Państwowa Inspekcja Sanitarna Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej Program Profilaktyki WZW typu A w zakładach produkujących i wprowadzających żywność do obrotu Państwowa Inspekcja Sanitarna Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej WZW/05/01/01

Program Profilaktyki WZW typu A w zakładach produkujących i wprowadzających żywność do obrotu W świetle zarówno regulacji prawnych UE*, jak i nowego polskiego prawa żywnościowego**, pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo zdrowotne żywności ponosi jej wytwórca lub wprowadzający do obrotu. * Regulacja (EC) No 178/2002 Europejskiego Parlamentu i Rady z dn. 28.01.2002. Official Journal of the European Communities 2002; L 31/1: 01.02.2002. ** Turlejska H., Zasady GHP/GMP oraz system HACCP jako narzędzia zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności. Poradnik dla przedsiębiorcy., Warszawa 2003: 59

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW typu A) Choroba jest wywoływana przez wirusa HAV Leczenie bywa uciążliwe i długotrwałe Źródłem zakażenia jest tylko człowiek Zakażenie przekazywane jest drogą pokarmową, wzw typu A jest nazywane „chorobą brudnych rąk” Jeden człowiek może zarazić wiele osób stanowiąc źródło epidemii Opisano wiele epidemii spowodowanych zakażoną żywnością* Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest groźną chorobą, która przenoszona jest najczęściej przez spożycie zakażonych pokarmów. Stąd zwyczajowa nazwa choroby – ‘żółtaczka pokarmowa’. Leczenie WZW typu A jest długotrwałe i uciążliwe. Może ona prowadzić do groźnych powikłań. Zagrożenie jest powszechne, co związane jest z faktem, że ponad połowa wszystkich wirusowych zapaleń wątroby są wywoływane wirusem typu A. Jednym z powodów jest niezwykła odporność wirusa na warunki środowiska, pozwalająca mu przetrwać i pozostać zakaźnym przez długi czas. Odporność wirusa ma szczególne znaczenie dla zakładów produkujących i wprowadzających żywność do obrotu. Trwałość wirusa sprawia, że jest on trudny do wyeliminowania z żywności standardowo stosowanymi metodami, szczególnie tam, gdzie nie jest ona poddawana obróbce termicznej. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest fakt, że osoba zakażona może być źródłem wirusa przez około miesiąc zanim wystąpią objawy chorobowe. Oznacza to, że może zakażać żywność podczas wykonywania obowiązków przez długi okres czasu, stając się źródłem epidemii. Ilość nowych zachorowań wywodzących się od zakażonego pracownika mającego bezpośredni kontakt z żywnością może niezwykle szybko narastać. * Fiore A. Food Safety CID 2004; 38:705-15

Budowa wirusa HAV Wirusy są widoczne tylko pod mikroskopem elektronowym Wirus HAV jest wyjątkowo odporny na warunki zewnętrzne Adoptowane z: Juszczyk J. Hepatitis A. Lublin 1997:7 oraz Centers for Disease Control and Prevention (CDC), Atlanta, USA.

WZW typu A odporność na warunki środowiska* Zakwaszenie stabilność w środowisku o wysokim stopniu zakwaszenia (pH=1) w temp. pokojowej przez 2 godziny  brak inaktywacji przez soki żołądkowe podczas trawienia Rozpuszczalniki nierozpuszczalny w tłuszczach; stabilny w środowisku 20% eteru oraz w chloroformie Formaldehyd inaktywacja w stężeniu 8% przez 1 min. w temp. 25°C Związki chloru inaktywacja w stężeniu 3-10 mg/l przez 5-15 minut w temp. 20°C * WHO Hepatitis A. WHO/CDS/CSR/EDC/2000.7:12 dostępne na www.who.int/emc

WZW typu A odporność na temperaturę Temperatura -20°C 4°C 21°C 70°C przez 10 minut 85°C przez 1 minutę Stabilność kilka lat* kilka miesięcy* kilka tygodni* stabilny** całkowita inaktywacja** W sposób szczególny narażona jest żywność produkowana bez odpowiedniej obróbki termicznej Do zakażenia żywności obrabianej termicznie może dojść na etapie dystrybucji Zamrożona żywność może zawierać wirusy HAV * Juszczyk J. Hepatitis A Compendium. Warszawa 1997:11 ** WHO Hepatitis A. WHO/CDS/CSR/EDC/2000.7:12 dostępne na www.who.int/emc

WZW typu A groźna choroba zakaźna Objawy choroby występują u 73-90% zakażonych* gorączka wymioty bóle brzucha ciemny mocz, odbarwiony stolec żółtaczka i inne objawy uszkodzenia wątroby 20% chorych leczonych jest w szpitalu* Jacobs RJ i wsp. Arch Pediatr Adolesc Med, 2000; 154:763-770

Następstwa zakażenia WZW typu A Bilirubinemia nawrotowa Posthepatic syndrom Żółtaczka cholestatyczna Nawrotowe wzw typu A ok. 10-20% przypadków Nadostre wzw typu A ok. 0,1-0,2% bardzo wysoka śmiertelność ok. 50% Następstwa wirusowego zapalenia wątroby typu A Magdzik W. Wirusowe zapalenie wątroby typu A. 2004, w trakcie publikacji.

WZW typu A przebieg choroby w zależności od wieku 1-14 lat 15-39 lat > 40 lat Żółtaczka 71,5% 80,0% 63,5% Hospitalizacja 17,0% 24,5% 27,1% Zgon 0,4% 0,3% 0,7% W statystykach raportowanych jest tylko około 10% przypadków zachorowań! Wraz z wiekiem rośnie ilość zachorowań wymagających pobytu w szpitalu i ciężkich powikłań choroby Hepatitis Surveillance Report No 59. Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, USA.2004:09

WZW typu A – epidemiologia Choroba szeroko rozpowszechniona na świecie Występuje częściej na terenach o gorszych warunkach sanitarnych W krajach rozwiniętych zakażenia występują u osób młodych / dorosłych Szerzy się endemicznie (epidemie lokalne) zachorowania osób podróżujących w rejony o wysokiej endemiczności epidemie wśród dzieci szkolnych i przedszkolnych gwałtowne epidemie z rzadko ustalonym źródłem zakażenia Magdzik W. Wirusowe zapalenie wątroby typu A. 2004, w trakcie publikacji.

Polska staje się krajem o coraz niższej endemiczności WZW typu A Poprawa warunków sanitarnych i standardu życia Spadek ilości krążącego wirusa Spadek częstości zachorowań na WZW typu A Niższy odsetek populacji nabywający odporność w dzieciństwie Wzrastające ryzyko zachorowania na WZW typu A szczególnie w populacji młodych dorosłych

WZW typu A wzrastająca podatność na zachorowanie Systematyczny wzrost zagrożenia Wrażliwość na zakażenie u osób do 25. r.ż.* Wrażliwi Odporni 70% 30% Ok. 70% osób do 30. roku życia zachoruje na WZW typu A, jeśli będzie miała kontakt z wirusem * Cianciara J i wsp. w Hepatitis A Compendium pod redakcją Juszczyka J. Warszawa, 1997: 29-35

Jedynym źródłem wirusa jest człowiek Wirus WZW typu A drogi przenoszenia choroby Jedynym źródłem wirusa jest człowiek Droga pokarmowa Bezpośredni kontakt z osobą zakażoną Zakażone przedmioty Zakażona woda Zakażona żywność (np. warzywa, owoce myte/płukane w zakażonej wodzie, ryby, owoce morza z wód zanieczyszczonych zakażonymi fekaliami)

Okres zakaźności WZW typu A Okres bezobjawowy 50 15 30 DNI Zakażenie Średnio przez 30 dni zakażona osoba, mimo braku objawów chorobowych może rozsiewać wirusa i stać się źródłem epidemii

WZW typu A ryzyko zakażenia żywności

żółtaczka / hospitalizacja WZW typu A rozprzestrzenianie wirusa w różnych grupach wiekowych epidemia w szkole +/- objawy żółtaczka / hospitalizacja hospitalizacja rówieśnicy inne grupy wiekowe rodzice sąsiedzi

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (1) Spożycie zakażonych truskawek II-III 1997 213 przypadków zachorowań w USA w 23 szkołach w Michigan i w 13 szkołach w Main Truskawki pochodziły od tego samego producenta i były zamrożone! Skażenie truskawek nastąpiło na etapie zbioru Hutin YJF i wsp., N Eng J Med, 1999; 340(8):595-602

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (2) Spożycie zakażonych ostryg I-IV 1997 467 przypadków zachorowań, Nowa Walia, Australia Ostrygi pochodziły od tego samego dostawcy Władze sanitarne zamknęły zakład na 10 tygodni: od 14 lutego do 18 kwietnia Conaty S i wsp. Epidemiol. Infect. 2000,124:121-130

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (3) Spożycie zakażonych kanapek V-VI 2002 26 przypadków zachorowań, Puglia, Płd. Włochy Kanapki przygotowane były przez tego samego dostawcę Pochodzenie / tożsamość wirusa potwierdzone zostały na podstawie genotypu wirusa z próbek pobranych od pacjentów Chironna M, J Clin Microb 2004,42(6):2825-2828

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (4) Spożycie zakażonej żywności 1996 5889 przypadków zachorowań, Puglia, Płd. Włochy Całkowite koszty epidemii > 15,5 miliona USD Średni koszt / pacjenta 662 USD Wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciwko WZW typu A w tym regionie Włoch Lucioni C, PhEcon 1998,13 (2):257-266

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (5) Spożycie zakażonej żywności przygotowanej przez firmę cateringową 1992 Ok. 5 000 osób narażonych na kontakt z wirusem, Denver, USA Całkowite koszty akcji profilaktycznej ok. 700 000 USD Dalton CB, Arch Intern Med 1996,156 (9):1013-1016

Epidemie WZW typu A związane ze spożyciem zakażonej żywności (6) Spożycie zakażonych kanapek przygotowanych w lokalnej restauracji 107 osób zakażonych wirusem, USA Levy BS, JAMA 1975,234 (3)

Zakażona żywność odpowiedzialność prawna przedsiębiorstw Odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku spożycia zakażonej żywności Koszty zachorowania są bardzo wysokie długotrwałe leczenie hospitalizacja długotrwała niezdolność do pracy

WZW typu A regulacje prawne i zalecenia Standardy sanitarne – regulacje krajowe i UE techniczne warunki produkcji stan zdrowia pracowników zatrudnionych przy produkcji i obrocie żywnością Min. Zdrowia rekomenduje szczepienia przeciwko WZW typu A * osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności * Program Szczepień Ochronnych, Komunikat GIS, Dz.Urz.MZ. 04-02-24

Zalecenia WHO dla przemysłu spożywczego Rekomenduje się, aby urzędnicy zdrowia publicznego informowali o dostępności szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW typu A) przedstawicieli przemysłu spożywczego oraz wszelkie jednostki związane z produkcją żywności i organizacją żywienia zbiorowego (np. szpitale, zakłady penitencjarne, kuchnie szkolne, itp.) * WHO Hepatitis A. WHO/CDS/CSR/EDC/2000.7:18 dostępne na www.who.int/emc

WZW typu A – szczepienia Jedyna szybka i długotrwała metoda zapobiegania chorobie Szczepienie jest bezpieczne (potwierdzają to liczne badania kliniczne) Tylko 2 dawki szczepionki Elastyczny schemat szczepień druga dawka podawana jest po 6-12 miesiącach od pierwszej

Szczepienia przeciwko WZW typu A korzyści dla pracodawcy Zaszczepiony pracownik nie będzie źródłem epidemii Poprawa wizerunku firmy, która w nowoczesny sposób podchodzi do problemu bezpieczeństwa swoich pracowników, produktów i klientów Firmy eksportujące żywność – wysokie standardy bezpieczeństwa oferowanej żywności