1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

2 Bogusław Czarny KSAP 2012 P O L I T Y K A G O S P O D A R C Z A I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 6. Spory o politykę makroekonomiczną. 7. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po- winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 20 czerwca 2012 r. Bogusław Czarny

3 GROSS DOMESTIC PRODUCT, HU- MAN DEVELOPMENT INDEX, HAP- PINESS INDEX

4 PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w szarej strefie i w gospodarstwach domowych. PKB nie uwzględnia innych zjawisk, od których zależy po- ziom życia społeczeństwa (np. bezpieczeństwa, efektów zewnętrznych (ang. externalities), czasu wolnego, struktu- ry dochodów). Wady PKB i mierników pochodnych jako mierników pozio- mu życia (przykłady)

5 Nic dziwnego, że na skutek krytyki PKB jako miernika poziomu życia powstały INNE MIERNIKI POZIOMU ŻYCIA. Odzwierciedlają one alternatywne koncepcje pomiaru poziomu ży- cia.

6 Zgodnie z pierwszą z nich POZIOM ŻYCIA MIESZKAŃCOW KRAJU ZALEŻY OD WIELU MOŻLIWYCH DO OBIEKTYW- NEGO ZMIERZENIA CECH GOSPODARKI (np. poziom docho- dów, oczekiwana długość życia tych mieszkańców). Koncepcji tej odpowiada HUMAN DEVELOPMENT INDEX (pol. wskaźnik rozwoju społecznego). Dwie alternatywne w stosunku do PKB koncepcje pomiaru pozio- mu życia:

7 Zgodnie z drugą z nich POZIOM ŻYCIA MIESZKAŃCOW KRA- JU MOŻNA ZMIERZYĆ, REJESTRUJĄC SUBIEKTYWNE OD- CZUCIA TYCH MIESZKAŃCÓW NA TEMAT ICH ZADOWO- LENIA Z ŻYCIA. Koncepcji tej odpowiada HAPPINESS INDEX (pol. wskaźnik szczęścia). Dwie alternatywne w stosunku do PKB koncepcje pomiaru pozio- mu życia:

8 EKONOMIA SZCZĘŚCIA (ang. economics of happiness)

9 Od prawie pół wieku na świecie rozwija się szybko tzw. ECONO- MICS OF HAPPINESS, czyli EKONOMIA SZCZĘŚCIA. Badania te polegają na ankietowaniu setek tysięcy obywateli, którzy ocenia- ją poziom własnego dobrobytu.

10 Chodzi o pytania w rodzaju: Ogólnie rzecz biorąc, na ile jesteś zadowolona/zadowolony ze swo- jego życia? (ang. Generally speaking, how happy are you with your life). Odpowiedź polega na wskazaniu liczby punktów na skali (np. czteropunktowej lub siedmiopunktowej). Te oceny są następnie SU- MOWANE i UŚREDNIANE.

11 SCEPTYCY WĄTPIĄ: Czy można wierzyć ocenom dokonywanym przez ludzi, których aspiracje mogą być stłumione, np. na skutek braku wykształcenia?

12 OBROŃCY ODPOWIADAJĄ: Alternatywą jest odrzucenie zasady, że ludzie wiedzą najlepiej, co jest dla nich dobre, a także - paternalizm.

13 SCEPTYCY WĄTPIĄ: Czy można wierzyć ocenom dokonywanym przez ludzi, np. pod wpływem emocji (ang. emotions effect) lub zmiennych okoliczności (ang. framing effect)?

14 OBROŃCY ODPOWIADAJĄ: 1.Ewentualne zniekształcenia opinii wielu osób kompensują się, więc nie wpływają na przeciętny wynik pomiaru.

15 OBROŃCY ODPOWIADAJĄ: 2. W dodatku wskazania różnych mierników szczęścia są: a)silnie skorelowane (co czyni je wiarygodnymi); b) pokrywają się z informacjami uzyskanymi od bliskich osób an- kietowanych, a także z danymi dotyczącymi tętna, ciśnienia krwi, aktywności przedniej części płata czołowego mózgu, dep- resji, braku apetytu, bezsenności, prawdziwych uśmiechów Duchenne.

16 Jest jeszcze PROBLEM PORÓWNYWALNOŚCI wyników pomia- ru (np. dotyczących różnych osób i okresów) (wyniki te sa doda- wane i uśredniane)… Czy równa 1 różnica poziomu szczęścia zarejestrowana w przypadku jednej osoby na skali od 0 do 10 oznacza to samo co ta- ka sama różnica dotycząca innej osoby? Czy w przypadku konkretnej osoby różnica poziomu szczęścia między 8 a 9, jest tak samo ważna jak różnica między 4 a 5?

17 Badane są także PRZYCZYNY, od których zależy poziom szczęścia.

18 Badane są także PRZYCZYNY, od których zależy poziom szczęścia. Ankiety dostarczają szczegółowych informacji o ważności wielu różnych czynników. Chodzi m. in. o: - poziom dochodu, - różnice dochodów, - zdrowie, - zatrudnienie, - małżeństwo, - płeć, - rasę, - zanieczyszczenie środowiska, - inflację, - bezrobocie, - klimat.

19 Oto najważniejsze ustalenia ECONOMICS OF HAPPI- NESS: 1. Poziom szczęścia pojedynczych ludzi, owszem, zależy OD BEZWZGLĘDNEGO POZIOMU DOCHODU, lecz istnieją także INNE WAŻNE CZYNNIKI, od których zależy szczęś- cie. W efekcie np. poziom szczęścia mieszkańców KRA- JÓW SKANDYNAWSKICH jest O WIELE WYŻSZY, a po- ziom szczęścia MIESZKAŃCÓW POSTSOCJALISTYCZ- NYCH KRAJÓW EUROPY WSCHODNIEJ O WIELE NIŻSZY niż wynika to z poziomu PKB per capita w tych kra- jach.

20 2. Obok dochodu (i konsumpcji) bardzo ważnym czynnikiem, od którego zależy szczęście, jest np. udane małżeństwo. Ogólnie, bardzo istotne są RELACJE Z LUDŹMI (np. z rodziną, sąsiadami, współpracownikami), zdrowie, ja- kość środowiska, w którym żyjemy.

21 3. Bardzo ważne są WZGLĘDNE RÓŻNICE DOCHODÓW. Ich zwiększanie się skutkuje spadkiem poziomu szczęścia w społeczeństwie.

22 4. BEZROBOCIE bardzo silnie (o wiele silniej niż np. inflacja i spadek dochodów) negatywnie wpływa na poziom szczęścia ludzi.

23 5. Ludzie popełniają błędy, oceniając swój przyszły poziom szczęścia. Zwykle nie doceniają własnej zdolności do przy- stosowania się do nowej sytuacji. W efekcie PRZECENIA- JĄ WPŁYW ZWIĘKSZENIA SIĘ KONSUMPCJI na swój przyszły długookresowy poziom szczęścia.

24 6. Przeciętnie mieszkańcy krajów bogatych są szczęśliwsi niż mieszkańcy krajów biednych, lecz POWYŻEJ PEWNEJ GRANICY DOCHODU POZIOM SZCZĘŚCIA NIEMAL PRZESTAJE REAGOWAĆ NA WZROST DOCHODU. To się nazywa PARADOKS EASTERLINA (od naz- wiska Richarda Easterlina, ekonomisty, który jeszcze w la- tach 70. XX w. jako pierwszy zajął się ECONOMICS OF HAPPINESS).

25 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 1. ASPIRACJE ROSNĄ WRAZ Z DOCHODAMI (Co z tego, że wreszcie kupiłem sobie punto, skoro teraz pragnę toyo- ty!) (ang. hedonic treadmill theory). Gdy podstawowe potrzeby zostaną zaspokojone, SZCZĘŚCIE ZACZYNA ZALEŻEĆ RACZEJ OD WZGLĘDNEGO NIŻ OD BEZWZGLĘDNEGO POZIO- MU DOCHODÓW (Cieszy mnie moja nowa toyota, bo No- waka nie stać na taką!).

26 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 2. Inne wyjaśnienie paradoksu Easterlina oferują zwolennicy TEORII STABILNEGO POZIOMU SZCZĘŚCIA (ang. hap- piness set point theory). Każdy ma swój typowy poziom szczęścia, do jakiego z czasem powraca, nawet po ważnych zdarzenich takich jak wygrana na loterii lub rozwód. (Jest i tak, ze w efekcie politycy gospodarczy nie są w stanie znacząco wpłynąć na poziom szczęścia w gospodar- ce).

27 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 3. Chodzi o PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW (ang. law of diminishing returns). Krańcowy pożytek z danego przyrostu dochodu ma- leje wraz ze wzrostem dochodu. Np. kolejne dodatkowe ty- siące dolarów miesięcznego dochodu z przyczyn technicz- nych coraz wolniej zwiększają długość życia i zdolność do korzystania z jego uroków.

28 KRYTYCY PODWAŻAJĄ USTALENIA EASTERLINA, np. argumentując w oparciu o nowsze i dotyczące większej liczby krajów dane, że owszem od pewnego poziomu docho- du przyrosty dochodu skutkują coraz wolniejszymi przyros- tami szczęścia, lecz że nie istnieje poziom dochodu, po któ- rego przekroczeniu związek dochodu i szczęścia zanika. Niemniej: Także krytycy Easterlina uważają, że przyrosty szczęścia po- wodowane stałymi przyrostami dochodu maleją.