CZYM SĄ KLESZCZE ? Kleszcze to maleńkie pajęczaki występujące najczęściej na obrzeżach lasów (przede wszystkim liściastych i mieszanych), na łąkach, w bujnie porośniętych okolicach rzek i jezior, w zagajnikach i obszarach porośniętych paprociami, jeżynami, czarnym bzem i leszczyną. Kleszcze spotyka się na trawie i w niskich krzakach.

CZYM SĄ KLESZCZE ? Dojrzałe osobniki przebywają najczęściej na wysokości ok. 1,5 m. Są niewidoczne, bo wiszą na źdźbłach trawy lub są przyczepione od spodu liścia. W chwili pojawienia się człowieka lub zwierzęcia, kleszcz spada na żywiciela i rozpoczyna wędrówkę po jego ciele, w poszukiwaniu dogodnego miejsca żerowania. Larwy kleszcza wybierają zwykle trawy do 30 cm nad ziemią natomiast nimfy, kolejna postać rozwojowa kleszcza zarośla na wysokości około 1 metra.

CZYM SĄ KLESZCZE ? Dorosłe osobniki samic mają długość 3-4 mm, samce są trochę mniejsze 2,5-3 mm. Jednak opita krwią samica kleszcza może osiągnąć wielkość nawet 1,5 cm. Nie należy wówczas wpadać w panikę. Należy go wyjąć stosunkowo szybko tak, by jego okres żerowania był jak najkrótszy. Im jest on krótszy, tym szansa zarażenia się jedna z chorób odkleszczowych mniejsza. Każde stadium rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i imago, czyli dojrzała forma musi raz wyssać krew od kręgowca, ażeby móc się dalej rozwijać. Cykl rozwojowy jednego pokolenia kleszczy trwa średnio 2 lata.

CZYM SĄ KLESZCZE ? Sezon aktywności kleszczy zaczyna się w marcu i trwa do listopada. Wilgotne lato czy łagodna zima sprzyjają ich rozwojowi. Wraz ze wzrostem temperatury rośnie aktywność kleszczy. Apogeum aktywności przypada na miesiące maj-czerwiec oraz wrzesień-październik.

NAJCZĘSTSZE CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ KLESZCZE NAJCZĘSTSZE CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ KLESZCZE TO: BORELIOZA Z LYME KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU

CZYNNIK ETIOLOGICZNY BORELIOZY Borelioza z Lyme inaczej nazywana krętkowicą kleszczową jest wieloukładową chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze, wywołaną przez bakterie - krętki Borrelia burgdorferi. Wyodrębniona została jako oddzielna jednostka chorobowa stosunkowo niedawno, natomiast objawy kliniczne tej choroby były opisywane jako samodzielne schorzenia już pod koniec XIX wieku. W Polsce pierwszy opis przypadku rumienia wędrującego został przedstawiony przez Rosnera w 1948r., natomiast zachorowania na boreliozę z Lyme zaczęto rozpoznawać dopiero od końca lat osiemdziesiątych.

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA W Europie najczęściej używa się podziału klinicznego, który wyróżnia: boreliozę wczesną (stadium zakażenia ograniczonego i zakażenia rozsianego) boreliozę późną (stadium zakażenia przewlekłego).

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA Wczesna borelioza z Lyme 1) Stadium - zakażenia ograniczonego - rumień wędrujący EM - jest zmianą skórną powstającą w miejscu lub pobliżu punktu ukłucia przez kleszcza. U dorosłych najczęściej lokalizuje się na kończynach i tułowiu, u dzieci - na głowie i szyi. Początkowo jest to czerwona grudka lub plamka, która powiększa się obwodowo. Towarzyszy temu centralne przejaśnianie się zmiany i tworzenie się 1-2 cm obrączki rumieniowatej, odgraniczonej od zdrowej skóry. Nietypowe postacie mają nieregularny kształt, czasem z obecnością wybroczyn lub pęcherzyków. Początek rumienia może pozostać bezobjawowy, może towarzyszyć mu miejscowo świąd i pieczenie skóry lub objawy ogólne: męczliwość, gorączka, bóle głowy, mięśni i stawów, zaburzenia czucia i kołatanie serca. Leczony czy nie, ustępuje bez śladu, rzadko przed upływem 4 tygodni.

RUMIEŃ WĘDRUJĄCY

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA - chłoniak limfocytarny skóry LBC - jest swoistą, łagodną zmianą skórną w postaci grudki lub guzka o sinoczerwonej barwie, wzmożonej spoistości, średnicy 1-5mm. Pojawia się w kilka tygodni do 10 miesięcy od kontaktu z zakażonymi kleszczami, niekoniecznie w miejscu jego ukłucia. Nie leczony utrzymuje się nawet kilka lat. Występuje rzadko (ok. 1% chorych) Zmiana, najczęściej pojedyncza, umiejscawia się na płatkach usznych, brodawkach i otoczkach sutkowych, mosznie. Opisywano również postacie rozsiane.

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA 2) Stadium zakażenia rozsianego - rumień wędrujący mnogi (wtórny) - to liczne zmiany skórne o charakterze rumienia wędrującego, które są zazwyczaj mniejsze od pojedynczych. Występują tylko u niektórych pacjentów z uprzednio obecnym rumieniem wedrującym. Około połowie pacjentów towarzyszą przy tym objawy ogólne takie jak: bóle głowy, mięśniowo-stawowe, sztywność karku, osłabienie.

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA - wczesna neuroborelioza - zapalenie stawów - zapalenie mięśnia sercowego - inne zmiany narządowe

CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA Późna borelioza z Lyme Stadium - zakażenia przewlekłego - przewlekłe zapalenie zanikowe skóry kończyn ACA - ujawnia się jako sinawoczerwona zmiana skórna o charakterze ciastowatego obrzęku, najczęściej na dystalnych częściach kończyn. U około 20% chorych jest poprzedzona wystąpieniem rumienia wędrującego na tej samej kończynie od pół roku do 8 lat wcześniej. Po kilku latach zmiany zapalne przekształcają się w zanikowe. Dotyczy to głównie naskórka, który cienieje, łatwo dochodzi do jego urazów i powstawania trudno gojących się owrzodzeń. Pojawiają się neuropatie obwodowe oraz bóle mięśniowo- kostne. Niekiedy dochodzi do zwichnięć, zwłaszcza w zajętych stawach dłoni i stóp. Opisywane zmiany zwykle obserwowane były u osób starszych, które rzadko pamiętały kontakt z kleszczem. - neurologiczne, reumatologiczne lub inne zmiany narządowe utrzymujące się przez co najmniej 12 miesięcy

ROZPOZNANIE Diagnoza jest prosta we wczesnych przypadkach gdy ugryzienie kleszcza zostało zauważone i jeśli pojawił się charakterystyczny rumień. Niestety, diagnostyka przypadków, w których rumień się nie pojawił, a kleszcz pozostał niezauważony jest trudna, a aż 70% pacjentów z potwierdzoną przewlekłą boreliozą nie zauważyło lub nie pamięta ugryzienia kleszcza ani rumienia.

ROZPOZNANIE Często używany test ELISA w diagnostyce boreliozy jest dodatni tylko u 10-30% chorych więc raczej mało nadaje się na test przesiewowy. Najpewniejszym sposobem potwierdzenia boreliozy jest badanie Western blotem w klasach IgG i IgM. Test Western blot wykrywa chorobę u 40-60% chorych. Pewne nadzieje wiąże się też z badaniem PCR. Wobec niedoskonałości dostępnych testów ciągle część chorych musi polegać wyłącznie na diagnozie klinicznej, bez poparcia testami laboratoryjnymi. Morfologia krwi oraz inne badania dodatkowe wychodzą w boreliozie prawidłowo. Pomocniczo wykonuje się badania płynu mózgowo-rdzeniowego oraz badanie przepływów mózgowych. Główną rolą badania płynu mózgowo-rdzeniowego jest wykluczenie innych możliwych chorób.

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE TO: noszenie odpowiedniego ubioru (koszula z długimi rękami, długie spodnie i zakryte buty), używanie chemicznych środków, których zapach odstrasza kłujące i ssące owady, staranne oglądanie skóry zwłaszcza po przebywaniu w miejscach szczególnie zalesionych a w przypadku stwierdzenia obecności kleszcza na skórze szybkie go usunięcie w całości, pincetą lub sterylną igłą, unikanie chodzenia w wysokiej trawie i krzakach, od stycznia 1999 r. w Stanach Zjednoczonych jest dostępna szczepionka przeciwko boreliozie. Ze względu na różnice antygenowe krętków w USA i Europie może być ona nieskuteczna w naszych warunkach,

LECZENIE LECZENIE We wczesnej fazie choroby większość klinicystów zaleca stosowanie penicylin półsyntetycznych. W leczeniu rumienia wędrującego stosuje się najczęściej penicyliny półsyntetyczne oraz antybiotyki z grupy tetracyklin. Zalecany czas leczenia - 21 do 30 dni. Najczęściej stosowana jest amoxycylina 2,0 do 3,0g/dobę w 3-4 dawkach podzielonych. Doxycyclinę należy stosować w dawce 2x100mg na dobę przez 3 tygodnie. Alternatywnie przy rumieniu rozsianym wskazane jest podawanie ceftriaksonu w dawce 2g/dobę. W leczeniu neuroboreliozy antybiotykami z wyboru są cefalosporyny III generacji.