PROBLEMY UZALEŻNIENIA OD SUBSTANCJI NATURALNYCH I SYNTETYCZNYCH Iwona Drożdż

WYKŁAD 1 RYS HISTORYCZNY SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

SUBSTANCJE UZALEŻNIAJĄCE W PRZESZŁOŚCI substancje wpływające na nastrój i procesy myślowe znane są ludzkości od zarania dziejów obecne w każdej kulturze substancje kultowe, używane w obrządkach religijnych, leki

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA WYWAR Z MUCHOMORA CZERWONEGO (Amanita muscaria) stosowany w neolicie (10 tys. lat temu) ornamenty na naczyniach – blaszki grzyba wywar podstawą napojów rytualnych kultur Wschodu: hinduskiej somy i zoroastrańskiej haomy halucynogeny bufoteina i muscymol używany jedynie w obrządkach religijnych, obłożony tabu

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA                                                OPIUM substancja psychotropowa – morfina mleczko z niedojrzałych makówek maku Papaver somniferum używane w celach medycznych oraz rekreacyjnych Helena trojańska podawała biesiadnikom nepenthes, którym wg opisu Homera, było opium                                                                       

PAPAVER SOMNIFERUM                                               

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA PREPARATY Z KONOPII INDYJSKICH (Cannabis sativa) roślina o bardzo szerokim zasięgu geograficznym haszysz – produkowany z ekstraktu żywicznego (zmiażdżone łodygi) marihuana – wysuszone kwiaty konopii substancje psychoaktywne – grupa kannabinoidów (w tym tetrahydrokannabinol THC) haszysz znany 5 tys. lat temu, Chiny, Azja Środkowa, kraje islamskie (dozwolone zamiast alkoholu)

CANNABIS SATIVA MARIHUANA HASZYSZ

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA ALKOHOL rozpowszechniony na całym świecie można go produkować praktycznie z każdego materiału organicznego, ulegającego działaniu drożdży stosowany rekreacyjnie do celów religijnych znany wszystkim kulturom świata oprócz wysp Oceanii i Indian Ameryki Pł. cele kultowe – starożytna Grecja rytuały chrześcijańskie (biblijny Noe)

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA (Datura stramonium) substancje halucynogenne – skopolamina, atropina hioscyjamina silna trucizna, o nieprzyjemnym działaniu do celów rytualnych starożytna grecka Pytia żuła liście bielunia przed wieszczeniem popularny w Chinach wśród buddystów oraz w Indiach, a także wśród Indian meksykańskich

NARKOTYKI STAREGO ŚWIATA IBOGAINA - otrzymywana z korzenia Tabernanthe iboga stosowana w obrządkach synkretycznej religii Bwiti w Środkowej Afryce, w plemieniu Fang w rytuałach pełnoletniości własności hamowania chęci zażywania narkotyków

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA NIKOTYNA alkaloid obecny w roślinach Nicotiana (tytoń) Nicotiana tabacum (Ameryka Pd. główne źródło, uprawiana obecnie na całym świecie) Nicotiana rustica (Ameryka Pł. i zachodnnie Indie)

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA NIKOTYNA 12 października 1492 r. tubylcy z San Salvador ofiarowali liście tytoniu Kolumbowi stosowany przez Indian w celach medycznych i do różnych ceremonii w XVI w Europie uważany za roślinę leczniczą - panaceum (Katarzyna Medycejska palenie tytoniu uważała za lekarstwo na migreny) aktywny składnik tytoniu wyizolowano w 1828 r. nikotyna stanowi 2-7% suchej masy liścia

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA uprawa i handel tytoniem w Europie była kontrolowana przez królów i przynosiła im dochody (Anglia) początkowo tytoń był dostępny wyższym klasom społecznym i tylko na receptę (Bawaria) w XVIII w popularne było zażywanie tabaki (sproszkowany materiał roślinny) (wąchająca Karolinka, snuffy Charlotte, Napoleon zużywał 7 funtów tabaki miesięcznie) w USA powszechnie żuto prymkę (liście tytoniu)

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA cygara, fajki i nowoczesne papierosy wprowadzone w XIX w pod koniec lat 50-tych XIX w angielski kupiec Philip Morris założył pierwszą fabrykę ręcznie wyrabianych papierosów od połowy lat 80-tych XX w obserwuje się wolny powrót do zażywania tabaki i żucia liści

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA KOKAINA alkaloid z liści krzewu Erythroxylon coca występuje w Peru, Boliwii i Ekwadorze liście koki, zmieszane z wapnem lub popiołem roślinnym żuli górale andyjscy cel rekreacyjny oraz pomoc w przetrwaniu na dużych wysokościach w czasie ciężkiej pracy

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA kokaina w XIX w stała się modna używką w Europie i Ameryce Freud zalecał jej użycie twierdząc, że nie uzależnia składnik wielu „cudownych eliksirów” Vin Mariani – opatentowany przez korsykańskiego aptekarza Angelo Mariani ekstrakt z liści koki w winie wino to poprawiało nastrój, było smaczne, stosowane na wszystkie dolegliwości (depresje, bóle gardła, zaburzenia gastryczne) Mariani został uhonorowany przez Leona XIII specjalnym orderem za zasługi dla ludzkości w USA bezalkoholowa wersja tego wina, opracowana przez Johna Pembertona Coca Cola (wino zastąpiono ekstraktem z orzeszków kola, a kokainę kofeiną)

WINO MARIANI I COCA COLA                                  

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA OLOLIUQUI nasienie wilca Rivea corymbosa lub Ipomoea tricolor substancja psychodeliczna opisana przez misjonarzy hiszpańskich w Meksyku składniki aktywne kwas D-lizergowy i D-izolizergowy powodowała wizje i przeżycia mistyczne

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA YOPO (PARICA, COHOBA) halucynogen z nasion drzewa Piptadenia peregrina składniki czynne to N,N-dwumetylotryptamina i bufoteina stosowane w inhalacjach przez podwójną rurkę co opisał Kolumb stosowane do dziś N,N-dwumetylotryptamina w liściach tabaki i liściach pietruszki

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA AYAHUASCA (CAAPI, YAJE) napój produkowany z kory lian Banisteriopsis caapi i Banisteriopsis inebrians używany w dorzeczu Amazonki wg Indian ma właściwości lecznicze i daje dar jasnowidzenia stosowany przez kapłanów starożytnych Inków substancja psychoaktywna to harmina

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA NAPAR Z MIMOZY halucynogen otrzymywany z Mimosa hostilis spożywali go wojownicy przed walką służy do obrzędów ajuca wśród wyznawców kultu Jurema w Brazylii

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA HALUCYNOGENY Z GRZYBÓW Psilocibe mexicana i Stropharia cubensis zawierają aktywne psylocybinę (pochodna tryptaminy) psylocynę grzyby były przedmiotem kultu Majów u Asteków zwane były bożym ciałem

NARKOTYKI NOWEGO ŚWIATA PEYOTE działanie psychoaktywne wykazują wysuszone szczytowe pędy kaktusa Lophophora williamsi substancja czynna meskalina Indianie Amerykańscy byli prześladowani z powodu stosowania peyote założyli Narodowy Kościół Amerykański (1918 r.) w obrządkach którego obecna jest meskalina nie odnotowano też niekorzystnego jej wpływu

NARKOTYKI SYNTETYCZNE

NARKOTYKI SYNTETYCZNE BARBITURANY syntetyczne związki stosowane jako leki nasenne i przeciwpadaczkowe charakteryzują się wysokim potencjałem uzależniającym fenobarbital (Luminal – stosowany do dzisiaj), cyklobarbital (Fanodorm) Kwas barbiturowy

NARKOTYKI SYNTETYCZNE BENZODIAZEPINY zsyntetyzowane w 30-tych latach XX w przez Leo Sternbacha na UJ okazały się substancjami silnie uzależniającymi stosowane jako leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, uspokajające oraz przeciwdrgawkowe diazepam (Relanium, Valium), klonazepam (Clonazepamum) podstawowy wzór benzodiazepin

NARKOTYKI SYNTETYCZNE AMFETAMINA zsyntetyzowana jako lek przeciwko astmie (wcześniej stosowano efedrynę z krzewu Ephedra vulgaris, który jest rzadki i drogi szeroko stosowana w latach 30-tych XX w w czasie II wojny światowej dodawano ją do czekolady dla lotników, znosiła senność i zmęczenie, nasilała uwagę (Anglia, Niemcy, Japonia) tragedia amfetaminowa w powojennej Japonii – 1946-1948 20% uzależnionych młodych Japończyków

NARKOTYKI SYNTETYCZNE LSD dietyloamid kwasu lizergowego pochodna alkaloidu sporyszu związek halucynogeny

ZMIANY W STOSOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH W MIARĘ POSTĘPU CYWILIZACJI

ZMIANY W STOSOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH SPOŁECZEŃSTWA PIERWOTNE środki medyczne, cele religijne, militarne lub rekreacyjne 2. stosowane w ściśle określonych warunkach i w zrytualizowany sposób 3. pod silną kontrolą duchownych grup 4. poza ceremoniami – tabu 5. substancje nie uzależniały i nie działały szkodliwie

ZMIANY W STOSOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH 6. proces przyswojenia – akulturacji (opium niebezpieczne w Anglii, ale nie w Indiach, peyote nie szkodliwe dla wiernych Narodowego Kościoła Amerykańskiego) 7. mała moc – pochodzenie naturalne, materiał roślinny świeży, suszony lub niezbyt stężone roztwory

ZMIANY W STOSOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH WSPÓŁCZEŚNIE cele rekreacyjne, wywołanie przyjemności przyjmowanie w sposób niekontrolowany skuteczne metody oczyszczania produktów naturalnych - stosowanie stężonych substancji aktywnych - skrócony czas penetracji substancji do mózgu - szybsze i silniejsze działanie związku - wzrost potencjału uzależniającego

ZMIANY W STOSOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Substancja Dawniej Dziś Alkohol 12-14% 96% (40-45%) Morfina Opium Heroina Kokaina Żute liście koki Wino Mariani, forma krystaliczna, crack kryminalizacja używania narkotyków - stres u ludzi biorących narkotyki (kara) - stres uwrażliwia na działanie psychostymulanta - zwiększenie potencjału uzależniającego