INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 6 Ekonomiczna teoria kontraktu (cd.)

KONTRAKT NIEPEŁNY Kontrakt niepełny posiada luki, brakujące klauzule i dwuznaczności. nie jest możliwe ex ante sformułowanie wszystkich przyszłych ewentualności, musi być „dopełniony” poprzez renegocjacje lub przy pomocy sądów. Większość kontraktów w rzeczywistym świecie to kontrakty niepełne.

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Urealnienie założeń dotyczących zachowań partnerów kontraktu i środowiska w jakim jest on realizowany: Asymetria informacji; Oportunizm; Niepełna racjonalność; Specyfika zasobów; Niepewność; Koszty transakcji.

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Reakcje na niezadowolenie z przebiegu transakcji: Wycofanie się; Renegocjowanie warunków kontraktu: Drogą sądową, Droga pozasądową. Przejęcie przez jedną ze stron zasobów wyspecjalizowanych (hierarchizacja, integracja pionowa); Planowanie.

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA Teoria kontraktu niepełnego jest blisko związana z teorią przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego.

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA W teorii kosztów transakcji: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy jest przeprowadzana na rynku? Rynek: alokacja poprzez mechanizm cenowy Przedsiębiorstwo: alokacja poprzez formy organizacyjne (przedsiębiorstwa). (Coase: The Nature of the Firm 1937)

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA Odmienne mechanizmy alokacji powodują odmienne koszty transakcji: W małych grupach „administrowanie” jest bardziej efektywne Im większa grupa („firma”) tym wyższe koszty biurokracji i bardziej efektywny mechanizm cenowy.

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA Rynek i hierarchia (oprócz natury mechanizmów adaptacyjnych) różnią się odmiennymi mechanizmami bodźców. Rodzaje bodźców (Williamson): Silne bodźce (high-powered incentives) w strukturze rynkowej (pełne konsekwencje swojej działalności), Bodźce osłabione (low-powered incentives) w strukturach hierarchicznych (wynagrodzenie mniej związane z wynikami).

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA Rynek i hierarchia różnią się także charakterem prawa, który je wspiera i stopniem wykorzystania sądów. Transakcje rynkowe – kontrakt klasyczny: Tożsamość stron kontraktu nie ma dużego znaczenia, Nacisk na formalne ustalenia, Określone postępowanie gdy dochodzi do konfliktu między stronami umowy, Przykład: prawo określające gwarancje konsumenta.

KONTRAKT NIEPEŁNY A FIRMA Transakcje w strukturach hierarchicznych – kontrakt niepełny: Charakter ramowy, Celem jest podtrzymanie relacji między stronami (istotą jest relacja, a nie przedmiot umowy), Elastyczna treść kontraktu (pozwalająca na dostosowanie się do nieprzewidzianych okoliczności), Tożsamość stron kontraktu ma znaczenie, Często prywatne rozwiązywanie sporów, Przykład: prawo dotyczące umów społecznych, korporacji.

KONTRAKT NIEPEŁNY A KOSZTY TRANSAKCJI Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają do tworzenia kontraktu niepełnego: Koszty związane z uwzględnieniem wszystkich możliwych okoliczności; Nawet jeśli znane są wszystkie okoliczności, może być trudno zapisać je tak aby były egzekwowane przez sądy; Przygotowanie kontraktu samo w sobie jest kosztowne. (Klein, Crawford and Alchian 1978), Williamson 1975, 1985)

KONTRAKT NIEPEŁNY A KOSZTY TRANSAKCJI Strony umowy przygotowują ex ante kontrakt niepełny dopełniany i renegocjowany podczas realizacji kontraktu. Powoduje to zmniejszenie efektywności, gdyż: Renegocjacja powoduje opóźnienia i nieefektywne decyzje, Asymetria informacji może przeszkodzić w implementacji efektywnej alokacji, Specyfika zasobów powoduje, że strony umowy nie mogą łatwo zmienić partnera (zerwanie umowy byłoby nieefektywne).

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Dlaczego nie można w pełni uregulować i wyegzekwować realizację kontraktu przy pomocy prawa? Postępujące komplikowanie się stosunków gospodarczych; Trudność skodyfikowania złożonej problematyki; Koszty transakcji (np. koszty przewodów sądowych) są bardzo wysokie.

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Wniosek: Konieczność „osadzenia” kontraktu względnego w instytucjonalnym systemie społecznych relacji kontraktowych. We współczesnych gospodarkach porządek prawno-sądowniczy jest zastępowany przez porządek realizowany prywatnie.

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Sposoby wzmacniania egzekwowania kontraktu przy założeniu warunków niepełnego (niedoskonałego) kontraktu: „Branie zakładników”, Zabezpieczenia majątkowe, Deklaracje publiczne, Wiążące obietnice, Integracja pozioma i pionowa (organizacja struktur zarządzania, governance structures).

TEORIA KONTRAKTU NIEPEŁNEGO Warunki realizacji kontraktów w początkowym okresie transformacji w Polsce i w innych krajach postkomunistycznych luki prawne, przestarzałe prawo, niestabilność organizacji, niesolidność, pokusa nadużycia, mafia, etc.

REALIZACJA KONTRAKTÓW W OKRESIE TRANSFORMACJI G. Roland (Transition and Economics 2000) - prywatne mechanizmy w przypadku słabego lub braku prawnego egzekwowania umów: Substytucyjne (nieefektywność ze względu na zmniejszenie konkurencji, nawet możliwość wzrostu przestępczości), Komplementarne, Na przykład: tworzenie organizacji zbierających dane o podmiotach (czarne listy) – zmniejszenie problemu związanego z asymetrią informacji.

KONTRAKTY W OKRESIE TRANSFORMACJI – Zaufanie i kontrakty względne Polska Słowacja Rumunia Rosja Ukraina Udział firm należących do organizacji handlowych 20,8 23,4 44,2 60,0 64,1 Udział faktur płaconych po dostawie 83,5 69,7 48,1 11,8 37,5 Udział firm z odbiorcami zarządzanymi przez członka rodziny 6,4 13,4 30,5 22,2 18,7 Źródło: na podstawie Johnson, McMillan i Woodruff (1999)

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO „Prawo kontraktowe jest konstytucją dobrowolnie kształtowanych prywatnych transakcji, a konkretne kontrakty są jak prawa podlegające konstytucji” Zadania prawa kontraktowego: Ułatwianie osiągnięcia prywatnych celów, Dostarczanie legalnych podstaw dla naszych działań, Pomaganie ludziom w realizacji celów poprzez wzrost zaufania do działań innych ludzi, Ułatwianie koordynacji działań.

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO Kontrakt jest wymianą obietnic i wymianę tę można uczynić efektywną tak jak wymianę towarów. Konstruowanie i egzekwowanie prawa kontraktowego może poprawić efektywność wymiany.

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO Prawo kontraktowe (contract law) podlega ocenie ekonomicznej. Kryterium oceny jest efektywność transakcji. Reguły mniej efektywne powinny być zastępowane bardziej efektywnymi.

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Gorączka złota w Kalifornii – 1846 r.) Kontrakt w warunkach „gorączki złota”: Jednostki dążą do maksymalizacji bogactwa (złota); Obszar ziemi, gdzie występuje złoto jest ograniczony; Brakuje (bądź jest nieegzekwowalne) państwowego prawa regulującego wydobycie złota; Formalnie, w okresie gorączki złota, właścicielem ziemi w Kalifornii był rząd federalny; Faktycznie sami zainteresowani musieli znaleźć podstawy regulacji wydobycia złota i jego podziału;

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Gorączka złota w Kalifornii – 1846 r.) Dwa rodzaje kontraktu: równy podział wydobytego złota między uczestników procesu wydobycia (sharing contract), wyznaczenie indywidualnych działek ziemi, pomiędzy poszukiwaczy złota (land allotment contract). O wyborze jednego z dwóch typów kontraktu decydowały koszty transakcyjne: wyznaczania i egzekwowania kontraktu

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Gorączka złota w Kalifornii – 1846 r.) Różne ryzyko związane z rezultatami poszukiwań i zmienność dochodów; Wybór zależny też od skłonności uczestników kontraktu do ryzyka i zmienności; Wbrew stereotypowej opinii (np. westerny), liczba konfliktów między poszukiwaczami złota była niewielka;

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Gorączka złota w Kalifornii – 1846 r.) W początkowym okresie gorączki złota poszukiwacze wybierali prawie wyłącznie sharing contract; Kontrakt ten działał dobrze jeśli grupy poszukiwaczy złota nie przekraczały 16 osób Łatwość kontroli i względna stabilność dochodów

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Gorączka złota w Kalifornii – 1846 r.) W miarę napływu dalszych poszukiwaczy i zagęszczania terenów złotonośnych egzekwowanie powyższych kontraktów nastręczało coraz więcej kłopotów; Trzeba było zastąpić je wyznaczaniem pól pomiędzy jednostki (allotment contract).

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Zaciągnięcie kredytu dewizowego) Strony kontraktu: Inwestor realizujący duży projekt budowlany w dziedzinie edukacji, Konsorcjum dwóch dużych banków. Przedmiot kontraktu: kredyt na sumę ok. $20 mln; Okres realizacji kontraktu: 4 lata

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Zaciągnięcie kredytu dewizowego) Instytucje zaangażowane w realizację kontraktu, w tym instytucje poręczające i gwarantujące spłatę kredytu: Fundacja (Inwestor), Konsorcjum bankowe (dwa banki), Uniwersytet, Duża instytucja finansowa (spółka akcyjna), Skarb państwa. Struktura dokumentu kontraktu: Umowa kredytowa zwierająca 21 rozdziałów i 16 załączników, W sumie około 80 stron druku.

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Zaciągnięcie kredytu dewizowego) W pierwszym rozdziale dokumentu: definicje pojęć Około 50 definicji takich pojęć jak: gwarancja, dzień roboczy, LIBOR, okres odsetkowy, przedsięwzięcie. Zabezpieczenie kredytu: Poręczenie przez Skarb Państwa spłaty 60% kredytu i odsetek, Hipoteki kaucyjne na dwóch dużych budynkach, Przelew czynszu z wynajmu budynków, Poręczenie Uniwersytetu, Depozyty zablokowane na rachunkach w banku wchodzącym w skład konsorcjum, Przelew z tytułu umów ubezpieczenia obiektów realizowanych m.in. z zaciągniętego kredytu.

EKONOMIA PRAWA KONTRAKTOWEGO (Przykład: Zaciągnięcie kredytu dewizowego) Elementy dodatkowe wpływające na zawarcie kontraktu: Prestiżowy charakter inwestycji, Protektorat honorowy „Ważnej osoby” na inwestycją Ocena realizacji szans zrealizowania kontraktu w kształcie przewidywanym w podpisanym dokumencie: Kontrakt nie jest obciążony dużym ryzykiem, chociaż pewna skala ryzyka występuje, Konieczność renegocjacji i zmiany jednego z warunków umowy wystąpiła już w dwa tygodnie po podpisaniu umowy.