytanie „ Dlaczego Adam zjadł jabłko?” składa się z: tematu pytania (topic): „Adam zjadł jabłko” klasy kontrastu: możliwe zdania po „…a nie…” klasy istotności (relevance-class), czyli odpowiedzi bezpośrednich, dopuszczalnych ze względu na aktualną wiedzę (pytającego) potrzeby poznawcze (pytającego) Q = <Pk, X, R> Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Pytania typu „dlaczego?” presuponują co najmniej, że ich temat jest prawdziwy. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Odpowiedź bezpośrednia: możliwa i wystarczająca. W przypadku pytań typu „dlaczego?” jest to odpowiedź typu „ponieważ”. Presupozycja pytania: założenie, że na pytanie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia. Pytania typu „dlaczego?” presuponują co najmniej, że ich temat jest prawdziwy. Odpowiedź korekcyjna: odpowiedź sprzeczna z presupozycją pytania. Bas van Fraassen (1942-) The Scientific Image, 1980 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Odpowiedzi korekcyjne: „Ależ to nie Adam zjadł jabłko!” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Analiza pytania typu „dlaczego?” Kilka pojęć logiki erotetycznej Przykłady odpowiedzi: Odpowiedź bezpośrednia: „Ponieważ był głodny”. nie spełnia relacji istotności w kontekście Pisma Św. Odpowiedzi korekcyjne: „Ależ to nie Adam zjadł jabłko!” „Bez powodu” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Uwagi na temat koncepcji van Fraassena Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Uwagi na temat koncepcji van Fraassena Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Uwagi na temat koncepcji van Fraassena Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. Van Fraassena koncepcja klasy istotności jest niejasna Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Uwagi na temat koncepcji van Fraassena Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. Van Fraassena koncepcja klasy istotności jest niejasna Van Fraassena kryteria oceny odpowiedzi zakładają Bayesianizm Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Uwagi na temat koncepcji van Fraassena Kontrastowe ujęcie pytania przynosi ważny postęp analizy Przykład: Dlaczego Funio zapadł na parezę, a Gucio nie? Ponieważ Funio chorował na nieleczony, ukryty syfilis, a Gucio nie. Van Fraassena koncepcja klasy istotności jest niejasna Van Fraassena kryteria oceny odpowiedzi zakładają Bayesianizm Van Fraassen odrzuca zasadę wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic niestaranna opieka ze strony studentów Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Pytanie: dlaczego na jednym oddziale położniczym śmiertelność jest znacznie wyższa niż na drugim? Hipotezy pochodzenie społeczne położnic niestaranna opieka ze strony studentów lęk wywoływany przez księdza sprawującego sakrament namaszczenia chorych Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wypadek Koletschki Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wypadek Koletschki Wyjaśnienie: „trupi jad” przenoszony przez studentów z prosektorium Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnienie „gorączki połogowej” Wypadek Koletschki Wyjaśnienie: „trupi jad” przenoszony przez studentów z prosektorium Test: staranne mycie rąk po ćwiczeniach w prosektorium Ignaz Semmelweis (1818-1865) Odkrycie przyczyny gorączki połogowej 1847/1861 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Odpowiedzieć na kontrastowe pytanie typu „dlaczego?” – Dlaczego P, a nie X?” znaczy wskazać na pewien element historii przyczynowej P, który nie ma swojego odpowiednika w historii przyczynowej nie-X” Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Odpowiedzieć na kontrastowe pytanie typu „dlaczego?” – Dlaczego P, a nie X?” znaczy wskazać na pewien element historii przyczynowej P, który nie ma swojego odpowiednika w historii przyczynowej nie-X” Przykład: Dlaczego wykładam tu, a nie tam? Ponieważ tu zaproponowano mi wyższe wynagrodzenie niż tam. Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm zakres (scope) Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Poprawki Liptona Powołanie się na przyczynowość unika niejasności pojęcia relacji istotności Kontrastowe ujęcie pytań typu „dlaczego?” wyznacza wybór przyczyn wyjaśniających Kryteria jakości wyjaśnienia: mechanizm zakres (scope) precyzja Peter Lipton (1954-) The Inference to the Best Explanation 1991 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często osiąga się kosztem precyzji i vice versa. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często osiąga się kosztem precyzji i vice versa. Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często jest zyskiem pozornym. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wady ujęcia Liptona Ograniczenie do wyjaśnień przyczynowych Pominięcie wyjaśnień funkcjonalnych i intencjonalnych Niejasność kryteriów jakości wyjaśnień Jak porównać alternatywne ujęcia mechanizmu zjawisk? Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często osiąga się kosztem precyzji i vice versa. Zwiększenie zakresu wyjaśnienia często jest zyskiem pozornym. Zwiększenie precyzji bywa niepożądane. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Interrogacyjny model nauki Nauka jako gra Uczonego z Przyrodą w pytania „tak-lub-nie” (zadawane za pomocą eksperymentów) i odpowiedzi (w formie rezultatów eksperymentów) Jaakko Hintikka (1929-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Interrogacyjny model nauki Nauka jako gra Uczonego z Przyrodą w pytania „tak-lub-nie” (zadawne za pomocą eksperymentów) i odpowiedzi (w formie rezultatów eksperymentów) Przyroda zawsze odpowiada szczerze Jaakko Hintikka (1929-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Interrogacyjny model nauki Nauka jako gra Uczonego z Przyrodą w pytania „tak-lub-nie” (zadawne za pomocą eksperymentów) i odpowiedzi (w formie rezultatów eksperymentów) Przyroda zawsze odpowiada szczerze Uczony w następstwie otrzymanych odpowiedzi zacieśnia klasę możliwych światów, wśród których (wedle jego wiedzy) znajduje się świat rzeczywisty Jaakko Hintikka (1929-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Interrogacyjny model nauki Nauka jako gra Uczonego z Przyrodą w pytania „tak-lub-nie” (zadawne za pomocą eksperymentów) i odpowiedzi (w formie rezultatów eksperymentów) Przyroda zawsze odpowiada szczerze Uczony w następstwie otrzymanych odpowiedzi zacieśnia klasę możliwych światów, wśród których (wedle jego wiedzy) znajduje się świat rzeczywisty Problem: na czym polega odpowiedź korekcyjna („ani tak, ani nie”)? Jaakko Hintikka (1929-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Uczony: Przyroda: Eksperyment Rezultat Pytanie Odpowiedź Reakcja Przyrody Interpretacja Interpretacja Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi odrzucenie presupozycji pytania i zmiana pojęciowa (rewolucja naukowa) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi odrzucenie presupozycji pytania i zmiana pojęciowa (rewolucja naukowa) Przykład: reakcje na rezultat Michelsona-Morleya: akceptacja odpowiedzi: hipoteza częściowego wleczenia eteru Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi odrzucenie presupozycji pytania i zmiana pojęciowa (rewolucja naukowa) Przykład: reakcje na rezultat Michelsona-Morleya: akceptacja odpowiedzi: hipoteza częściowego wleczenia eteru rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi: hipoteza skrócenia Fitzgeralda-Lorentza Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyrafinowany model interrogacyjny Trzy rodzaje posunięć w grze: akceptacja odpowiedzi (nauka normalna) rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi odrzucenie presupozycji pytania i zmiana pojęciowa (rewolucja naukowa) Przykład: reakcje na rezultat Michelsona-Morleya: akceptacja odpowiedzi: hipoteza częściowego wleczenia eteru rewizja wiedzy zastanej i reinterpretacja odpowiedzi: hipoteza skrócenia Fitzgeralda-Lorentza odrzucenie presupozycji pytania i zmiana pojęciowa: szczególna teoria względności Einsteina Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Logika pytań Implikacja erotetyczna DEF: Im(Q, X, Q*) wtw z dowolnej odpowiedzi bezpośredniej A na pytanie implikujące Q oraz ze zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa wszystkich odpowiedzi bezpośrednich na pytanie implikowane Q* Andrzej Wiśniewski Stawianie pytań: Logika i racjonalność 1990 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Logika pytań Implikacja erotetyczna DEF: Im(Q, X, Q*) wtw z dowolnej odpowiedzi bezpośredniej A na pytanie implikujące Q oraz ze zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa wszystkich odpowiedzi bezpośrednich na pytanie implikowane Q* z każdej odpowiedzi B na pytanie implikowane Q* oraz ze zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa niektórych, ale nie wszystkich, odpowiedzi bezpośrednich na pytanie implikujące Q Andrzej Wiśniewski Stawianie pytań: Logika i racjonalność 1990 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Logika pytań Przykład: Q = Czy Adam pojechał do Warszawy, czy do Opola? X = Jeżeli Adam pojechał pociągiem, to pojechał do Warszawy. Jeżeli Adam pojechał samochodem, to pojechał do Opola. Jeżeli samochód Adama nie stoi przed domem, to Adam pojechał samochodem. Jeżeli samochód Adama stoi przed domem, to Adam… Q* = Czy samochód Adama stoi przed domem? Andrzej Wiśniewski Stawianie pytań: Logika i racjonalność 1990 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Logika pytań Falsyfikacjonistyczna implikacja erotetyczna DEF: Imf(Q, X, Q*) wtw z dowolnej odpowiedzi bezpośredniej A na pytanie implikujące Q oraz ze zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa wszystkich odpowiedzi bezpośrednich na pytanie implikowane Q* z niektórych odpowiedzi B na pytanie implikowane Q* oraz ze zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa niektórych, ale nie wszystkich, odpowiedzi bezpośrednich na pytanie implikujące Q Andrzej Wiśniewski Stawianie pytań: Logika i racjonalność 1990 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Zastosowanie Imf(?H, W, ?E) ?H = Czy wszystkie kruki są czarne? W = Kajtek jest krukiem. ?E = Czy Kajtek jest czarny? Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Zastosowanie Imf(?H, W, ?E) ?H = Czy wszystkie kruki są czarne? W = Kajtek jest krukiem. Każdy gatunek ptaków ma charakterystyczny wzór upierzenia. ?E = Czy Kajtek jest czarny? Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Zastosowanie Imf(?H, W, ?E) ?H = Czy wszystkie kruki są czarne? W = Kajtek jest krukiem. Każdy gatunek ptaków ma charakterystyczny wzór upierzenia. ?E = Czy Kajtek jest czarny? Uproszczenia: pominięcie założeń idealizacyjnych i warunku ceteris paribus Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn w układzie a normalnie działają czynniki f1, …, fm Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn w układzie a normalnie działają czynniki f1, …, fm istnieje czynnik x, który normalnie nie występuje w układzie a Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn w układzie a normalnie działają czynniki f1, …, fm istnieje czynnik x, który normalnie nie występuje w układzie a „Jeżeli x oraz f1, …, fm, to zachodzi b” jest prawem przyczynowym Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie przez wyszczególnienie Wyjaśnienie przyczynowe: Co jest przyczyną zdarzenia b w układzie a? Presupozycje: w układzie a zaszło zdarzenie b a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn w układzie a normalnie działają czynniki f1, …, fm istnieje czynnik x, który normalnie nie występuje w układzie a „Jeżeli x oraz f1, …, fm, to zachodzi b” jest prawem przyczynowym x jest przyczynowo istotnym czynnikiem zajścia b Theo Kuipers (1947-) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? ?H implikuje pytania: Czy w układzie a zaszło zdarzenie b? a nie, jak normalnie, któreś z b1, …, bn Czy istnieją czynniki f1, …, fn, które normalnie działają w układzie a? Czy „Jeżeli c oraz f1, …, fn, to zachodzi b” jest prawem przyczynowym? Czy c jest przyczynowo istotnym czynnikiem zajścia b? Kuipers-Wiśniewski 1994 Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Rewizja wiedzy zastanej, która pozwala na sformułowanie nowych hipotez Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Rewizja wiedzy zastanej, która pozwala na sformułowanie nowych hipotez Odrzucenie presupozycji pytania: b nie zaszło (wbrew pozorom) Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Rewizja wiedzy zastanej, która pozwala na sformułowanie nowych hipotez Odrzucenie presupozycji pytania: b nie zaszło (wbrew pozorom) zaszło któreś z b1, …, bn Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Rewizja wiedzy zastanej, która pozwala na sformułowanie nowych hipotez Odrzucenie presupozycji pytania: b nie zaszło (wbrew pozorom) zaszło któreś z b1, …, bn b jest rezultatem splotu wielu abnormalnych przyczyn Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Poszukiwanie wyjaśnienia ?H = Czy c jest przyczyną b? Po wyczerpaniu hipotez H1, …, Hk: Rewizja wiedzy zastanej, która pozwala na sformułowanie nowych hipotez Odrzucenie presupozycji pytania: b nie zaszło (wbrew pozorom) zaszło któreś z b1, …, bn b jest rezultatem splotu wielu abnormalnych przyczyn b nie ma żadnej szczególnej przyczyny Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Ocena wyjaśnienia: wstępne definicje DF: Pytanie o wyjaśnienie Q jest rozstrzygnięte na gruncie wiedzy zastanej W przez hipotezę H wtw H jest niesprzeczna z W oraz z H i W wynika logicznie pewna odpowiedź bezpośrednia A na pytanie Q Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Ocena wyjaśnienia: wstępne definicje DF: Pytanie o wyjaśnienie Q jest rozstrzygnięte na gruncie wiedzy zastanej W przez hipotezę H wtw H jest niesprzeczna z W oraz z H i W wynika logicznie pewna odpowiedź bezpośrednia A na pytanie Q DF: Pytanie o wyjaśnienie Q jest odrzucone na gruncie wiedzy zastanej W wtw z W wynika logicznie, że nie istnieje prawdziwa odpowiedź bezpośrednia na pytanie Q Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Ocena wyjaśnienia Kryterium 1. Hipoteza H’ ma na gruncie wiedzy zastanej W większą moc wyjaśniającą od hipotezy H wtw każde pytanie rozstrzygnięte przez H na gruncie W jest rozstrzygnięte przez H’, ale nie na odwrót. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Ocena wyjaśnienia Kryterium 1. Hipoteza H’ ma na gruncie wiedzy zastanej W większą moc wyjaśniającą od hipotezy H wtw każde pytanie rozstrzygnięte przez H na gruncie W jest rozstrzygnięte przez H’, ale nie na odwrót. Kryterium 2. Rewizja prowadząca od wiedzy zastanej W do W’ jest postępowa wtw gdy każde pytanie rozstrzygnięte lub odrzucone na gruncie W jest rozstrzygnięte lub odrzucone na gruncie W’, ale nie na odwrót. Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wyniki Wyjaśnienie oporu przed odrzuceniem sfalsyfikowanej hipotezy lub zmianą „paradygmatu” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wyniki Wyjaśnienie oporu przed odrzuceniem sfalsyfikowanej hipotezy lub zmianą „paradygmatu” Wyjaśnienie, dlaczego pluralizm teoretyczny nie prowadzi do anarchizmu metodologicznego Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe

Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe Wyniki Wyjaśnienie oporu przed odrzuceniem sfalsyfikowanej hipotezy lub zmianą „paradygmatu” Wyjaśnienie, dlaczego pluralizm teoretyczny nie prowadzi do anarchizmu metodologicznego Wyjaśnienie „strat Kuhna” Wyjaśnianie erotetyczno-kontrastowe