MIĘDZY LIBERALIZMEM GOSPODARCZYM A DOKTRYNĄ PAŃSTWA DOBROBYTU – WSPÓŁCZESNA MYŚL SPOŁECZNO-EKONOMICZNA

I LIBERALIZMEM GOSPODARCZYM

Powstaje jako reakcja na XVII-wieczny MERKANTYLIZM

Merkantylizm zakładał, że bogacenie się polega na gromadzeniu szlachetnych kruszców – zwłaszcza złota

Dlatego XVIII wieczna gospodarka była nastawiona na eksport towarów (zapewniający przypływ złota)

Jednocześnie państwa starały się zahamować import (bo to oznaczało pozbywanie się złota)

STĄD: rozliczne środki stosowane przez państwa celem zatrzymania importu towarów i usług (zwłaszcza cła) oraz promocji eksportu (wojna i kolonializm)

PAŃSTWA MIAŁY STANOWIĆ ZAMKNIĘTE – SAMOWYSTARCZALNE – SYSTEMY GOSPODARCZE

KONSEKWENCJĄ BYŁO ZARZĄDZANIE PRZEZ PAŃSTWO RYNKIEM to ono blokowało import i stymulowało eksport jednocześnie starało się zapewnić równowagę na rynku wewnętrznym

TAKIEMU PODEJŚCIU DO GOSPODARKI SPRZECIWIŁ SIĘ ADAM SMITH

Adam Smith (1723-1790) __ojciec liberalizmu ekonomicznego__

Największym bogactwem narodu jest praca (ludzka przedsiębiorczość), a nie złoto ona przekuwa się na dobrobyt __Zapewnienie wolności jednostce__ jest aksjomatem dobrobytu.

JEDNOCZEŚNIE: ____Bogactwo narodu powstaje na____ wolnym rynku to on bowiem wyznacza relacje między podażą a popytem WARUNKUJĄC LUDZKĄ AKTYWNOŚĆ

PRZYKŁAD: Jak ustalić czy są w państwie potrzebne np PRZYKŁAD: Jak ustalić czy są w państwie potrzebne np. ołówki, w jakich ilościach i ile powinny kosztować? ____może to zrobić jedynie ____ wolny rynek

ludzie chcący się wzbogacić wymyślają produkt (np ludzie chcący się wzbogacić wymyślają produkt (np. ołówki) - jeśli są potrzebne znajdują nabywców - następnie konkurując o klienta producenci obniżają cenę, aż ustali się równowaga – dzięki temu mamy nowy produkt po optymalnej cenie

________Sprzeczności między_________ interesem jednostki a interesem ogółu rozwiązuje zatem “niewidzialna ręka rynku”.

WIZJA PAŃSTWA : INGERENCJA W GOSPODARKĘ JEST SZKODLIWA - HAMUJE PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ - ____Państwo ma jedynie ___ _usankcjonować porządek społeczny_ (chronić własność i stosunki między ludźmi, gwarantować bezpieczeństwo).

II. XIX w. LIBERALIZM TRYUMFUJĄCY

Po klęsce absolutyzmu w Anglii, USA i Francji liberałowie są przekonani, że świat czeka stały wzrost gospodarczy (bo nic nie krępuje wolnego rynku)

Jeremy Bentham (1748-1832) __utylitaryzm__

skrajny indywidualizm: realnie istnieją tylko jednostki (ludzie) społeczeństwo to jedynie agregat jednostek, twór sztuczny ZATEM: REALNIE ISTNIEJĄ TYLKO INTERESY JEDNOSTEK - INTERES SPOŁECZNY TO SUMA INTERESÓW SKŁADAJĄCYCH SIĘ NAŃ JEDNOSTEK

utylitarna etyka Benthama: „jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi” ALE w ujęciu egoistycznym: dąż do osobistego szczęścia, działaj zgodnie z własnym interesem, w ten sposób powiększasz ilość dobra w świecie

Co zrobić z odziedziczonym milionem dolarów Co zrobić z odziedziczonym milionem dolarów ? Benthama: wydać na własne potrzeby, a inni powinni być ci za to wdzięczni !!! BO KUPUJĄC DOBRA, ZATRUDNIAJĄC LUDZI, ŻYJĄC PONAD STAN TAK NAPRAWDĘ DZIELISZ SIĘ SWOIM MAJĄTKIEM a zatem pomagasz się wzbogacać innym przez co zwiększasz powszechny dobrobyt

III. LIBERALIZM SOCJALNY

Leonard Hobhouse (1861-1929) __społeczny wymiar własności__

Wizja społeczeństwa: Społeczeństwo nie jest agregatem autonomicznych jednostek, stanowi wspólnotę. Człowiek jest jej częścią i to co ma oraz kim jest zawdzięcza tej wspólnocie.

Własność jest dobrem społecznym – nie uzyskalibyśmy jej, nie moglibyśmy się nią cieszyć, gdyby nie dorobek innych ludzi i ochrona ze strony instytucji społecznych

W konsekwencji: społeczeństwo ma prawo domagać się zapłaty za spełniane funkcje Ten kto się wzbogacił powinien spłacić dług zaciągnięty wobec społeczeństwa.

Społeczna funkcja państwa: Państwo jest traktowane jako reprezentant wspólnoty. Powinno zapewnić sprawiedliwe korzystanie z dorobku wspólnego (sprawiedliwy podział dóbr). funkcja redystrybucyjna państwa

John Maynard Keynes (1883-1946) __kapitalizm sterowany__

PYTANIA: Dlaczego gospodarka kapitalistyczna nie zlikwidowała ubóstwa i bezrobocia ? Dlaczego następują kryzysy gospodarcze ? (takie jak WIELKI KRYZYS lat 30-tych) ODPOWIEDŹ: jest to efekt naturalnych, wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej

w okresie koniunktury producenci licząc na zyski produkują zbyt dużo towarów → w efekcie na rynku jest ich za dużo → a zatem, ceny spadają i trzeba wstrzymać produkcję → efekt: zwolnienia robotników → to jednak powoduje spadek konsumpcji → a zatem mniejsze zapotrzebowanie na towary → trzeba zwolnić następnych robotników - nakręca się spirala kryzysu -

Można to przezwyciężyć odpowiednio ingerując w życie gospodarcze _____wizja tzw. KAPITALIZMU____ STEROWANEGO Należy stymulować popyt. To “nakręca gospodarkę”. Stały wzrost konsumpcji powinien doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego

JAK ? Mechanizm: Państwo sztucznie pobudza inwestycje → to doprowadza do zwiększenia zatrudnienia i płac → a w konsekwencji konsumpcji → pojawia się popyt → na który przedsiębiorcy odpowiadają zwiększeniem produkcji. - Gospodarka zaczyna się rozwijać -

INSTRUMENTY INWESTYCYJNE: - pośrednie (kredyty, polityka stóp procentowych, polityka podatkowa) - bezpośrednie (inwestycje własne, np. roboty publiczne) SKĄD PIENIĄDZE ? - z przychodów państwa (podatki, cła, akcyzy, itd.) - z “deficytu budżetowego” (zadłużenie państwa)

DOGMAT: Odpowiednie sterowanie parametrami gospodarczymi przynosi korzyści: - gospodarcze (stały wzrost gospodarczy) - społeczne (likwidacja bezrobocia i ubóstwa oraz rozładowanie napięć społecznych)

IV. DOKTRYNA PAŃSTWA DOBROBYTU

Po II Wojnie Światowej Podstawa polityczna: zagrożenie totalitaryzmem Podstawa ekonomiczna: keynesizm PODSTAWY CEL: zapewnienie powszechnego dobrobytu

Dobrobyt uznany zostaje za cel polityki państwa Dobrobyt uznany zostaje za cel polityki państwa. ____Działalność państwa powinna____ ____być nakierowana na___ ____ jego ustawiczną realizację___ ____ Jednocześnie obywatel uzyskuje indywidualne prawo (roszczenie) do realizacji na jego rzecz zdobyczy państwa dobrobytu

KONSEKWENCJA SPOŁECZNO-POLITYCZNE: Przejęcie przez państwo kierownictwa w zakresie planowania rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa Gundar Myrdal John Kenneth Galbraith “Człowiek pod czułą opieką państwa od narodzin aż do śmierci”

KONSEKWENCJE GOSPODARCZE: Omnipotencja państwa w dziedzinie zarządzania gospodarką. Uzasadnienie stanowi keynesizm.

Konsekwencja: zamykanie gospodarki na konkurencję z zewnątrz – powrót do praktyk merkantylizmu, (kraje europejskie ograniczają import, promują własne rolnictwo i przemysł)

najbardziej znany przykład: państwa skandynawskie, zwłaszcza Szwecja

V. NEOLIBERALIZM

Równolegle z rozwojem doktryny socjal-liberalnej i koncepcji państwa dobrobytu rozwija się koncepcja do niej przeciwna.

Ludwig von Mises Prezentuje krytykę gospodarki planowanej Ludwig von Mises Prezentuje krytykę gospodarki planowanej. Jedynym regulatorem rynku może być mechanizm cenowy.

Mechanizm cenowy określa relacje między środkami a celami, potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą. Interwencja państwa może go jedynie rozregulować doprowadzając do załamania gospodarczego.

To interwencjonizm państwa w okresie Wielkiej Wojny i zaraz po jej zakończeniu oraz rozdmuchany powojenny konsumpcjonizm (kredyty bez pokrycia stymulujące popyt) czyli załamanie mechanizmu równowagi cenowej doprowadziły do Wielkiego Kryzysu.

Friedrich August von Hayek (1899-1992)

Krytyka ZAŁOŻEŃ PAŃSTWA DOBROBYTU Hayek jest przeciwny wszelkim odgórnym reformom społecznym ulepszającym istniejący stan rzeczy. Powód ? Człowiek nie jest w stanie racjonalnie zaprogramować i kierować procesami społecznymi, gdyż nie jest w stanie ogarnąć wszystkich konsekwencji.

Postęp to wolność Postęp dokonuje się przez przypadek, jest efektem naturalnych procesów, nie należy więc im przeszkadzać (ingerować w procesy gospodarcze)

Przykładem rozwój nowych technologii: Żadne państwo nie wymyśliłoby komputerów osobistych, Internetu telefonów komórkowych, itd. TO WOLNOŚĆ GOSPODARCZA NAM JE DAŁA

A ZATEM: Państwo i stanowione przez nie prawo nie powinny mieć jakiegokolwiek celu do realizacji. Powinny jedynie wyznaczać prawne ramy działania jednostki, czyli zapewniać możliwość realizacji tych celów, które ludzie sami uznają za istotne dla siebie.

Milton Friedman (1912 - 2006) Liberalizm ekonomiczny ab novum

Wszelkie procesy społeczne można opisać w kategoriach ekonomicznych (prawo popytu i podaży). Konsekwencja: Należy zostawić ludziom pełną swobodę – niech we wszystkich sferach naszego życia zatriumfuje wolny rynek !

Każda ingerencja w życie społeczne i gospodarcze ze strony państwa ZAWSZE obraca się przeciwko ludziom

Uwolnienie rynku w każdej dziedzinie przynosi korzyści całemu społeczeństwu – najlepszym regulatorem procesów społecznych jest NIEWIDZIALNA RĘKA RYNKU

PRAKTYCZNE URZECZYWISTNIENIE IDEI: 1979 – Margaret Thatcher 1980 – Ronald Reagan

VI DYLEMATY XXI WIEKU

Lata 30-70te koncepcja socjalna Lata 80-90te koncepcja liberalna PYTANIE: którą drogą pójdzie świat ?

Kryzys roku 2007 większość państw wprowadziło mechanizmy ratunkowe rodem z keynesizmu z drugiej strony świadomość konieczności zachowania równowagi budżetowej (Unia Europejska)

Nowa polityka ekonomiczna powstaje na naszych oczach!

koniec