Kontrakty terminowe na waluty Dział Rozwoju Rynku GPW Bogdan Kornacki

Rynek walutowy Świat: Największy rynek finansowy świata Rynek bez granic Rynek bez centralnego miejsca ustalania kursów Świat: Średnie dzienne obroty w kwietniu 2007 roku to 3,2 biliona USD (3.200 miliardów USD) Polska: Średnie dzienne obroty w kwietniu 2007 r. to 8.813 milionów USD (8,8 mld USD)

Rynek walutowy Rynek zdecentralizowany – ceny (kursy walut) powstają praktycznie w każdej chwili w tysiącach miejsc na świecie. Dzięki przekazywaniu informacji o kursach między uczestnikami tego rynku – powstaje kurs w okolicach którego w danej chwili zawierane są wszędzie na świecie transakcje. Wniosek: musimy mieć dostęp do jak najbardziej wiarygodnych źródeł informacji

Rynek walutowy Uczestnicy handlu walutami: Największe instytucje finansowe (największe banki inwestycyjne i komercyjne) Rządy państw, banki centralne Brokerzy (hurtowi) Pozostałe instytucje finansowe (ubezpieczyciele, fundusze inwestycyjne, banki komercyjne, brokerzy detaliczni…) Przedsiębiorstwa (głównie zabezpieczenie kursów), fundusze hegdingowe, spekulanci (inwestorzy)

Rynek walutowy Udział obrotu polskim złotym w światowych obrotach walutami w kwietniu 2007 to 0,8% (17 miejsce pośród wszystkich walut, wspólnie z rosyjskim rublem) – wzrost udziału o 100% w ciągu 3 lat (z 0,4% w kwietniu 2003 roku). Rynek walutowy w Polsce koncentruje się na parach z PLN (74% obrotu). Główną walutą wymiany handlowej i służącą do pomiaru siły PLN jest EURO (od 2004 roku). Wystarczy obserwować kurs EUR/PLN, żeby wiedzieć, czy złoty się umacnia czy słabnie (już nie koszyk i parytet).

Rynek walutowy w Polsce - tendencje Wydłuża się termin zapadalności instrumentów pochodnych – coraz więcej firm zabezpiecza się przed ryzykiem walutowym. Rośnie znaczenie tego rynku jako miejsca spekulacji Wzrost udziału w obrocie funduszy hedgingowych i transakcji algorithmic trading.

46% 18% 25% 9%

49% 25% 30% 15%

Kontrakt terminowy Umowa między 2 stronami : nabywca i sprzedawcą Nabywca zobowiązuje się do kupna instrumentu bazowego w przyszłości po określonej cenie Sprzedawca/wystawca zobowiązuje się do sprzedaży instrumentu bazowego w przyszłości po określonej cenie Kontrakty są rozliczane pieniężnie (z wyjątkiem kontraktów na obligacje) Kontrakt terminowy to inaczej zakład o to jaka będzie cena instrumentu bazowego w terminie rozliczenia kontraktu terminowego

Profil wypłaty – pozycja długa (zakup kontraktu) Kupujący (zajmujący pozycję długą) liczy na wzrost kursu instrumentu bazowego i wzrost kursu kontraktu zysk T=0 Kurs kontraktu/instrumentu bazowego strata

Profil wypłaty – pozycja krótka (sprzedaż/wystawienie kontraktu) Sprzedający (zajmujący pozycję krótką ) liczy na spadek kursu instrumentu bazowego i spadek kursu kontraktu zysk Kurs kontraktu/instrumentu bazowego strata T=0

Porównanie zysków/strat – gra o sumie zerowej strata

Standard kontraktów walutowych na GPW USD/PLN EUR/PLN GBP/PLN* CHF/PLN Instrumenty bazowe *notowanie zawieszone

Standard kontraktów walutowych na GPW FXYZkrr gdzie: F – rodzaj instrumentu (futures), XYZ – skrót nazwy instrumentu bazowego (np. USD dla kursu USD/PLN, EUR dla kursu EUR/PLN, CHF dla kursu CHF/PLN) k – kod określający miesiąc wykonania 3 najbliższe miesiące kalendarzowe + 3 kolejne miesiące z marcowego cyklu kwartalnego (marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień). rr – dwie ostatnie cyfry roku wygaśnięcia Nazwa skrócona Miesiąc wygasania Kod styczeń F luty G marzec H kwiecień J maj K czerwiec M lipiec N sierpień Q wrzesień U październik V listopad X grudzień Z

Standard kontraktów walutowych na GPW 10.000 USD 10.000 EUR 10.000 GBP 10.000 CHF Np. przy kursie EUR/PLN na poziomie 3,6520 – wartość kontraktu EUR to 36.520 PLN Wartość kontraktu

Standard kontraktów walutowych na GPW Jednostka notowania oraz krok notowania Kontrakty są notowane w złotych za 100 jednostek danej waluty (czyli 100 USD, EUR lub CHF) z dokładnością do 0,01 zł

Standard kontraktów walutowych na GPW Dla kontraktu EUR kurs giełdowy np. 365,20 - to wartość 100 EUR w PLN Natomiast wartość kontraktu to 36.520 PLN – równowartość 10.000 EUR w PLN Oznacza to także, że 1 EUR warte jest 3,6520 PLN

Standard kontraktów walutowych na GPW Zawsze w obrocie znajdują się serie wygasające w: 3 najbliższych miesiącach kalendarzowych i 3 w kolejnych miesiącach z marcowego cyklu kwartalnego (marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień). Miesiące wygaśnięcia

Standard kontraktów walutowych na GPW Kontrakty wygasają w trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia. Obrót kończy się o godzinie 10:30 w dniu wygaśnięcia kontraktów. Po 11.00 odbywa się fixing NBP. Na jego podstawie określane są ostateczne kursy rozliczeniowe. Dzień wygaśnięcia

Standard kontraktów walutowych na GPW Pierwszy dzień sesyjny po dniu wygaśnięcia poprzedniej serii kontraktów. Pierwszy dzień obrotu nowych serii

Standard kontraktów walutowych na GPW Ostateczny kurs rozliczeniowy stanowi kurs średni USD/PLN, EUR/PLN lub CHF/PLN ustalony przez NBP na fixingu w dniu wygaśnięcia Kontraktu, przemnożony przez 100. Określany jest z dokładnością do 0,01 PLN (za 100 USD lub EUR). Ostateczny Kurs Rozliczeniowy

Notowania w systemie notowań ciągłych dla instrumentów pochodnych godz. 8. 00 – 8.30 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń na otwarcie) godz. 8:30 Otwarcie (określanie kursu na otwarciu) godz. 8.30 – 17.20 Faza notowań ciągłych godz. 17.20 – 17.30 Faza przed zamknięciem (przyjmowanie zleceń na zamknięcie) godz. 17.30 Zamknięcie (określanie kursu na zamknięciu) godz. 17.30 -17.35 Dogrywka

OGRANICZENIA WAHAŃ KURSÓW Kontrakty terminowe na kursy walut Widełki statyczne Kontrakty terminowe na kursy walut = +/- 3% Widełki dynamiczne = 4 zł

OGRANICZENIE WIELKOŚCI ZLECEŃ Maksymalny wolumen zlecenia składanego do arkusza zleceń = 100 kontraktów Transakcje pakietowe Minimalny wolumen zlecenia = 200 kontraktów Maksymalny wolumen zlecenia = 1600 kontraktów

Kurs odniesienia („kurs terminowy”) Kursem odniesienia dla kursu otwarcia w systemie notowań ciągłych jest ostatni dzienny kurs rozliczeniowy dla danej serii kontraktów, a w przypadku jego braku, kurs teoretyczny wyznaczony zgodnie z następującymi wzorami: dla kontraktu terminowego na kurs USD dla kontraktu terminowego na kurs EURO

Kurs odniesienia („kurs terminowy”) dla kontraktu terminowego na kurs GBP dla kontraktu terminowego na kurs CHF

OBLICZANIE KURSU ODNIESIENIA („kursu terminowego”) F - kurs odniesienia S - przemnożony przez 100 kurs średni waluty której kurs jest instrumentem bazowym wyznaczony na fixingu NBP w dniu roboczym poprzedzającym sesję, na którą jest wyznaczany kurs odniesienia n - liczba dni od dnia ostatniej sesji poprzedzającej sesję, na którą wyznaczany jest kurs odniesienia do dnia wygaśnięcia kontraktu WIBOR, LIBOR, EURIBOR Szczegóły w SZOG (Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego)

OBLICZANIE KURSU ODNIESIENIA („kursu terminowego” – do obliczania widełek na następną sesję) Obliczmy kurs odniesienia dla kontraktów wygasających za 3 miesiące, dane (12 X 2007): KURSY Średnie NBP EUR=3,7310, USD=2,6285 STOPY PROCENTOWE 3M: WIBOR3M PLN=5,09%, LIBOR3M USD=5,2238% EURIBOR3M EUR=4,6910%

OBLICZANIE KURSU ODNIESIENIA (kursu terminowego) USD/PLN za 3 miesiące

OBLICZANIE KURSU ODNIESIENIA (kursu terminowego) EUR/PLN (za 3 miesiące)

Zmiana kursu o 1 pips to zysk lub strata 1 PLN na 1 kontrakcie KURSY TERMINOWE I KURSY SPOT (3M) (dane z X 2007) PARA WALUT KURS SPOT KURS TERMINOWY EUR/PLN F>Spot 373,10 373,46 USD/PLN F<Spot 262,85 262,76 Czy to dużo? Zmiana kursu o 1 pips to zysk lub strata 1 PLN na 1 kontrakcie

WALUTA BAZOWA I WALUTA KWOTOWANA EUR/PLN - waluta bazowa EUR - waluta kwotowana PLN GBP/PLN - waluta bazowa GBP EUR/USD - waluta kwotowana USD

KURSY TERMINOWE Pytania: Dlaczego kurs terminowy USD/PLN jest niższy od kursu spot USD/PLN (kursu natychmiastowego) a kurs terminowy EUR/PLN jest wyższy od kursu spot EUR/PLN (natychmiastowego)? - Czy można określić regułę dla wszystkich par walut?

KURSY TERMINOWE WALUT (wzór ogólny) Odpowiedź: Jeżeli oprocentowanie waluty bazowej jest wyższe od oprocentowania waluty kwotowanej to kurs terminowy jest niższy niż kurs spot (np.USD/PLN) Jeżeli oprocentowanie waluty bazowej jest niższe od oprocentowania waluty kwotowanej to kurs terminowy jest wyższy niż kurs spot (np.EUR/PLN)

KURS TERMINOWY I KURS SPOT Kursy terminowe wyznaczane są przez rynek na podstawie kursów spot oraz oprocentowania walut wchodzących w skład pary. Kursy spot zmieniają się a wraz z nimi zmieniają się kursy terminowe. Zmiany rynkowych stóp procentowych nie mają tak dużego (w krótkim terminie) wpływu na kurs terminowy, jak zmiany kursów spot.

RYNEK EFEKTYWNY KURS TERMINOWY I KURS SPOT Rynek walutowy nie pozwala na długie istnienie zleceń z kursem odbiegającym od teoretycznych kursów terminowych (po niekorzystnej stronie – za wysokie kupno lub za niska sprzedaż) – zostanie to wykorzystane przez rynek (ta zasada dotyczy również animatora – czyli animator nie może składać nierynkowych zleceń). RYNEK EFEKTYWNY

KURS TERMINOWY I KURS SPOT Jeżeli limity zleceń odbiegają od prawidłowej wyceny – zostanie to natychmiast wykorzystane przez rynek. Najlepszą gwarancją, że oferty są prawidłowe (rynkowe) – jest liczba animatorów, wysoka wartość zleceń w arkuszu oraz nieograniczony dostęp inwestorów do rynku.

Arbitraż Wykorzystywanie różnicy pomiędzy rynkowym a teoretycznym kursem kontraktu terminowego Efekty arbitrażu: pewna kwota zysku minimum ryzyka brak wstępnych nakładów finansowych

Arbitraż Możliwości dokonania arbitrażu: Kontrakty przewartościowane - cena rynkowa powyżej teoretycznej Sprzedaż kontraktów + kupno walut spot (lub innej serii kontraktów) Kontrakty niedowartościowane - cena rynkowa poniżej teoretycznej Kupno kontraktów + sprzedaż walut spot (lub innej serii kontraktów)

Depozyty zabezpieczające Służą zabezpieczeniu zobowiązań kupującego/sprzedającego - zabezpieczeniu ryzyka dziennej zmiany ceny kontraktu Stanowią tylko część wartości kontraktu – określony % wartości Wartość depozytu liczona jest od ostatniego kursu rozliczeniowego Wysokość depozytu wyznaczana jest przez KDPW Wnoszone (wpłacane) na rachunek inwestora w DM Depozyty określane przez biura maklerskie nie mogą być niższe niż te określone przez KDPW: http://www.kdpw.pl/pl/serwisy/IRtools/fullKM_ZAR.xls

Depozyty zabezpieczające - Wartość kontraktu EUR/PLN przy kursie 3,7310 (kurs na giełdzie 373,10), wartość kontraktu 37.310 PLN. Depozyt wstępny (przy założeniu, że depozyt jest równy 2% a BM nie wymaga wyższego niż KDPW) = 0,02*37.310= 747 PLN - Właściwy depozyt zabezpieczający= 0,014*37310= 523PLN - Zmiana o krok notowania (np. z 373,10 na 373,11) to zysk lub strata 1 PLN.

Depozyty zabezpieczające Zmiana o 100 pipsów to zysk lub strata 100 PLN. 100PLN/747PLN (depozyt zabezpieczający) to ponad 13% zysku lub straty od zainwestowanych środków. Zmiana kursu przy którym BM zażąda uzupełnienia depozytu = 0,006*37.310= zmiana o 224PLN= 2,24 grosza=224 pipsy Przy założeniu zmiany niekorzystnej – spadku, kiedy mamy pozycję długą lub wzrostu, kiedy mamy pozycję krótką. Zmiana korzystna – zysk inwestora

Duża procentowa zmiana środków na rachunku Mała zmiana kursu kontraktu Dźwignia finansowa Duża procentowa zmiana środków na rachunku Mała zmiana kursu kontraktu

Dźwignia finansowa Wartość kontraktu na EUR (kurs kontraktu terminowego 373,10 (PLN za 100EUR)*100) = 37.310 zł Depozyt 2% = 747 zł (2% * 37.310 zł) Dźwignia finansowa 50 krotna (100%/2%)= 50 Zmiana kursu kontraktu o 1% to 3,73 PLN/100EUR = 373 PLN/10.000EUR (zysk/strata dla inwestora) Stosunek zysku/straty do depozytu zabezpieczającego 373 zł/747 zł= 50%

Marking to market (równanie do rynku) dzień D D+1 D+2 Transakcja po kursie 373,10   depozyt wstępny 747 zł 751 zł depozyt własciwy 523 zł 524 zł dzienny kurs rozliczeniowy 373,50 zł 375,50 zł 374 zł kwota rozliczenia (373,50 zł – 373,10 zł) * 100 = 40 zł (375,5zł – 373,5 zł) * 100 = 200 zł (374 zł – 375,50 zł ) * 100 = -150 zł depozyt nabywcy po rozliczeniu 787 zł 987 zł 837 zł depozyt wystawcy po rozliczeniu 707 zł 507 zł (to mniej niż depozyt właściwy!) 897 zł uzupełnienie o 240 zł do kwoty 747 zł 837+897=2x747+240

Ryzyko RYZYKO RYNKOWE wynika ze zmian kursu kontraktu, która zależy od zmian ceny instrumentu bazowego jest potęgowane przez efekt dźwigni - małe wahania kursów na rynku kasowym mają proporcjonalnie większy wpływ na wartość depozytu zabezpieczającego może doprowadzić do poniesienia strat przekraczających wielkość pierwotnej inwestycji – straty mogą być wyższe niż pierwotnie wpłacony depozyt zabezpieczający

Kursy średnie NBP

Ryzyko rynkowe (kontrakt EUR/PLN czerwiec – grudzień 2006) KURS transakcji i zamknięcia w kolejnych dniach 410,30 395,20  385,20  Zysk/strata w groszach (i pipsach) - narastajaco 0 (0) 15,1 (1510) 25,1 (2510) depozyt wstępny 821 zł 749 zł 748 zł depozyt własciwy 574 zł 525 zł 524 zł Zysk/strata posiadacza pozycji długiej w PLN (i w %) -1510 zł (można stracić więcej niż początkowa inwestycja)* -2510 zł (można stracić więcej niż początkowa inwestycja)* Zysk/strata posiadacza pozycji krótkiej 1510 zł (184%) 2510 zł (305%) * Jeżeli inwestor utrzyma pozycję mimo strat, dopłacając depozyt

Dźwignia finansowa c.d. Inwestycja w FEURH08 (depozyt 2%) Inwestor A Inwestor B Początkowy stan rachunku (PLN) 10.000 Zakładany poziom stop loss (w % początkowego kapitału i w PLN) 5% 500 PLN Liczba kupionych kontraktów (kurs 358,20) 2 10 Depozyt początkowy (717 PLN za jeden kontrakt) 1.434 PLN 7.170 PLN

Dźwignia finansowa c.d. Inwestycja w FEURH08 (depozyt 2%) Inwestor A Inwestor B Zmiana w pipsach powodująca zadziałanie stop lossa 2*X1*1PLN=50 0PLN X1=250 PIPS 10*X2*1PLN=5 00 PLN X2=50 PIPS Procentowa zmiana kursu powodująca zadziałanie stop lossa (jest to także zmiana kursu powodująca zysk w wysokości 5%) 0,7% 0,14% Dźwignia finansowa (wartość inwestycji/kapitał początkowy) (2*35.820)/ 10.000=7,2 (10*35.820)/ 10.000=35,8

Ryzyko Ryzyko braku płynności wynika z małej aktywności inwestorów i animatorów na rynku – brak płynności płynność może być różna na różnych seriach kontraktów terminowych zawarcie transakcji może być utrudnione lub będzie pociągać za sobą dużą zmianę kursu

Ryzyko Ryzyko makroekonomiczne – np. zmiany stóp procentowych Ryzyko polityczne – niestabilna sytuacja gospodarcza i polityczna w państwie Ryzyko zamachu terrorystycznego (mocniej reaguje np. USD – osłabienie, kurs CHF się umacnia – waluta na trudne czasy)

Ryzyko Publikacja danych makroekonomicznych – USA: np. zatrudnienie w sektorze pozarolniczym, inflacja, deficyt obrotów, stopy procentowe Polska: np. deficyt obrotów bieżących, inflacja, stopy procentowe

EUR/PLN 5 lat

Złoto – 5 lat 170% Źródło – www.stooq.com

USD/PLN – 5 lat 40%

Inwestycja w złoto Kupno 1 uncji złota – początek 2003 roku, cena 340 USD Sprzedaż złota – początek 2008 roku, cena 920 USD Zysk % w USD 170% Kurs USD/PLN – początek 2003 roku 4,0500 Kurs USD/PLN – początek 2008 roku 2,4500 Zysk na inwestycji w złoto w PLN (920x2,45-340x4,05)/340x4,05= 0,64 64%

Inwestycja w złoto Kupno 1 uncji złota – połowa 2006 roku, cena 630 USD Sprzedaż 1 uncji złota – początek 2008 roku, cena 920 USD Zysk % w USD 46% Kurs USD/PLN – połowa 2006 roku 3,2500 Kurs USD/PLN – początek 2008 roku 2,4500 Zysk na inwestycji w złoto w PLN (920x2,45-630x3,25)/630x3,25= 0,10 10%

Kontrakt handlowy Podpisanie kontraktu w USD eksportowego, początek 2007 roku, kurs USD/PLN = 3,0000 100.000 USD = 300.000 PLN (przewidywane przychody) Marża producenta 15% - przewidywany zysk Koszty produkcji 15.000 USD=45.000 PLN 255.000 PLN Realizacja kontraktu, dostawa, zapłata – koniec 2007 roku, kurs USD/PLN = 2,4500, otrzymana kwota w USD 100.000 USD Sprzedaż 100.000 USD w banku po kursie 2,4400, 244.000 PLN Strata na kontrakcie 11.000 PLN = 4,3% Koszt zabezpieczenia – futures USD/PLN Koszty utrzymania depozytu zabezpieczającego w biurze maklerskim

Ryzyko zależy od wielkości używanej dźwigni finansowej!!! Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych (indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Ryzyko zależy od wielkości używanej dźwigni finansowej!!!

Dla niektórych są jedyną możliwością uniknięcia ryzyka rynkowego!!! Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych (indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Dla niektórych są jedyną możliwością uniknięcia ryzyka rynkowego!!!

Najbardziej ryzykują ci, którzy nie zdają Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych (indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Najbardziej ryzykują ci, którzy nie zdają sobie sprawy z tego, jakim ryzykiem są obarczone ich inwestycje w instrumenty bazowe, lub z tego, że ponoszą ryzyko kursowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Niezabezpieczony eksporter ma otwartą pozycję długą na Firmy, których zyski zależą w znaczącym stopniu od kursów walut lub cen surowców, jeżeli nie zabezpieczają swoich kosztów przed wzrostem lub przychodów przed spadkiem – stają się (świadomie lub nieświadomie) spekulantem na rynku walutowym lub surowcowym. Niezabezpieczony eksporter ma otwartą pozycję długą na walutowych kontraktach terminowych, importer – pozycję krótką.

Firmy, otwierając pozycję przeciwstawną, w stosunku do ponoszonego w działalności gospodarczej ryzyka rynkowego, stają się obojętne na ryzyko zmiany kursów walut lub cen surowców. Eksporter powinien otworzyć pozycję krótką Importer powinien otworzyć pozycję długą Straty wynikające ze zmian kursów walut są w ten sposób rekompensowane przez zyski na kontraktach terminowych (i odwrotnie).

Bezpieczeństwo obrotu Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. – rozliczanie i bezpieczeństwo transakcji Fundusz gwarancyjny – możliwość odzyskania środków Marking to Market – kontrola ryzyka Przejrzystość arkuszy zleceń

ANIMATOR OBROTU (czyli jak zmniejszyć ryzyko braku płynności) Zdaniem animatora jest ciągłe składanie zleceń kupna i sprzedaży w celu umożliwienia zawierania transakcji inwestorom (poprawa płynności). Parametry tych zleceń są określone w umowie animatora z Giełdą

ANIMATOR OBROTU Warunki określone w umowie z animatorem to: stałe utrzymywanie spreadu na poziomie 60 pipsów (dla dwóch najbliższych terminów wygasania i 90 pipsów dla dwóch kolejnych) Stałe utrzymywanie zleceń o wielkości 50 kontraktów (500.000 EUR lub USD) po stronie kupna i sprzedaży Wielkości te umożliwią bezpieczne zawieranie transakcji dla małych i dużych inwestorów

Regulacje prawne Standardy kontraktów terminowych na EURO i USD Szczegóły dotyczące zasad obrotu opisane są w: Regulaminie Giełdy Warunkach obrotu dla kontraktów walutowych Szczegółowych Zasadach Obrotu Giełdowego Dokumenty są dostępne na stronie internetowej Giełdy www.gpw.pl

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA Pytania ? pochodne@gpw.pl Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa tel. (022) 628 32 32, fax (022) 628 17 54, 537 77 90