Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny JERZY WILKIN Przygotował: Paweł Słupek 03.11.2005

Sprawiedliwość w świetle ekonomistów Początek ekonomii nowożytnej – zainteresowanie konfrontacją efektów gospodarowania z zasadami ładu społecznego (nauka moralna). Ekonomia jako nauka odkrywająca ponadczasowe, uniwersalne prawidłowości niezależne od woli człowieka i społeczeństwa. Mikroekonomiczna teoria neoklasyczna, nacisk na efektywność i produktywność. Maksymalizacja efektu ekonomicznego (co, jak i dla kogo produkować?). Sprawiedliwość w pracach dotyczących wzrostu i rozwoju gospodarczego. Utylitaryzm: efektywność ekonomiczna jako podstawowe kryterium wartościowania (J.S. Mill, J. Bentcham) Liberalizm, koncepcja spontanicznego ładu. Teoria dobrobytu, optimum Pareto.

Obecne zapatrywanie na sprawiedliwość Współcześni ekonomiści w większości zgadzają się z dodatnią korelacją pomiędzy proporcjami podziału wytworzonych dóbr, a sprawnością i efektywnością gospodarowania. Sprawiedliwość jako równość: - równość miar: równość wobec prawa,brak rasowej i religijnej dyskryminacji itd. - równość szans: w edukacji, w korzystaniu z dóbr publicznych, w realizacji itp. - równość sytuacji: majątkowej, w korzystaniu z dóbr i usług społecznych, pozycji społecznej itp.

Równość i efektywność, więc „coś za coś” A. M. Okun – nowe spojrzenie na równość i sprawiedliwość w obrębie ekonomii nowego nurtu. Stany Zjednoczone – równość w warstwie politycznej. Równości gospodarczej nie gwarantuje system ekonomiczny oparty na mechanizmie rynkowym. Rynek zapewnia efektywność, ale prowadzi do nierówności. Dylemat równości i efektywności jako główny problem naszych czasów. „ nie możemy mieć całego bochenka chleba i dzielić go równo”. Wzajemne przenikanie między sferą wolności i praw obywatelskich, a sferą gospodarowania opartego na wolnym rynku. Nierówny dostęp do pieniądza owocuje nierównym dostępem do praw obywatelskich (rynek usług prawniczych).

Koszt i korzyści z alternatywnych rozwiązań Sprawiedliwość dystrybucyjna czyli relacja między nakładem, a wynagrodzeniem otrzymywanym za te nakłady. Redystrybucja dochodów przez instrumenty polityki ekonomicznej państwa (polityka fiskalna). Metafora o „dziurawym wiadrze”. Samuelson, Nordhaus, Okun: redystrybucja kosztem efektywności? -koszty administracyjne -osłabienie bodźców do pracy -obniżenie skłonności do oszczędzania Sprawiedliwość jako zjawisko interdyscyplinarne: ekonomia (rozwiązania systemowe i instytucjonalne), socjologia, psychologia, etyka, prawo.

„… na interesującą ekonomistę współzależność między efektywnością, a sprawiedliwością trzeba spojrzeć nie w układzie statycznym, a dynamicznym…. Być może przez odpowiednie połączenie działań związanych z racjonalnością ekonomiczną i sprawiedliwością społeczną w „wiadrze” znajdzie się „więcej wody”, mimo drobnych ubytków przy jej „przelewaniu”,…”

Sprawiedliwość społeczna Sprawiedliwość jest wytworem życia społecznego: jak każda instytucja staje się formą regulującą zachowanie ludzi. Teoria sprawiedliwości społecznej J. Rawlsa (amerykański filozof). Opozycja wobec teorii utylitaryzmu, sprawiedliwość jako umowa społeczna, która odnosi się do systemów: politycznego, społecznego i ekonomicznego, nazywanych strukturami podstawowymi. Sprawiedliwość jako równość i stworzenie „demokracji właścicielskiej”. Posiadanie środków produkcji przez jak największą liczbę obywateli.

Rawls c.d. Sprawiedliwość czyli bezstronność: tworzenie równych warunków wyjściowych. Sprzeciw wobec koncepcji osiągania maksymalnej ogólnej sumy satysfakcji. Prymat sprawiedliwości nad innymi kryteriami struktur społecznych. „Sprawiedliwość nie pozwala na ograniczenie wolności niektórych w imię większego dobra pozostałych. Niedopuszczalne jest bilansowanie zysków i strat różnych osób rak, jakby były jedną osobą. Zatem w społeczeństwie sprawiedliwym podstawowe wolności są traktowane jako coś oczywistego, a prawa oparte na sprawiedliwości nie podlegają politycznym przetargom czy rachunkowi społecznemu.”

Badania społecznego widzenia sprawiedliwości B. Cichomski W. Morawski grudzień 1988r. - nierówności polityczne - brak wolności - małe znaczenie nierówności ekonomicznych - nadmierne spłaszczenie dochodów Rok 1991, 13 krajów w tym 5 wysokorozwiniętych i 8 byłych krojów socjalistycznych Postrzeganie sprawiedliwości społecznej ma istotny wpływ na zachowanie ludzi, na stabilność społeczną i na legitymizację porządku ekonomiczno-politycznego państwa. G. Lisowski, Ustalenie sposobu podziału dóbr w sytuacji eksperymentalnej.

Sprawiedliwość efektywna ekonomicznie Sukces ekonomiczny krajów Azji Wschodniej. Zasady sprawiedliwości dystrybutywnej i wyrównywanie warunków startu. Pozytywne doświadczenia Niemiec i negatywne Stanów Zjednoczonych z okresu prezydentury Regana. Wnioski dla krajów Europy Południowo-Wschodniej - uwzględnienie zasad sprawiedliwości przy tworzeniu i realizacji polityki ekonomicznej - społeczne niepokoje i spadek efektywności w długim okresie jako konsekwencje niedoceniania sfery podziału.