DEFINICJE

Definicja – wypowiedź o określonym kształcie, w której informuje się o znaczeniu danego wyrażenia językowego drogą wskazania innego wyrażenia przynależącego do danego języka i posiadającego to samo znaczenie.

Tadeusz Kotarbiński „ (...) nader cennym sposobem walki [z mętnością w rozumieniu mowy] musi być budowanie definicji, czyli określanie zwrotów językowych. Definicja sprawia, że nasza mowa staje się jasna, wyraźna i stanowcza. Definicja bowiem to odpowiedź na pytanie, co znaczy dany zwrot językowy”

DEFINICJE DEFINICJA REALNA DEFINICJA NOMINALNA

Definicja realna – jest to zdanie, które wskazuje na istotę danego przedmiotu, czyli na jego najważniejszą własność (cechy istotne przedmiotu definiowanego). Przykład: „Człowiek jest istotą rozumną, zdolną do abstrakcyjnego myślenia, umiejąca wytwarzać narzędzia”

Definicja nominalna – wyrażenie podające znaczenie słowa lub słów Definicja nominalna – wyrażenie podające znaczenie słowa lub słów. Określa, jak w danym języku równoznacznie zastępować można jeden wyraz, którego znaczenia nie jesteśmy pewni, wyrazem powszechnie znanym co do którego jesteśmy pewni znaczenia Przykład: „Wyraz deltoid znaczy tyle, co wyrażenie czworokąt o dwóch parach przyległych boków równych”

Dalsza część prezentacji będzie dotyczyła definicji nominalnych, które są głównym przedmiotem rozważań logiki.

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania definicje sprawozdawcze projektujące konstrukcyjne regulujące

Definicja sprawozdawcza – wskazuje, jakie znaczenie ma lub kiedyś miał dany wyraz w pewnym języku; składa sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała się pewnym wyrazem lub wyrażeniem. Przykłady: „W dawnym języku myśliwych w Polsce wyraz kot znaczy tyle, co zając” „Zwykły ołówek to przyrząd do pisania złożony z pręcika grafitowego i okładzin drewnianych”

Definicja projektująca – ustanawia regułę znaczeniową danego wyrazu, które będzie obowiązywało w przyszłości. Przykład: „Kierownika suwnicy elektrycznej nazywać się będzie w niniejszej ustawie suwnicowym”

a) Definicja konstrukcyjna – ustala znaczenie wyrazu na przyszłość, nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem wyrazu. Wprowadza nowe wyrażenia lub nadaje wyrażeniom zupełnie nowe znaczenie. Przykład: „Opona” w języku starosłowiańskim oznaczała płaszcz przeciwdeszczowy w dzisiejszym języku oznacza część wyposażenia pojazdów mechanicznych

b) Definicja regulująca – ustala (reguluje) na przyszłość wyraźne znaczenie wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym, znaczeniem tego wyrazu. Przykład: „Przyuczoną pielęgniarką w rozumieniu niniejszej ustawy jest osoba, która bez przygotowania teoretycznego wykonywała w zakładach zamkniętych służby zdrowia funkcje pielęgniarskie w okresie co najmniej dwóch lat”

Rodzaje definicji ze względu na ich budowę Formy definicji Definicje równościowe Definicje nierównościowe Definicje klasyczne Definicje nieklasyczne przez postulaty

Definicje równościowe: Definiendum - zwrot językowy zawierający wyraz definiowany (Bursztyn…) Łącznik – zwrot stwierdzający, że definiendum ma takie samo znaczenie jak definiens (…jest to…) Definiens – wyrazy, których użyto do wyjaśnienia znaczenia pewnego zwrotu (…skamieniała żywica) Wtedy mamy do czynienia z definicją klasyczną, gdy w wyrażeniu występuje zarówno rodzaj gatunkowy (żywica – porównanie z zakresem ogólniejszej nazwy) jak i różnica gatunkowa (skamieniała – zawężenie zakresu do jakiejś konkretnej cechy, własności).

Definicja nieklasyczna – polega na wskazaniu zakresu nazwy definiowanej (w definicji stosujemy wyliczenia). Przykład: „Zbożem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest pszenica, jęczmień, owies, kukurydza, gryka i proso”

Definicja w stylizacji słownikowej – pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak wskazywane przez drugie wyrażenie Przykład: „Ustawa – zbiór przepisów prawnych uchwalany jako całość przez parlament”

Definicja w stylizacji semantycznej – pewien wyraz czy wyrażenie w którym znaczenie odnosi się do określonych przedmiotów, cech, zdarzeń czy stosunków. Przykład: „Wyrazem działalność określamy szereg czynności związanych jednym zasadniczym celem”

Definicja w stylizacji przedmiotowej – wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach lub własnościach danego przedmiotu. Przykład: „Popielniczka jest to naczynie przeznaczone do zbierania popiołu i niedopałków papierosów”

Definicje przez postulaty – wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać, jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi Przykład: „Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia”

Warunki poprawności definicji Błędy w definicjach ignotum per ignotum Definicja za szeroka idem per idem błędne koło pośrednie Definicja za wąska

„ignotum per ignotum” – nieznane przez nieznane; zarówno znaczenie definiendum jak i definiensa jest nieznane przez odbiorcę Przykłady: „Bycie bytu jest to nicościowanie się nicości” „Dusza jest to pierwsza entelechia ciała”

„idem per idem” – to samo przez to samo; definiendum nie może być zarazem częścią definiensa Przykład: „Logika jest nauką o myśleniu zgodnym z prawidłami logiki”

Błędne koło pośrednie – pierwszy wyraz definiujemy przy pomocy drugiego wyrazu a drugi wyraz definiujemy przy pomocy pierwszego wyrazu. Przykład: „Logika to nauka o poprawnym myśleniu; myślenie poprawne to myślenie logiczne; a znów myślenie logiczne to tyle, co myślenie zgodne z prawidłami formułowanymi przez logikę”

Definicja za szeroka – zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum Przykład: „Prokurator jest to pracownik prokuratury” Do pracowników prokuratury należą także kanceliści, woźni i sprzątaczki prokuratury

Definicja za wąska – zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum. Przykład: „Zwykły ołówek to przyrząd do pisania złożony z pręcika grafitu umieszczonego w niebieskiej oprawce z cedrowego drzewa” Ta definicja nie obejmuje innych ołówków (umieszczonych w innych oprawkach - np. żółtych, czerwonych, białych).