Podstawy Konstrukcji Maszyn Przekładnie zębate cz. III P o l i t e c h n i k a O p o l s k a Wydział Zarządzania i Inżynierii Produkcji Instytut Inżynierii Produkcji Podstawy Konstrukcji Maszyn Przekładnie zębate cz. III Prowadzący: dr inż. Piotr Chwastyk e-mail: chwastyk@po.opole.pl www.chwastyk.po.opole.pl
Wiadomości wstępne Stożkowa przekładnia czołowa służy do przenoszenia ruchu obrotowego przy skrzyżowanych osiach, przy czym zęby mogą być proste, skośne (śrubowe) lub łukowe.
Wiadomości wstępne Podobnie jak to jest w walcowych przekładniach czołowych, w przekładniach stożkowych o zębach łukowych lub skośnych występuje większy stopień pokrycia (skokowy stopień pokrycia) zapewniający współpracę większej liczby par zębów. Doleganie między zębami może wystąpić silniej u jednego z czół, lub może być skupione w środku szerokości wieńca. W pierwszym przypadku wskutek spiętrzenia się naprężeń u czoła może nastąpić wykruszanie się zębów spowodowane przekroczeniem wytrzymałości materiału, w drugim natomiast przez racjonalną eksploatację można rozszerzyć ślad styku i uzyskać długotrwałą współpracę kół.
Obróbka stożkowych kół zębatych Nacinanie zębów w stożkowych kołach zębatych może być przeprowadzone następującymi metodami: METODA KOPIOWA (struganie)
Obróbka stożkowych kół zębatych
Obróbka stożkowych kół zębatych METODA OBWIEDNIOWA
Stożki podziałowe i czołowe W walcowych kołach zębatych podstawowymi powierzchniami były walce podziałowe; w stożkowych kołach zębatych natomiast są nimi stożki podziałowe, które są jednocześnie stożkami tocznymi tj. toczącymi się podczas pracy bez poślizgu. Ważne są też stożki czołowe z tworzącymi prostopadłymi do tworzących stożka podziałowego, gdyż na powierzchni stożka czołowego rozpatruje się wymiary wysokościowe i grubościowe zęba, korekcje uzębienia oraz kinematykę zazębienia.
Stożki podziałowe i czołowe Stożki podziałowe są określone przez kąt (półkąt) podziałowy i przez średnicę podstawy, którą jest średnica koła podziałowego. Wielkość kątów stożków podziałowych współpracujących kół zębatych zależy z jednej strony od kąta δ, jaki tworzą z sobą osie obrotu kół, a z drugiej strony od stosunku ilości zębów obydwu współpracujących kół, czyli od przełożenia przekładni.
Może przy tym występować: zazębienie zewnętrzne, Stożki podziałowe i czołowe Kąt δ między osiami obrotów kół stożkowych może mieć na ogół różne wielkości; może więc być: δ = 90° δ < 90° δ >90° Może przy tym występować: zazębienie zewnętrzne, zazębienie wewnętrzne, zazębienie z kołem koronowym (z zębatką pierścieniową).
Stożki podziałowe i czołowe Należy stwierdzić, że (niezależnie od rodzaju uzębienia) niektóre wielkości charakteryzujące stożkowe koła zębate są wspólne. Należą do nich: średnica podziałowa, wymiary wysokościowe zębów, długości tworzących stożka podziałowego i czołowego, wysokość stożka wierzchołkowego, kąty (półkąty) stożka podziałowego, zastępcza liczba zębów, graniczna liczba zębów oraz korekcja uzębienia i zazębienia. Średnica podziałowa Koło podziałowe stanowi podstawę stożka podziałowego, jest więc jego największym kołem. Średnicę koła podziałowego określamy takim samym wzorem jak w walcowych kołach zębatych, a więc: dp = z mc gdzie mc — moduł czołowy, mm. We wzorze tym występuje moduł czołowy, który może być w zasadzie dowolny, lecz w miarę możności (jedynie ze względów porządkowych) należy stosować moduły znormalizowane.
a) gdy δ<900, b) gdy δ>900 Stożki podziałowe i czołowe Kąt stożka podziałowego 1) Przypadek ogólny, δ≠90°. Kąt stożka podziałowego δp obliczymy na podstawie schematycznych rysunków, wychodząc z założenia, że długość tworzących O...C jest wielkością wspólną dla obydwu stożków podziałowych. gdzie: dp1 - kąt (półkąt) stożka podziałowego koła mniejszego, δ - kąt między osiami, lecz a) gdy δ<900, b) gdy δ>900
Stożki podziałowe i czołowe z powyższych równań znajdujemy gdzie: i - przełożenie przekładni, Stąd kąt stożka podziałowego można wyznaczyć na podstawie zależności:
Stożki podziałowe i czołowe 2) Przypadek szczególny, δ = 90°. W tym przypadku (najczęściej spotykanym) kąt między osiami obrotów kół stożkowych jest kątem prostym, więc sin δ = 1, a cos δ = 0, i wówczas:
Wyróżniamy długość tworzącej zewnętrzną rkz = OC wewnętrzną rkw = OC—b Stożki podziałowe i czołowe Długość tworzącej stożka podziałowego (promień zębatki pierścieniowej - promień koła koronowego) Długość tworzącej stożka podziałowego równa się promieniowi koła koronowego (tarczy tocznej) CO. Odgrywa ona w stożkowych kołach zębatych dość ważną rolę, ponieważ służy do określenia wymiarów koła, lecz również do ustawiania maszyny do obróbki zębów. Wyróżniamy długość tworzącej zewnętrzną rkz = OC wewnętrzną rkw = OC—b średnią rkśr = OC – b/2
Stożki podziałowe i czołowe Długość tworzącej zewnętrznej obliczymy na podstawie trójkąta OCO', lecz skąd otrzymamy zależność [IV-4a] za-mieszczoną w tabl. IV/3.
Stożki podziałowe i czołowe Długość tworzącej stożka czołowego Współpraca między stożkowymi kołami zębatymi o przecinających się osiach odbywa się w powierzchni stożków czołowych. Wymiary tworzących tych stożków decydują więc o czołowym przełożeniu przekładni i o zastępczej liczbie zębów, a ponadto o korekcji uzębienia i zazębienia. Długość tworzącej stożka czołowego obliczymy na podstawie trójkąta CO’O1 zatem
Przełożenia przekładni W stożkowej przekładni rozróżniamy dwa rodzaje przełożenia przekładni: rzeczywiste przełożenie przekładni czołowe (zastępcze) przełożenie przekładni (tworzących stożków czołowych)
Przełożenia przekładni W przypadku gdy δ = 90° (przypadek najczęściej spotykany), mamy lecz a więc lecz Ostatecznie więc
Wymiary wysokościowe zębów Rodzaje, typy i odmiany zębów oraz ich wymiary wysokościowe W zależności od systemu zazębienia (nacinania zębów) można wyszczególnić dwa rodzaje zębów zęby zbieżne na swojej długości, a więc zmniejszające wysokość w miarę zbliżania się ku wierzchołkowi O stożka (rys a) należą tu wszystkie zęby proste i skośne (śrubowe), oraz zęby kołowo-łukowe Gleasona, zęby jednakowej wysokości na całej swojej długości (szerokości wieńca zębatego) (rys. b); należą tu wszystkie pozostałe systemy zazębienia o łukowej linii zęba (Fiat-Mammano, Oerlikona i Klingelnberga).
ha = mc(1 x) hf = mc(1,25 x) Wymiary wysokościowe zębów Typy zębów mogą być różne, a więc zarówno normalne, jak i niskie lub wysokie. Zęby te mogą mieć również odmianę korygowaną Wykonanie poszczególnych typów zębów wymaga jedynie odmiennego ustawienia maszyny, nie nastręcza natomiast na ogół większych z tego powodu trudności, ani też na ogół nie wymaga stosowania specjalnych narzędzi. Wymiary wysokościowe zębów odmierza się wzdłuż tworzącej stożka czołowego O1C. Wysokość głowy zęba i stopy zęba wynosi: ha = mc(1 x) hf = mc(1,25 x) x – korekcja (+ dla zębnika – koło o mniejszej ilości zębów, - dla koła wiekszego
q1 = rp2 – hgk1sinδp1 oraz q2 = rp1 - hgk2 sinδp2 Wymiary wysokościowe zębów Średnica wierzchołkowa Średnica wierzchołkowa jest jednym z głównych wymiarów przedmiotu; należy ją podawać w celu uzyskania wymaganego wymiaru podczas toczenia materiału przed nacinaniem zębów. Średnicę wierzchołkową można obliczyć w łatwy sposób: dw1 = 2rw1 = dp1+2hgk1cosδp1 przy czym wychodzi się z założenia, że tworząca stożka czołowego jest prostopadła do tworzącej stożka podziałowego. Wysokość stożka wierzchołkowego Wysokość stożka wierzchołkowego jest na ogół potrzebna do ustawienia maszyny do nacinania zębów. Wysokość tę obliczymy na podstawie: q1 = rp2 – hgk1sinδp1 oraz q2 = rp1 - hgk2 sinδp2
Zastępczą liczba zębów Zastępczą liczbą zębów zzast nazywamy tę ilość zębów, jaka zmieściłaby się na okręgu koła o zastępczym promieniu podziałowym (= długości tworzącej stożka czołowego). Gdy mamy do czynienia z zębami prostymi, wówczas zastępczy promień podziałowy wynosi, zgodnie ze wzorem Na okręgu o tym promieniu zmieści się zastępcza liczba zębów, a więc skąd Gdy występują zęby skośne lub łukowe, o kącie pochylenia linii zęba β0 wówczas zastępcza liczba zębów wyniesie
Zastępczą liczba zębów
Graniczna liczba zębów Ponieważ zastępcza liczba zębów jest większa od rzeczywistej, przeto wnioskujemy, że graniczna liczba zębów w stożkowym kole zarówno o zębach prostych, jak i skośnych oraz łukowych może być mniejsza od granicznej liczby zębów określanej wzorem Możemy więc napisać, że gdy zg = zzast, wówczas rzeczywista graniczna liczba zębów wyniesie na podstawie wcześniejszych wzorów Dla zębów prostych Dla zębów nieprostych
przyjąć zęby niskie (y<1), zwiększyć nominalny kąt zarysu, Korekcja zębów Aby uniknąć podcięcia zębów przy małej liczbie zębów na kole, można zgodnie z podanymi wzorami: przyjąć zęby niskie (y<1), zwiększyć nominalny kąt zarysu, przesunąć zarysy boków zębów (przeprowadzić korekcję), zastosować wszystkie sposoby jednocześnie. Dla obliczenia współczynnika przesunięcia zarysu wykorzystuje się przy kołach stożkowych wzór przybliżony: gdzie: xg – współczynnik granicznego przesunięcia zarysu, y – współczynnik wysokości zęba, zg – graniczna liczba zębów, zzast – zastępcza liczba zębów