MORFOLOGIA ROŚLIN – poradnik dla początkującego florysty Przy oznaczaniu roślin niezbędna jest znajomość specjalistycznych terminów, opisujących zewnętrzną budowę organów roślinnych. Niniejszy poradnik ilustruje najbardziej typowe określenia stosowane w kluczach do oznaczania roślin, sprawiające jednocześnie największe problemy – i to nawet wytrawnym znawcom roślin… W podpisach do rysunków zastosowałam tylko te terminy, które nie budzą wątpliwości (z pominięciem nazw niejednoznacznych i/lub rzadko używanych). Nie uwzględniłam nazewnictwa dotyczącego elementów kwiatów oraz nazw typów kwiatostanów i owoców, ponieważ terminologia ta jest ustalona i powszechnie akceptowana (odpowiednie definicje i rysunki można znaleźć w rozdziale wstępnym każdego niemal klucza do oznaczania roślin i we wszystkich pozycjach Literatury uzupełniającej). Poradnik jest kompilacją rycin pochodzących z różnorodnych źródeł z rysunkami mojego autorstwa. Halina Galera

Podstawowe źródła ilustracji Literatura uzupełniająca Krüssmann G., 1976-1978. Handbuch der Laubgehölze. T. 1-3. P.Parey Verl., Berlin, Hamburg. Rutkowski L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. Futak J. (red.) 1966. Flora Slovenska. T. 1. Vydav. Slovenskej akademie vied, Bratislava. Literatura uzupełniająca Kupidłowska E., Sudnik-Wójcikowska B. 1997. Terminy i pojęcia botaniczne. WSiP, Warszawa. Polakowski B. 1994. Botanika. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. (rozdział Organy roślin nasiennych) Szweykowska A., Szweykowski J. 1992 (lub inne wydania). Botanika. Tom 1. Morfologia. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. (rozdziały: Ukształtowanie i budowa korzenia, Ukształtowanie i budowa pędu oraz Rozmnażanie płciowe i przemiana pokoleń u roślin telomowych – Rośliny okrytozalążkowe).

poprzecznie okrągławy Zarys blaszki liściowej (lub innego 2-wymiarowego symetrycznego elementu) proporcje długość : szerokość 12:1 6:1 3:1 2:1 3:2 6:5 1:1 5:6 2:3 1:2 1:3 1:6 1:12 n a j s z e r s z y n a ś r o d k u ELIPTYCZNE eliptyczny okrągławy okrągły poprzecznie okrągławy poprzecznie eliptyczny PODŁUGOWATE (boki równol, rogi mogą być zaokrąglone) odwrotnie linearny równowąski = linearny = taśmowaty podługowaty kwadrat. ROMBOIDALNE (boki mogą być lekko zaokrąglone) romboidalny JAJOWATE i LANCETOWATE n a j s z e r s z y d o ł e m lancetowaty jajowaty ODWROTNIE DELTOIDALNE (boki mogą być lekko zaokrąglone) odwr. deltoid. TRÓJKĄTNE (szczyt ostry, nasada może być zaokrąglona) ościsty trójkątny ODWROTNIE JAJOWATE i LANCETOWATE n a j s z e r s z y g ó r ą odwr. lancetow. odwr. jajowaty DELTOIDALNE („latawce”, boki mogą być lekko zaokrąglone) deltoidalny KLINOWATE = ODWROTNIE TRÓJK. (nasada wąska, rogi na szczycie mogą być zaokrąglone) klinowaty =odwr. trójkątny

Kształt wierzchołka blaszki liściowej Wcięcia blaszki liściowej (blaszka liściowa wcinana) zaokrąglony wykrojony ucięty słabo zaostrzony różne nazwy różne nazwy (wycięty) = tępy = ostry np. nagle np.sztyletowato zaostrzony zaostrzony Kształt nasady blaszki liściowej liść dłoniasto- wrębny klapowany dzielny sieczny zaokrąglona sercowato wycięta uszkowata klinowata ucięta różne nazwy różne nazwy oszczepowata strzałkowata asymetryczna np. zwężona np. wąska liść pierzasto- wrębny klapowany dzielny sieczny Typy liści złożonych (blaszka liściowa podzielona na listki) 3-listkowy 3-listkowy dłoniasto parzysto nieparzysto przerywano podwójnie stopowaty z listkami ze środkowym złożony pierzasto pierzasto pierzasto pierzasto siedzącymi listkiem na ogonku złożony złożony złożony złożony

– ułożona równolegle do podłoża Sposób osadzenia liścia na łodydze Ustawienie pąków na łodydze (analogicznie: ustawienie liści = typy ulistnienia) w i d o k z b o k u na ogonku siedzący obejmujący obrastający zbiegający 2 liście łodygę łodygę po łodydze zrośnięte nasadami Układ łodygi w stosunku do podłoża widok z góry naprzeciwległy = nakrzyżległy okółkowy naprzemianległy skrętoległy = spiralny wspinająca się: Typy rozgałęzienia łodygi podnosząca się pokładająca się wyprostowana = wzniesiona pionowo wzniesiona ukośnie wijąca się (szczyt łodygi owija się) za pomocą korzeni czepnych za pomocą wąsów czepnych łodyga płożąca się – ułożona równolegle do podłoża skrętoległe sympodialne okółkowe widlaste Typy korzeni Łodyga na przekroju poprzecznym przybyszowe wyrastające z kłącza system system wiązkowy palowy wiązkowe bulwiasto zgrubiałe palowe palowe burakowato wrzecionowato zgrubiałe zgrubiałe przybyszowe czepne obła = okrągła kanciasta oskrzydlona żebrowana

Brzeg blaszki liściowej gładki orzęsiony falisty karbowany piłkowany ząbkowany kolczasto podwójnie podwójnie podwójnie ząbkowany karbowany piłkowany ząbkowany Podstawowe kształty kwiatów Typy włosków wyprostowane = proste wyprostowane ze zgrubiałą nasadą przylegające haczykowate kółkowy lejkowaty dzwonkowaty flaszkowaty maczugowaty rurkowaty Specyficzne kwiaty grzbieciste brodawkowate gruczołowe gruczoł. parzące „mączyste” dwuramienne czteroramienne wieloramienne =gwiazdkowate kutnerowate, wełniste, filcowate (na rysunku różnice nie do uchwycenia) motylkowy wargowy poczwarowaty storczykowaty języczkowaty (z ostrogą) (z ostrogą)