INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 9 Prawa własności i ich znaczenie w gospodarce (cz. 3)

2 PRAWA WŁASNOŚCI A WOLNOŚĆ Kolejne ważne zagadnienia: 1.Czy posiadanie daje wolność? –Własność jest niekiedy definiowana w kategoriach wolności. 2.Czym różni się posiadanie rzeczy od posiadania wolności religijnej czy wolności słowa? –Dlaczego ten drugi rodzaj wolności jest dzielony bardziej sprawiedliwie (równo?) niż ten pierwszy? 3.Czy dystrybucja uprawnień własnościowych w społeczeństwie może być sprawiedliwa?

3 WŁASNOŚĆ JAKO PRAWO NATURALNE Prawo do własności jako prawo naturalne m.in.: John Locke (XVII w. ): –prawo naturalne obok prawa do wolności i do życia –nawiązanie do teologicznych podstaw praw naturalnych –prawo do zawłaszczania dóbr zewnętrznych przez pracę.

4 WŁASNOŚĆ JAKO PRAWO NATURALNE Już w pierwszych konstytucjach prawo do własności jako uprawnienie, które: –przysługiwało człowiekowi już w stanie natury –i które nie powinno być naruszane przez państwo. Prawo do własności prywatnej gwarantowane przez wszystkie współczesne konstytucje państw kapitalistycznych.

5 UMOWA SPOŁECZNA A WŁASNOŚĆ Prawo do własności jako umowa społeczna m.in.: John Rawls i James Buchanan Według Rawlsa: –Własność prywatna jest jednym z kilku podstawowych praw jednostki wynikającej z zasady sprawiedliwości, która ma swe korzenie w umowie społecznej.

6 UMOWA SPOŁECZNA A WŁASNOŚĆ Według Rawlsa (cd.): Podstawą sprawiedliwości społecznej są: –jednakowe, podstawowe wolności obywatelskie, ale także –demokracja właścicielska, umożliwiająca jak największej liczbie obywateli posiadanie środków produkcji.

7 UMOWA SPOŁECZNA A WŁASNOŚĆ Według Buchanana: –Prawo własności ma podstawowe znaczenie nie tylko dla wolności jednostki, ale też dla efektywności gospodarowania. –Paradoksem socjalizmu było to, że odwołując się do potrzeby poprawy efektywności i ograniczenia własności prywatnej doprowadzono zarówno do ograniczenia wolności, jak i do niesprawnej i nieefektywnej gospodarki.

8 UMOWA SPOŁECZNA A WŁASNOŚĆ W wyniku umowy społecznej jednostki konstruują prawa na wzór praw naturalnych. Od czasów Lockea do współczesności zakres podstawowych praw człowieka nie uległ zmianom; Należą do nich: –prawo do życia, –wolności –i własności.

9 ZWIĄZKI MIĘDZY WŁASNOŚCIĄ A WOLNOŚCIĄ Richard Pipes: Własność a wolność Warszawa 2000 Moją hipotezą stanowiącą punkt wyjścia jest stwierdzenie, że istnieje bardzo bliski związek między publicznymi gwarancjami posiadania a wolnością jednostki: że jeśli istnienie jakiejś formy własności jest możliwe bez wolności, to sytuacja odwrotna jest niewyobrażalna

10 ZWIĄZKI MIĘDZY WŁASNOŚCIĄ A WOLNOŚCIĄ Argumenty za własnością (R. Pipes): Polityczny: własność pomaga w stabilizacji i ogranicza uprawnienia rządu (jeśli nie jest rozdzielana w rażąco nieuczciwy sposób). Moralny: własność jest uprawniona, ponieważ każdy ma prawo do korzystania z owoców swojej pracy. Ekonomiczny: jest to najskuteczniejszy sposób tworzenia dobrobytu. Psychologiczny: wartość wzbogaca poczucie tożsamości i godności własnej jednostki.

11 ZWIĄZKI MIĘDZY WŁASNOŚCIĄ A WOLNOŚCIĄ James Madison (filozof, polityk, prezydent USA w XIX w.): Własność w swym szczególnym ujęciu oznacza taką dominacje, do której rości sobie pretensje jeden człowiek i z której na prawach wyłączności korzysta w odniesieniu do istniejących w otaczającym go świecie zewnętrznych przedmiotów. W szerszym i bardziej właściwym znaczeniu pojęcie to obejmuje wszystko, czemu człowiek może przypisywać jakąś wartość. I mieć do tego czegoś prawo, nie pozbawiając jednocześnie takiego samego przywileju pozostałych ludzi.

12 ZWIĄZKI MIĘDZY WŁASNOŚCIĄ A WOLNOŚCIĄ James Madison (cd.): W pierwszym rozumieniu należące do człowieka ziemia, towary czy pieniądze nazywane są jego własnością. W znaczeniu drugim jego własność stanowią wyznawane przezeń poglądy oraz swobodna ich wymiana. Własnością szczególnej wartości są jego zapatrywania religijne oraz podyktowane przez nie praca zawodowa i obyczaje. Niezwykle cenną własnością są poczucie bezpieczeństwa i wolność osobista. Własnością człowieka jest swoboda w wykorzystywaniu swych zdolności oraz możliwość wolnego wyboru celów dla tych działań. Słowem, jeśli więc człowiek posiada jakoby prawo do swej własności, może też własnością uczynić swe prawa.