INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 8 Prawa własności i ich znaczenie w gospodarce (cz. 2)

PRAWA WŁASNOŚCI A WARTOŚĆ TOWARU Zakres uprawnień własnościowych a wartość towaru: Wartość licencji radiowej (z prawem transferu lub nie), Wartość ziemi rolniczej (z ograniczeniami wykorzystania lub nie). Działalność Agencji Nieruchomości Rolnych Ograniczenia podziału działek (np. w Podkowie Leśnej), Bariery biurokratyczne (15 miesięcy na zarejestrowanie działki w Mozambiku, Building Institutions for Markets, BŚ 2002)

OGRANICZENIA PRAW WŁASNOŚCI I ICH SKUTKI Rezydualność uprawnień własnościowych: dobro będące przedmiotem własności nie może być używane do fizycznego szkodzenia innym podmiotom. podejmowanie decyzji dotyczących dysponowania danym zasobem, które nie są zastrzeżone przez prawo lub inną umowę O. Hart i J. Moore Residual rights of control – uprawnienia własnościowe jako skutek trudności zawierania pełnych kontraktów.

OGRANICZENIA PRAW WŁASNOŚCI I ICH SKUTKI Kontrola cen i handlu: Pułapy cenowe (np. czynszu, energii, itp.); Kupony, talony, bony; Ograniczenia wiekowe lub czasowe (np. przy sprzedaży alkoholu).

OGRANICZENIA PRAW WŁASNOŚCI I ICH SKUTKI Przykład - skutki kontroli czynszów w niektórych miastach amerykańskich: Ograniczenie budownictwa, Obniżka standardu mieszkań, Wzrost kryteriów pozaekonomicznych (np. rasowych). Ocena skutków form wspierania mieszkalnictwa dla ubogich Budownictwo komunalne versus dopłaty do czynszów rynkowych dla osób najuboższych.

OGRANICZENIA PRAW WŁASNOŚCI I ICH SKUTKI Stopień ograniczoności uprawnień własnościowych: Wpływ na gospodarowanie zasobem Internalizacja kosztów i korzyści związanych z użytkowaniem zasobu

TRUDNOŚCI ZDEFINIOWANIA PRAW WŁASNOŚCI Trudności zdefiniowania praw własności w niektórych przypadkach: Orbity satelitarne, Ryby i surowce w otwartych morzach i oceanach, Kopaliny na Antarktydzie.

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Im wyższe są koszty definiowania i egzekwowania uprawnień własnościowych, tym mniej pełne będą uprawnienia własnościowe. W skrajnym przypadku opłaca się pozostawić uprawnienia własnościowe jako całkowicie niechronione.

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Relacja kosztów transakcji do wartości zasobów. Niska wartość zasobu w stosunku do potencjalnych kosztów transakcji związanych z danym zasobem => słabe (ograniczone) prawa własności

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Uprawnienia własnościowe uporządkowane wyłączne, prywatne Uprawnienia nieuporządkowane niezorganizowane, własność wspólna

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Przy zerowych kosztach transakcji zasoby trafiają do najbardziej efektywnych zastosowań niezależnie od swoich pierwotnych lokacji. Twierdzenie Coase’a: Jeśli koszty transakcji są równe zeru, efektywna alokacja uprawnień wynikających z prawa własności nastąpi niezależnie od tego, komu uprawnienia te zostaną początkowo przyznane.

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Przykład: rolnik i hodowca bydła Możliwe (kosztowne) rozwiązania: Budowa ogrodzenia, mniejsze stado, mniejszy areał zboża Możliwe reguły: Odpowiedzialność rolnika (prawa hodowcy) Odpowiedzialność hodowcy (prawa rolnika) Która reguła jest lepsza? Tradycyjne podejście: szkoda i zadośćuczynienie Kwestia efektywności: reguła wspierająca efektywność zarówno w hodowli jak i produkcji zboża

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Bez ogrodzenia: Zniszczenia = 100$ z rocznych dochodów z produkcji zboża; Budowa ogrodzenia Wokół pola – 50$ rocznie, wokół pastwiska – 75$ rocznie Efektywnie: ogrodzenie powinno być zbudowane przez rolnika W przypadku pierwszej reguły (prawa hodowcy) Budowa ogrodzenia przez rolnika (oszczędność 50$ rocznie) W przypadku drugiej reguły Hodowca może uniknąć kary 100$ za cenę ogrodzenia 75$ (oszczędność 25$)

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Pierwsza reguła jest bardziej efektywna niż druga. Ślub: dochody małżeństwa będą wyższe jeśli zbudują ogrodzenie wokół pola Niezależnie od obowiązującej reguły Lub osiągnięcie porozumienia: Np. w przypadku drugiej reguły hodowca płaci 62,5$ rocznie rolnikowi za budowę ogrodzenia Dzielą nadwyżkę hodowcy

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI W przypadku drugiej reguły, jeśli porozumienie jest kosztowne: Np. koszty negocjacji wynoszą 35$, to wartość netto współpracy to: 25$ - 35$ = - 10$ Hodowca ogrodzi pastwisko (nieefektywne) Aby uniknąć tej nieefektywności prawo powinno zawierać pierwszą regułę (odpowiedzialność rolnika).

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Przykład sąsiedzkiego sporu o miedzę Brak zaufania, Utrudniony kontakt, Istnienie wielu podmiotów po każdej ze stron (spadkobierców), Brak jasnych przepisów prawa co do przysługujących uprawnień (np. roszczenia osób trzecich), Przewlekłe dochodzenie praw w sądzie.

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Jeśli koszty transakcji nie pozwalają na osiągnięcie porozumienia, efektywne wykorzystanie zasobów zależy od pierwotnego przypisania praw własności Ale: normy społeczne w przypadku braku negocjacji i prawa

PRAWA WŁASNOŚCI A KOSZTY TRANSAKCJI Przykład: czy plemienne prawa własności ograniczają inwestycje i produktywność w rolnictwie w Afryce? Zwyczajowe prawo dotyczące posiadania i użytkowania ziemi, Główny mechanizm egzekwowania praw: sankcje takie jak wykluczenie ze społeczności, Prace wskazujące na nieefektywność takich rozwiązań (Raport BŚ 1974), Ale też dowody na efektywność: plony kukurydzy u drobnych rolników nie posiadających tytułu własności do ziemi w Zimbabwe (Harrison 1990).

EKONOMICZNA TEORIA WŁASNOŚCI Koszty transakcji jako egzogeniczne względem systemu prawnego przykład z rolnikiem i hodowcą Niektóre koszty transakcji są endogeniczne Reguły prawne mogą zmniejszyć przeszkody w osiąganiu prywatnego porozumienia.

EKONOMICZNA TEORIA WŁASNOŚCI Nieporozumienia i niepowodzenia w nawiązywaniu kooperacji pociągają duże koszty i powinny być minimalizowane. Jedno z najważniejszych zadań identyfikacja przeszkód i pokazywanie sposobów w jaki reguły prawne mogą przyczynić się do przezwyciężenia owych przeszkód. Prawo własności (property law) umożliwia, ułatwia osiąganie porozumień prywatnych, zmniejszając koszty transakcji.

EKONOMICZNA TEORIA WŁASNOŚCI Normatywny teoremat Hobbes’a: „Ustanawiaj prawo w taki sposób, aby minimalizować szkody jakie niosą niepowodzenia porozumień prywatnych”. Normatywny teoremat Coase’a: „Kształtuj prawo w taki sposób, aby usunąć przeszkody w osiąganiu porozumień prywatnych”. Podstawowym problemem jest więc: czy i jak prawo własności (instytucja prawa własności) ułatwia (naoliwia) transfer zasobów i zawieranie prywatnych transakcji.

PRAWA WŁASNOŚCI A ZACHOWANIA EKONOMICZNE PODMIOTÓW Przypomnienie Uwarunkowania funkcjonowania praw własności: Wyłączność własności, Możliwość swobodnego przekazywania (transferowania) własności, Konstytucyjne gwarancje własności Rozdzielają gromadzenie zasobów ekonomicznych od gromadzenia władzy politycznej.

PRAWA WŁASNOŚCI A ZACHOWANIA EKONOMICZNE PODMIOTÓW Władza polityczna i własność w socjalizmie i kapitalizmie. Względna autonomia gospodarki od sfery polityk jako jedna z najważniejszych przesłanek dobrobytu Zachodu (Rosenberg i Birdzell Historia kapitalizmu).

UJĘCIE EKONOMII NEOKLASYCZNEJ I MARKSISTOWSKIEJ Koncepcja wartości w ujęciu ekonomii neoklasycznej i marksistowskiej: Subiektywna Obiektywna (oparta na pracy) teoria wartości. Czy można zastosować obiektywną (marksistowską) teorię wartości do przykładu z biletem lub do ustalania cen na stroje Diora?

UJĘCIE EKONOMII MARKSISTOWSKIEJ Stosunki własności – element szerszej kategorii stosunków produkcji charakterystycznych dla sposobów produkcji: wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu i socjalizmu. Zmiany stosunków własności następują jako konsekwencja ciągłego rozwoju sił wytwórczych (głównie techniki produkcji) i dokonują się jako przewroty społeczne.

UJĘCIE EKONOMII MARKSISTOWSKIEJ Prywatna własność kapitalistyczna szybko wykazała granice swoich możliwości i doprowadziła do konieczności zastąpienia przez własność socjalistyczną. Oderwanie pracy od własności w kapitalizmie. Własność socjalistyczna miała znieść bariery rozwoju sił wytwórczych oraz znieść alienację ludzi.

PRAWA WŁASNOŚCI A EFEKTYWNOŚĆ FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI Wybrane badania empiryczne w świetle raportu Banku Światowego (Building .... 2002): Państwowa własność prasy i innych środków masowego przekazu niekorzystnie wpływa na jakość rządzenia; Niezależność sędziów korzystnie wpływa na egzekwowanie praw własności; Rozmiary szarej strefy rosną wraz ze zwiększaniem liczby decyzji i złożonością procedur związanych z zakładaniem firmy; Kraje wyżej rozwinięte mają lepszą ochronę patentów.

PODSTAWOWE WNIOSKI: Własność jest instytucją. Przez przyporządkowywanie rzeczy czy zasobów ludziom daje im panowanie nad tymi rzeczami i ułatwia efektywne wykorzystanie przedmiotów własności.

PODSTAWOWE WNIOSKI: Ekonomiczna teoria własności rozważa jak: Własność może być ustanowiona tak, aby umożliwiała prywatne transakcje, Gdzie własność może mieć charakter prywatny a gdzie publiczny, Powstają efekty zewnętrzne (prywatna własność jednych osób nie może naruszać własności innych osób).

PODSTAWOWE WNIOSKI: Celem prawa własności jest zmniejszanie barier i przeszkód dla dobrowolnej, prywatnej wymiany. Prawo własności ma duże znaczenie w zmniejszaniu kosztów transakcji.