TAJEMNICE POROSTÓW R. Białek i P. Masłowski

Czym są porosty? Porosty - są organizmami zaliczanymi do królestwa grzybów składającymi się z grzyba i glonu powiązanych symbiozą nierozłączną (mutualizm). Grzyb należy najczęściej do klasy workowców i tworzy na plesze porostu miniaturowe owocniki, często w kształcie miseczek. Glon to zwykle przedstawiciel zielenic właściwych, np. z rzędu chlorokokowców .

Gdzie rosną porosty? na drzewach na murach

Gdzie rosną porosty? na kamieniach na glebie

a nawet na przedmiotach i w innych przedziwnych miejscach

HETEROMERYCZNĄ (WARSTWOWANĄ): BUDOWA POROSTÓW Na podstawie wzajemnego układu komórek glonów i grzybów wyróżniono dwa rodzaje plech: HETEROMERYCZNĄ (WARSTWOWANĄ): wyraźnie zaznaczają się warstwy: - korowa, w skład której wchodzą splecione strzępki grzyba, znajdująca się na górnej stronie plechy a u niektórych porostów również na dolnej - glonowa (gonidialna), złożona ze strzępek grzyba i komórek glonów - miąższowa (rdzeniowa), utworzona z samych tylko, luźno splecionych ze sobą strzępek grzyba HOMEOMERYCZNĄ (NIEWARSTWOWANĄ): komórki obu komponentów rozmieszczone są prawie równomiernie   PLECHA – CIAŁO POROSTU

Podział porostów ze względu na kształt plechy krzaczkowate (plecha bogato rozgałęziona)

liściaste (plecha płatowata)

skorupiaste (plecha ściśle przylegająca do podłoża)

Znane gatunki porostów chrobotek reniferowy chrobotek alpejski

Znane gatunki porostów pustułka pęcherzykowata płucnica islandzka

Porosty to bioindykatory BIOINDYKATOR – ŻYWY WSKAŹNIK Gatunki roślin i zwierząt wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej substancji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np. stan czystości wód, powietrza itp

Porosty jako bioindykatory Porosty są wrażliwe na obecność dwutlenku siarki w powietrzu. Im większe jego stężenie tym mniej porostów występuje na tym obszarze, a to oznacza, że powietrze jest tam zanieczyszczone. MAŁE STĘŻENIE DUŻE STĘŻENIE

Skala porostowa za jej pomocą, poprzez obserwacje porostów rosnących na drzewach, można ocenić skalę zanieczyszczenia powietrza na danym terenie. Porosty pełnią tu rolę gatunku wskaźnikowego.

Skala porostowa 170+ 169-100 99-70 I II III Zdjęcie Stężenie SO2/ m 3 Strefa Zdjęcie Stężenie SO2/ m 3 Opis I 170+ Brak porostów nadrzewnych, lub zielony nalot – glon Desmococus viridis Występowanie: duże miasta i ośrodki przemysłowe II 169-100 Porosty skorupkowe i proszkowate np. misecznica proszkowata Występowanie: miasta i ośrodki przemysłowe III 99-70 porosty skorupiaste np. złotorost postrzępiony Występowanie: parki, lasy na obrzeżach miast

Skala porostowa IV 69-50 V 49-40 VI 39-30 VII 29- Porosty listkowate np. pustułka pęcherzykowata Występowanie: lasy w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych V 49-40 Porosty krzaczkowate, małe i zdeformowane np. mąklik otrębiasty Występowanie: duże lasy VI 39-30 Porosty krzaczkowate typowo wykształcone np. brodaczka kępkowa Występowanie: rozległe lasy z dala od miast i ruchliwych dróg VII 29- Porosty najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia np. włostka brązowa Występowanie: nieliczne obszary w Polsce

Porosty – organizmy pionierskie Porosty mają duże zdolności przetrwania w bardzo trudnych warunkach, dlatego zaliczane są do organizmów pionierskich, które mogą zasiedlać tereny pustynne, skaliste, itp. Jednocześnie ze względu na ich wrażliwość na zanieczyszczenia powietrza w miastach wokół fabryk występują tzw. pustynie porostowe.

Porosty – w naszej okolicy Zdjęcia wykonane w okolicy skrzyżowania ul. Traktorowej z Łanową

Porosty – w naszej okolicy Łódź ul. Traktorowa/Łanowa

Porosty – w naszej okolicy Obserwacje porostów: W okolicy ul . Traktorowej obserwuje się na pniach drzew (głównie topole) obecność zielonego nalotu (glon), ale także formy porostów skorupiastych (przedstawione na zdjęciach). Porosty skorupiaste są porostami występującymi powszechnie nawet przy znacznym zanieczyszczeniu powietrza , są najmniej na nie wrażliwe. Ich plecha ściśle przylega do podłoża, wygląda jak sinozielony nalot.

Porosty – w naszej okolicy Obserwacje porostów: Obecność glonów i porostów na korze drzew świadczy, że okolica nie jest zupełną „pustynią porostową”, ale brak innych porostów może świadczyć o znacznym zanieczyszczeniu powietrza. Okolica, w której przeprowadzono obserwacje znajduje się przy ruchliwej ulicy, w której natężenie ruchu samochodowego jest znaczne. Na podstawie porównania występujących w tej okolicy porostów z tabelą skali porostowej można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, iż jest to strefa II.

Porosty – ostrzegają ! Fakt stopniowego i systematycznego wymierania porostów jest ostrzeżeniem dla całego świata ożywionego, także dla nas. Wykazano, że dzieci w wieku przedszkolnym stale przebywające na terenie “pustyni porostowej” częściej zapadają na choroby górnych dróg oddechowych, niż ich rówieśnicy mieszkający na obszarze normalnej wegetacji porostów.

Do czego ludzie wykorzystują porosty? Właściwości lecznicze wykorzystywane były w medycynie ludowej i konwencjonalnej np. brodaczki i włostki stosowano jako lek na porost włosów, plechami granicznika płucnika leczono choroby płuc, złotorostu ściennego - żółtaczkę; płucnica islandzka – leczenie chorób płuc, wrzodów żołądka i dwunastnicy porosty były składnikami wielu mieszanek wykorzystywanych do leczenia malarii, epilepsji, wścieklizny, gruźlicy, podagry, krwotoków; wykorzystane do produkcji leków np. Pectosol i antybiotyków (z chrobotków)

Do czego ludzie wykorzystują porosty? Niektóre gatunki porostów są jadalne dla człowieka np. w Japonii przysmakiem jest kruszownica zwyczajna używana jako jarzyna; zjadane są także włostki; w niektórych regionach Europy zmielona mąkla tarniowa i płucnica islandzka służy jako dodatek do pieczywa; prawdopodobnie biblijna "manna z nieba" to nic innego jak misecznica jadalna (Lecanora esculenta); w byłym Związku Radzieckim przerabiano dla potrzeb przemysłu cukierniczego plechy porostów - z 30 ton plech otrzymywano około 100 kg glukozy

Do czego ludzie wykorzystują porosty? Inne zastosowania: do badań naukowych (można określić np. czas odsłonięcia skały, wynurzenia wyspy, datę powstania budowli), do produkcji barwników (barwnienie tkanin, świec, papieru, skór, nici), do wyrobu lakmusu (rodzaj Ochrolechia), do produkcji piwa (granicznik płucnik), do utrwalania zapachu w przemyśle perfumeryjnym (mąkla tarniowa), do walki ze ślimakami i owadami (wyciąg z plech porostów), do ochrony przed wirusem mozaiki tytoniowej

Dziękujemy za uwagę

Źródła informacji: www.kosinscy.pl www.mp.wmk www.porosty.yoyo.pl www.wigry.win.pl www.darpol.com.pl „Zielona alternatywa” – interaktywne metody nauczania przyrody. C. Malmberg i A. Olsson, wyd. Polski Klub Ekologiczny