Czynniki warunkujące rozwój chorób zakaźnych Jerzy Kita Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR Wrocław

Powstanie i rozwój zarazy warunkują 3 czynniki: 1. Obecność zarazka Czynnik ułatwiający kontakt zarazka (mikro) ze zwierzęciem (makro), czyli przenoszenie i rozprzestrzenianie (ekspozycja). Obecność zwierząt wrażliwych. Powszechnie określa się te czynniki obrazowo: - nasienie - siewca - gleba Epizootia będzie się rozwijać tylko w przypadku istnienia wszystkich wymienionych czynników. Brak jednego z nich przerywa łańcuch epizootyczny

Czynniki warunkujące rozwój chorób zakaźnych Czynniki te określa się jako pierwszorzędne lub zasadnicze. Podlegają one wpływom środowiska zewnętrznego, które określa się jako drugorzędne. Co należy rozumieć przez czynniki środowiskowe?

Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. Saprofity - to drobnoustroje żyjące kosztem materii martwej. Komensale - to drobnoustroje żyjące na organizmach roślin i zwierząt lub w nich, ale pozostają wobec nich obojętne (np. włoskowiec różycy, laseczki tężca). Biocenoza - jako ochrona siebie i potomstwa, łączenie się w zespoły. Symbioza - w ramach zespołu są organizmy ściśle współżyjące ze sobą, uzależnione od siebie i odnoszące korzyści. Przykłady: bakterie zielonego glonu i grzyba stanowiące porosty na skałach. Bakterie przyswajają azot z powietrza i przetwarzają w związki azotowe potrzebne bakteriom, glonom i grzybom. Glon asymiluje dwutlenek węgla i syntetyzuje węglowodany dla całej kolonii. Grzyb utrzymuje wilgoć i dostarcza sole.

Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. Pasożytnictwo - jeden gatunek wykorzystuje drugi. Pobyt w organizmie lub na powierzchni, odżywianie się kosztem organizmu żywiciela. W przyrodzie jest dość powszechne. - Salmonella - siedliskiem jest przewód pokarmowy. Załamanie bariery obronnej jelit ułatwia wnikanie do krwi. Rozwinęła się u nich warunkowa zdolność chorobotwórcza. - Pasterele bytują często na błonach śluzowych dróg oddechowych zwierząt: w 80% u bydła zdrowego, 50% u zdrowych owiec i kóz, czasem nawet do 90%. - Pełne pasożytnictwo to wirusy i laseczka wąglika.

Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. Zdolność bytowania drobnoustrojów chorobotwórczych poza organizmem żywym. Przykłady: - laseczka wąglika, dzięki przetrwalnikom może w ziemi wegetować wiele lat, - prątek gruźlicy do 226 dni w wysuszonej wyksztusinie, w wodzie do 120 dni, w wiadrach, w których pojono cielęta izolowano prątki po 687 dniach. - Brucella w kale do 75 dni, w wodzie do picia 72 dni, w naturalnych warunkach zewnętrznych 160 dni. - Pałeczka nosacizny traci zjadliwość po 14-18 dniach.

Współistnienie mikroorganizmów i makroorganizmów. Drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze (względnie); pasterele, gronkowce i inne. Drobnoustroje bezwzględnie chorobotwórcze oporność i wrażliwość na działanie czynników zewnętrznych, ma duże znaczenie w praktyce zwalczania.

Zakażenie Warunkiem powstania choroby zakaźnej jest obecność zarazka w organizmie. Stan taki określa się zwykle jako zakażenie (infectio). Zakażenie często identyfikuje się z zanieczyszczeniem drobnoustrojami. Mówi się często zakażona woda, przedmioty, zamiast zanieczyszczona. Zakażenie wg Hirszfelda to jest wniknięcie i rozmnażanie się zarazków w organizmie. Czy każde zakażenie prowadzi do wywołania choroby? W praktyce przez zakażenie rozumiemy wniknięcie zarazka (zarazków) do organizmu, usadowienie i rozmnażanie się w nim oraz pobudzanie do odczynów.

Rodzaje zakażeń 1. Zakażenie pierwotne: zarazek wnika po raz pierwszy do organizmu zwierząt. 2. Zakażenie ponowne (reinfectio): ponowne wniknięcie tego samego zarazka, w którym zakażenie wygasło. 3. Nadkażenie (superinfekcja) - ponowne zakażenie dużymi ilościami zarazka - skutki pierwotnego zakażenia jeszcze trwają. 4. Zakażenie jednym gatunkiem zarazka. 5. Zakażenie mieszane. 6. Zakażenie wtórne lub towarzyszące

Rodzaje zakażeń c.d. 7. Zakażenie występujące w końcowym etapie choroby. 8. Samozakażenie (autoinfekcja). 9. Zakażenie utajone - po przebyciu choroby jawnej zarazek pozostaje w organizmie (tężec, bruceloza, NZK i inne). 10.Zakażenie bezobjawowe - zarazek jest w organizmie, pobudza do odczynów, ale nie wywołuje objawów chorobowych. 11. Zakażenie latentne - zakażenia bezobjawowe, towarzyszące do końca życia zwierzęcia. 12. Zakażenia poronne - słabo zaznaczone objawy chorobowe.

Pojęcie zarazka W sensie epizootycznym to drobnoustroje napastliwe i rozsiewalne zdolne do przechodzenia z osobnika na osobnika, prowadzą pasożytniczy tryb życia. Czyli, nie każdy drobnoustrój chorobotwórczy jest zarazkiem w sensie epizootycznym.

Choroby zakaźne i zaraźliwe Nieżytowe zapalenie płuc, obrzęki gazowe, promienica - są chorobami zakaźnymi lecz niezaraźliwymi. Pomór świń, pryszczyca - są chorobami zakaźnymi i zaraźliwymi

Cechy zarazka Inwazyjność - umiejętność przenikania do organizmu i szerzenia się w nim Zjadliwość - zdolność przełamania sił obronnych i wywołania objawów Rozsiewalność - łatwość wydostania się z organizmu chorego zwierzęcia i przechodzenia na inne

Oddziaływanie zarazków na ustrój l. gwałtowne - doprowadzając do szybkiej śmierci. 2. łagodne - powodują nieznaczne uszkodzenia. 3. działające skrycie - powodują przewlekłe procesy wycieńczające.

Wpływ ilości zarazka na przebieg epizootii Wzrost zachorowań zwierząt wrażliwych w stosunku do ilości zarazka w środowisku zewnętrznym. Przykład - sezonowość występowania różycy.

Wpływ zjadliwości zarazka na przebieg epizootii Zjadliwość jest to zdolność chorobotwórcza - laboratoryjnie określa się zjadliwość za pomocą dawki śmiertelnej DL/50. Epizootiolog w praktyce często określa zjadliwość zarazka nasileniem objawów chorobowych, liczbą przypadków śmiertelnych lub przebiegiem epizootii. Zjadliwość i zaraźliwość nie są cechami stałymi.

Czynniki powodujące zmienność cech zarazka Bakteriofagi. Pasaże na zwierzętach wrażliwych. Osłabienie organizmu. Wpływy atmosferyczne. Hodowla w warunkach laboratoryjnych. Zmienność genetyczna drobnoustrojów.

Przykład Zarazek zjadliwy a mało napastliwy daje ciężki przebieg choroby (wąglik, pastereloza), trudno się przenosi, daje sporadyczne zachorowania. Zarazek bardzo napastliwy a mało zjadliwy - przebieg choroby lekki a szerzy się szybko.

Źródło zakażenia Miejsce pobytu i rozmnażania się zarazka. W chorobach zaraźliwych źródłem zakażenia jest zwykle zakażony organizm. Źródła zakażenia nie należy utożsamiać z przenoszeniem zarazków przez żywych przenosicieli (komary, muchy itp.). Przykłady: - wścieklizna - źródłem zakażenia są zwierzęta mięsożerne psy, koty, lisy, wilki. - bruceloza -bydło jest zasadniczym źródłem, inne wrażliwe zwierzęta są źródłem drugorzędnym.

Wtórne źródło zakażenia Miejsce skupienia zarazka poza organizmem zwierzęcym, z którego następuje zakażenie zwierząt wrażliwych. Przykład: - pastwisko "zakażone" laseczkami wąglika, szelestnicy lub teren w którym są kleszcze przenoszące zarazek piroplazmozy, kleszczowe zapalenie mózgu, choroba Lyme. - włoskowiec różycy jako przykład drobnoustroju zachowującego dużą zdolność przetrwania biologicznego w środowisku zewnętrznym.

Źródło zarazka Przez pojęcie to rozumiemy miejsce, w którym zarazek przechowuje się i ma możność wydostania się na zewnątrz. Np. ogniska gruźlicze u krowy. Źródłem zakażenia będzie: - zwierzę chore, - zwierzę wrażliwe na daną chorobę - zwierzęta w okresie wylęgania, - zwierzęta zdrowe klinicznie - nosiciele zarazka, - zwierzęta w okresie zdrowienia

Człowiek jako źródło zakażenia Dla zwierząt ma małe znaczenie. Przykłady: gruźlica u ludzi. grypa zwierząt i ludzi

Antropozoonozy Zwierzęta jako źródło zakażenia dla człowieka. Przystosowanie się zarazków zwierzęcych do organizmu człowieka. Przykłady: gruźlica, bruceloza, riketsje. Choroby zakaźne zwierząt stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla człowieka: bruceloza, listerioza, gruźlica, wąglik, nosacizna, różyca, salmonelozy, wścieklizna, ornitoza, tularemia, dżuma, pryszczyca, riketsjozy, leptospirozy, grzybice, wirusowe schorzenia układu nerwowego.

Antropozoonozy c.d. Zwierzęta - przypadkowi nosiciele swoistych zarazków dla człowieka: maczugowiec błonicy, paciorkowce. Zwierzęta - bierni nosiciele zarazków chorobotwórczych niebezpiecznych dla człowieka: - laseczka tężca - laseczka obrzęku gazowego. Artykuły spożywcze pochodzenia zwierzęcego mogą być także źródłem antropozoonoz np. mleko przy gruźlicy.

Zbiornik zarazka Tworzą zwierzęta, w których organizmie zarazek mnoży się i przechowuje. Zbiornikiem mogą być zwierzęta jawnie chore oraz bezobjawowi nosiciele zarazka. Naturalny zbiornik zarazka tworzą zwierzęta dziko żyjące, ekologicznie związane z danym terenem np. gryzonie- zbiorniki tularemii.

Źródło zakażenia homologiczne- zwierzęta tego samego gatunku. heterologiczne- zwierzęta różnych gatunków.

Wydalanie zarazków z ustroju W okresie wylęgania choroby (wścieklizna, pryszczyca) W okresie pełnego rozwoju choroby (rozsiewanie) Wydalanie zarazków z wszystkimi wydalinami i wydzielinami (choroby posocznicowe).

Nosicielstwo zarazka Zwierzęta zdrowe. Przykłady: - psy jako nosiciele Salmonella enteriditis, - owce nosiciele głowicy, - świnie nosiciele włoskowców różycy Nosiciele ozdrowiciele. - biała biegunka piskląt (puloroza), - choroba Rubartha u psów (Hec).

Wpływ ilości zarazka na przebieg zakażenia Możliwość zakażenia Minimum ilości zarazka potrzebna do wywołania procesu chorobowego zależy od zjadliwości zarazka, szybkości i rozmnażania się drobnoustrojów, drogi wnikania do ustroju i wrażliwości atakowanego ustroju. Przykład: pryszczyca- zawiesina pęcherza rozcieńczona 1:5 mln

Ognisko zakażenia Miejsce w którym znajduje się źródło zakażenia wraz z przedmiotami zanieczyszczonymi zarazkami. Warunkiem istnienia ogniska jest źródło zakażenia i możliwość przekazywania zakażenia. Samo źródło zakażenia może być ogniskiem. Ogniskiem może być pomieszczenie, zagroda, miejscowość lub terytorium.