Świadczenie Element struktury zobowiązania: zachowanie dłużnika polegające na działaniu lub zaniechaniu (dare, facere, non facere, pati itp.). To ostatnie określa się mianem treści świadczenia Świadczenie ma charakter korzystny dla wierzyciela, ma ono dla niego wymierną wartość, inaczej niż zachowania będące przedmiotem obowiązków indywidualnie określonych adresatów w ramach stosunków cywilnoprawnych o charakterze bezwzględnym Przedmiot świadczenia: występujące w przypadku niektórych świadczeń dobro materialne, do którego odnosi się zachowanie dłużnika dr R. Strugała WPAiE

Zobowiązanie przemienne i zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym Źródło: Zobowiązanie przemienne: czynność prawna (umowa) lub ustawa np.. art. 363 - Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym: czynność prawna (umowa) lub ustawa np. art. 897, 391, 938, 947, 1000

Zobowiązanie przemienne: uprawniony do tzw. koncentracji świadczeń Zgodnie z przepisem art. 365 § 1 k.c. koncentracji, czyli wyboru świadczenia, które powinno zostać spełnione, dokonują dłużnik, wierzyciel albo osoba trzecia. Regułą jest, że kompetencja w tym przedmiocie przysługuje dłużnikowi. Jednak z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności może wynikać co innego. Podmiot uprawniony do dokonania wyboru korzysta z przyznanej mu kompetencji (uprawnienie kształtujące), składając oświadczenia woli wskazujące świadczenie do spełnienia. dr R. Strugała WPAiE 3

Zobowiązanie przemienne: koncentracja świadczeń cd. Oświadczenie może zostać złożone w dowolny sposób (por. art. 60 k.c.), chyba że strony umowy (por. art. 76 k.c.) lub przepis prawny zastrzegają obowiązek zachowania formy szczególnej. Oświadczenie składa się drugiej stronie, a jeżeli uprawnionym do wyboru jest osoba trzecia, wówczas powinna złożyć oświadczenie obu stronom (art. 61 k.c.). Oświadczenie powinno być bezwarunkowe i bezterminowe. Problem niedokonania wyboru. dr R. Strugała WPAiE 4

Zobowiązanie przemienne (konstrukcja prawna) Strony postanowiły w treści łączącej je umowy, że A – według swojego wyboru – do końca miesiąca zapłaci na rzecz B 1 000 zł. albo wyda mu 1 tonę węgla. Po tygodniu A zakomunikował B, że wkrótce przywiezie mu tonę węgla, prosząc jednocześnie o przygotowanie odpowiedniego miejsca do zrzutu. Po upływie kolejnego tygodnia A zgłosił się do B i zaoferował mu 1 000 zł, mówiąc, że nie udało mu się zdobyć węgla. Czy B może odmówić przyjęcia pieniędzy? dr R. Strugała WPAiE 5

Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (konstrukcja prawna) Kowalski i Nowak zawarli umowę darowizny mieszkania Nowaka. W jakiś czas później Nowak popadł w niedostatek w rozumieniu przepisu art. 897 k.c. i zażądał od Kowalskiego dostarczania mu środków utrzymania. Kowalski oświadczył Nowakowi, że zamiast tego zwróci mu cenę otrzymaną za darowane mu mieszkanie, które zaraz po darowiźnie sprzedał. Kowalski nie stawił się jednak na umówione spotkanie, a w jakiś czas później zaczął regularnie alimentować Nowaka przekazując mu stałe sumy pieniędzy oraz żywność i środki czystości. Czy Nowak może odmówić przyjmowania dostarczanych comiesięcznie środków utrzymania i wnieść do sądu powództwo o zapłatę ceny uzyskanej przez Kowalskiego ze sprzedaży mieszkania? dr R. Strugała WPAiE 6

Pierwotna niemożliwość świadczeń alternatywnych Zobowiązanie jest nieważne, jeżeli wszystkie świadczenia dotknięte są pierwotną niemożliwością (art. 387 k.c.). Natomiast niemożliwość pierwotna niektórych świadczeń powoduje ograniczenie zobowiązania do świadczeń możliwych, chyba że uprawnionym do wyboru jest wierzyciel. Priorytet ochrony interesu wierzyciela nakazuje przyjąć, że ma on prawo powołać się na niemożliwość jednego z alternatywnych świadczeń jako przyczyny nieważności zobowiązania dr R. Strugała WPAiE

Następcza niemożliwość świadczeń alternatywnych Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody, jeżeli wszystkie świadczenia dotknięte są następczą niemożliwością, za którą ponosi on odpowiedzialność (art. 471 k.c.), natomiast jeżeli taka niemożliwość obejmuje tylko niektóre ze świadczeń, zobowiązanie zostaje ograniczone do świadczeń możliwych, jeżeli uprawniony do wyboru świadczenia jest dłużnik; jednak jeżeli uprawnionym do wyboru jest wierzyciel, ma on możliwość wskazania świadczenia możliwego albo żądania naprawienia szkody. dr R. Strugała WPAiE

Niemożliwość świadczenia głównego i zastępczego Zobowiązanie jest nieważne, jeżeli świadczenie zasadnicze objęte jest pierwotną niemożliwością (art. 387 k.c.), bez względu na możliwość świadczeń zastępczych, objętych upoważnieniem przemiennym. Natomiast niemożliwość następcza świadczenia zasadniczego powoduje odpowiedzialność dłużnika (art. 471 k.c.) lub wygaśnięcie zobowiązania (art. 475 k.c.). dr R. Strugała WPAiE

Zobowiązanie przemienne: dochodzenie roszczeń Indywidualizacja świadczenia na etapie przed wytoczeniem powództwa: pozew o świadczenie wybrane przez uprawnionego Brak indywidualizacji świadczenia na etapie przed dochodzeniem roszczenia: pozew z tzw. żądaniem alternatywnym. Gdy zachodzi wypadek zobowiązania przemiennego, przy którym prawo wyboru świadczenia przysługuje dłużnikowi (art. 365 k.c.), powód wymienia w pozwie dwa (lub więcej) świadczenia, żądając ich zasądzenia (np. „wnoszę o nakazanie pozwanemu X, aby wydał powodowi Z ton węgla albo zapłacił mu kwotę 3000 zł”). W przypadku uwzględnienia takiego powództwa pozwany jako dłużnik będzie zobowiązany do spełnienia jednego z obu zasądzonych świadczeń, przy czym wyboru świadczenia dokona przy egzekucji. dr R. Strugała WPAiE

Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym: dochodzenie roszczeń Wierzyciel nie ma możliwości dochodzenia ani egzekwowania świadczenia zastępczego. Żądanie pozwu powinno zostać sformułowane następująco: „wnoszę o zobowiązanie pozwanego X do wydania powodowi Z 1 tony węgla, z tym zastrzeżeniem, że pozwany może zwolnić się od spełnienia tego świadczenia przez zapłatę kwoty 3000 zł (...)”. Sąd zasądza w wyroku to świadczenie, zamieszczając zastrzeżenie, że dłużnik może zwolnić się ze zobowiązania także poprzez spełnienie świadczenia zastępczego. Egzekucja wszczęta na podstawie takiego wyroku będzie dotyczyła wyłącznie świadczenia podstawowego (wydanie węgla).

Ad. II) art. 379 k.c., art. 380 k.c., art. 450 k.c., art. 491 § 2 k.c. I. Świadczenie jednorazowe, okresowe i ciągłe II. Świadczenie podzielne i niepodzielne Sens podziału: Ad. I) art. 3651 k.c. i art. 118 k.c. Ad. II) art. 379 k.c., art. 380 k.c., art. 450 k.c., art. 491 § 2 k.c. III. Inne rodzaje świadczeń wyróżniane dla celów dydaktycznych, itp. dr R. Strugała WPAiE

Świadczenie jednorazowe, okresowe i ciągłe (kryterium podziału) W umowie z uczelnią student zobowiązał się do opłacania czesnego w wysokości X przez okres odbywania przez niego studiów prawa – jednorazowe, okresowe czy ciągłe? W umowie sprzedaży samochodu kupujący zobowiązał się zapłacić ustaloną w niej cenę 65 000 zł. w 12 płatnych miesięcznie równych ratach – jednorazowe, okresowe czy ciągłe? W umowie o roboty budowlane wykonawca zobowiązał się zrealizować budowę w ciągu 2 lat dr R. Strugała WPAiE

Świadczenie jednorazowe, okresowe i ciągłe (kryterium podziału) W umowie najmu zawartej na czas nieokreślony najemca zobowiązał się płacić comiesięczny czynsz w wysokości 1500 zł. W umowie A zobowiązał się wobec B do powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec działalności B przez okres jednego roku. dr R. Strugała WPAiE

Świadczenia podzielne i niepodzielne (kryterium podziału) Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (art. 379 k.c.) Kryterium obiektywne i subiektywne (art. 65 k.c.): A zobowiązał się zapłacić B 1 000 zł A zobowiązał się wydać B (przenieść własność) samochód A zobowiązał się wobec B do powstrzymania się z działalnością konkurencyjną dr R. Strugała WPAiE

Wypowiadanie bezterminowych zobowiązań o charakterze ciągłym (art Zobowiązania umowne i pozaumowne (wyjątki np. zobowiązanie ex lege, o którym mowa w art. 721 k.c.) Zobowiązania o charakterze ciągłym, to jest ze świadczeniem ciągłym lub okresowym Zobowiązanie bezterminowe Rozwiązanie zobowiązania ze skutkiem ex nunc w drodze jednostronnej czynności prawnej (por. art. 61, 77 k.c.), zwykle z zachowaniem okresu wypowiedzenia Bezwzględnie wiążący charakter art. 3651; niedopuszczalność wyłączenia tego uprawnienia (art. 58 k.c.), dopuszczalne ograniczenia uprawnienia do wypowiedzenia dr R. Strugała WPAiE

Zobowiązanie ciągłe – tzn.? np. Zobowiązanie z umowy najmu, bo świadczenia stron są odpowiednio okresowe (najemca) i ciągłe (wynajmujący) Zobowiązanie z umowy dożywocia, w której jedna strona zobowiązuje się wobec drugiej do dostarczania środków utrzymania (świadczenie okresowe) w zamian za przeniesienie własności nieruchomości (świadczenie jednorazowe) dr R. Strugała WPAiE

Zobowiązanie bezterminowe – tzn.? Terminowe czy bezterminowe? Umowa, w której strona zobowiązuje się do oddania lokalu do używania (w ramach użyczenia) do końca roku Umowa, w której strona zobowiązuje się do wzięcia lokalu do używania (w ramach najmu) do czasu otrzymania pracy w innym mięście Umowa, w której strona zobowiązuje się do oddania lokalu do używania (w ramach użyczenia) do uzyskania pełnoletniości dr R. Strugała WPAiE

Sposoby spełnienia świadczenia pieniężnego Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, co nie jest jednoznaczne z przekazaniem tych jednostek w postaci znaków pieniężnych. Świadczenie takie może być bowiem spełnione poprzez: przeniesienie własności znaków pieniężnych (obrót gotówkowy) zapłatę bezgotówkową dr R. Strugała WPAiE

Zapłata bezgotówkowa tzw. pieniądz bankowy: zapłata następuje przez dokonywany na rzecz wierzyciela przelew wierzytelności przysługującej dłużnikowi jako posiadaczowi rachunku bankowego zapłata czekiem lub wpłata pieniędzy na rachunek wierzyciela dr R. Strugała WPAiE

Zapłata bezgotówkowa Zapłata może nastąpić wyłącznie za zgodą stron, w tym zgodą dorozumianą, np. podanie przez wierzyciela numeru rachunku bankowego na fakturze. Jakie są skutki braku zgody? Spełnienie świadczenia przypada na moment dokonania zapisów w księgach bankowych (tzw. uznanie rachunku wierzyciela) lub wypłaty określonej sumy przez bank na podstawie czeku; problem zachowania terminu!! dr R. Strugała WPAiE

Zapłata bezgotówkowa Obowiązek dokonywania zapłaty na rachunek bankowy w transakcjach pomiędzy przedsiębiorcami (art. 22 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej): > 15 000 Euro Funkcja obowiązku: publicznoprawna? cywilnoprawna? (przepis szczególny wobec art. 454 k.c., brak kompetencji do wskazania innego sposobu spełnienia świadczenia: por. art. 58 k.c.) dr R. Strugała WPAiE 22

Zapłata bezgotówkowa a miejsce spełnienia świadczenia (art. 454 k.c.) „W odniesieniu do świadczeń bezgotówkowych miejscem spełnienia świadczenia, stosownie do art. 454 k.c., jest rachunek bankowy [to jest siedziba banku lub oddziału banku, w którym rachunek ten jest prowadzony] wierzyciela, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych”. Por. art. 34 i art. 200 kpc dr R. Strugała WPAiE

Walutowość – zobowiązanie pieniężne w obcej walucie (art. 358 k.c.) Jan Kowalski oraz Andrzej Nowak zawarli umowę, na mocy której Jan Kowalski zobowiązał się dostarczać określone w umowie wyroby do sklepu Nowaka za wynagrodzeniem umówionym na 2.500 Euro. W związku ze zmianą kursu Euro we wrześniu po zapłaceniu faktury za ten miesiąc, Andrzej Nowak zdecydował, że w kolejnych miesiącach będzie uiszczać wynagrodzenie w złotówkach, a nie w Euro. Przez trzy kolejne miesiące uiszczał wynagrodzenie w wysokości równowartości 2.500 Euro według kursu z dnia zapłaty, a obecnie znów zaczął płacić je w Euro. Czy Jan w okresie wspomnianych trzech miesięcy mógł żądać zapłaty w Euro? Czy obecnie Jan może żądać kontynuowania uiszczania wynagrodzenia w złotówkach? Dlaczego? dr R. Strugała WPAiE

Walutowość – zobowiązanie pieniężne w obcej walucie Charakter prawny uprawnienia do spełnienia świadczenia w walucie polskiej; implikacje praktyczne Skutki nieterminowej zapłaty: opóźnienie vs. zwłoka Jak zapewnić wierzycielowi efektywność zapłaty w obcej walucie?

Nominalizm Pojęcie nominalizmu (zob. art. 3581 ) Zakres obowiązywania zasady nominalizmu – znaczenie podziału zobowiązań pieniężnych na zobowiązania sensu stricto i zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym Waloryzacja jako wyjątek od zasady nominalizmu: rodzaje i funkcje waloryzacji, postacie waloryzacji umownej dr R. Strugała WPAiE 26

Waloryzacja sądowa (art. 3581 k.c.) Zobowiązania pieniężne sensu stricto Świadczenie nie pozostaje w związku z działalnością gospodarczą strony żądającej waloryzacji Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza Kompetencja sądu – zmiana wysokości świadczenia lub sposobu jego spełnienia (tylko!); brak związania żądaniem Wyłączenia: ustawowe mechanizmy określania wysokości świadczenia z uwzględnieniem inflacji (np. opłata roczna za użytkowanie wieczyste); szczególne ustawowe mechanizmy waloryzacji (np. waloryzacja kaucji mieszkaniowej) Waloryzacja umowna a dostępność w. sądowej? Ponowna waloryzacja? dr R. Strugała WPAiE

Konstytutywność wyroku waloryzującego Kowalski i Nowak zawarli umowę, na mocy której Kowalski miał świadczyć określone usługi za wynagrodzeniem 20 000 zł. Kowalski przyjął to wynagrodzenie, a następnie zwrócił się do sądu o dokonanie waloryzacji należnego mu świadczenia z uwagi na zmianę siły nabywczej pieniądza mającą miejsce po zawarciu umowy, a przed zapłatą wynagrodzenia. Czy sąd zwaloryzuje świadczenie? dr R. Strugała WPAiE

Odsetki: rodzaje i funkcje odsetek tzw. odsetki kapitałowe (zwykłe) źródłem obowiązku zapłaty tych odsetek jest czynność prawna (umowa, inkorporowany do umowy wzorzec umowny, np. w postaci regulaminu stosowanego przez bank) odsetki za opóźnienie (art. 481 k.c.) źródłem obowiązku zapłaty tych odsetek jest ustawa (obowiązek powstający ex lege) wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, kara, rekompensata czy motywacja do świadczenia w terminie? dr R. Strugała WPAiE

Odsetki kapitałowe cd. Dłużnik zobowiązuje się świadczyć odsetki zwykłe wtedy, gdy otrzymuje do swojej dyspozycji sumę pieniężną na czas określony albo nieokreślony, przy czym suma ta zawsze jest zwracana wierzycielowi i zostaje powiększona o pewną część, określoną procentowo i stanowiącą właśnie odsetki kapitałowe. Odsetki te występują zatem w stosunkach kredytowych, czyli takich, których głównym świadczeniem jest pieniądz, a dokładniej czasowe oddanie go do korzystania (umowa pożyczki, umowa kredytu). M. Lemkowski, Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007. dr R. Strugała WPAiE

Cechy odsetek Tylko świadczenie pieniężne? Świadczenie uboczne czy główne? Świadczenie okresowe (por. art. 118 k.c.) Akcesoryjność, związanie ze świadczeniem głównym: art. 466 k.c., art.. 451 k.c. art. 509 k.c. – odsetki wymagalne i przyszłe Przedawnienie – świadczenie główne a odsetkowe? Świadczenie odsetkowe ma jednak również przymiot samodzielności: czy wierzytelność odsetkowa może być samodzielnym przedmiotem przelewu ? dr R. Strugała WPAiE

Wysokość odsetek - zakres kompetencji podmiotów prawa cywilnego do jej określania Zasada Strony mogą w drodze umowy określić wysokość odsetek zarówno kapitałowych, jak i za opóźnienie. Ograniczenia Odsetki maksymalne: art. 359 § 21 k.c. Zasady współżycia społecznego (art. 3531, 58 § 2 k.c., ew. 388 k.c.) Według dominującego poglądu, art. 359 k.c. stosuje się do odsetek kapitałowych, ale nie do odsetek za opóźnienie. dr R. Strugała WPAiE

Wysokość odsetek cd. – odsetki ustawowe Art. 359 § 2 k.c. ma charakter dyspozytywny i wiąże określenie „odsetki ustawowe” z wysokością należnych odsetek niezależnie od ich źródła. Oznacza to, że odsetki ustawowe mogą należeć się mocą czynności prawnej, jeżeli treść czynności obligującej do zapłaty odsetek, a nie ustala ich wysokości. Odsetki ustawowe mogą być również, i w praktyce najczęściej są, odsetkami za opóźnienie. Zgodnie z przepisem art. 359 § 3 kc. odsetki ustawowe określane są rozporządzeniem Rady Ministrów. Zob. uchw. SN z dnia 11 września 2014 r., III CZP 53/14. dr R. Strugała WPAiE

Odsetki ustawowe a odsetki maksymalne Zgodnie z przepisem art. 359 § 3 kc. odsetki ustawowe określane są rozporządzeniem Rady Ministrów (15.12.2008 Stawka 13% rocznie) Przepis art. 359 § 21 k.c. określa odsetki maksymalne stanowiąc, że maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego. Stopa lombardowa jest zmienna, ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej w drodze uchwały, publikowanej w dzienniku urzędowym Narodowego Banku Polskiego Banku Polskiego (od 04.07.2013 16% rocznie) dr R. Strugała WPAiE

Zakaz anatocyzmu Art.. 482 k.c. Pojęcie i zakres zakazu Wyjątki od zakazu

Wymagalność i przedawnienie roszczenia o zapłatę odsetek Odsetki kapitałowe: art. 360 k.c., art. 118 k.c. Odsetki za opóźnienie: wymagalność za każdy dzień opóźnienia z osobna. Nie zależy od wezwania, o którym mowa w art. 455 k.c., art. 118 k.c. Termin z art. 118 k.c. a terminy szczególne (np. 554 i 646 k.c.) – w jakim terminie przedawnia się roszczenie o odsetki? Przedawnienie roszczenia o świadczenie główne a „los” roszczenia o świadczenie odsetkowe przy odsetkach za opóźnienie dr R. Strugała WPAiE

Odsetki za opóźnienie – przesłanki żądania odsetek Zgodnie z umową Nowak zobowiązany jest zapłacić Kowalskiemu tytułem wynagrodzenia za wykonane dzieło 20.000 zł w terminie do dnia 6.01.2013 r. Mimo licznych upomnień ze strony Kowalskiego Nowak nie zapłacił wynagrodzenia. Kowalski zdecydował się wytoczyć przeciwko niemu powództwo o zapłatę. W treści pozwu Kowalski wskazał, że żąda zasądzenia na jego rzecz kwoty wynagrodzenia wraz z ustawowymi odsetkami (za opóźnienie) od dnia 6.01.2013 r. do dnia zapłaty. dr R. Strugała WPAiE

Odsetki za opóźnienie – przesłanki żądania odsetek: prawda czy fałsz? Sąd nie uwzględni żądania o zasądzenie odsetek od należnej Kowalskiemu kwoty wynagrodzenia, gdyż nie wykazał on, by opóźnienie z zapłatą spowodowało szkodę Sąd nie zasądzi odsetek od dnia 6.01.2013 r., gdyż odsetki należą się Kowalskiemu od momentu wymagalności roszczenia o wynagrodzenie, które przypada dopiero po tej dacie Sąd nie uwzględni żądania o zasądzenie odsetek od należnej Kowalskiemu kwoty wynagrodzenia, gdyż nie wykazał on, by opóźnienie z zapłatą było skutkiem okoliczności, za które Nowak ponosi odpowiedzialność dr R. Strugała WPAiE