Założenie o racjonalności Agata Kosianowska Na podstawie M. Blaug „Metodologia ekonomii” rozdział 15

Plan prezentacji Znaczenie terminu racjonalność Obrona założenia o racjonalności Krytyka założenia o racjonalności Podsumowanie

Definicja założenia o racjonalności Założenie o racjonalności w rozumowaniu neoklasycznym – maksymalizowanie własnej użyteczności przy ograniczeniach technologicznych i wielkości posiadanych zasobów.

Dwie interpretacje pojęcia racjonalności Potoczne znaczenie pojęcia racjonalności – konsekwentne wykorzystywanie adekwatnych środków w celu osiągnięcia dobrze określonych celów. Ekonomiczna interpretacja pojęcia racjonalności – dokonywanie wyboru zgodnego z uporządkowanym zbiorem zupełnych i przechodnich preferencji w warunkach pełnej informacji. Racjonalność w warunkach niepewności oznacza maksymalizację oczekiwanej użyteczności.

Ewolucja pojęcia racjonalności W ekonomii klasycznej – działania zmierzające do zaspokajania własnych interesów bez uwzględniania wpływu tych działań na dobrobyt innych. W świetle teorii użyteczności Hicksa-Allena – maksymalizacja spójnej hierarchii preferencji przy braku ryzyka i pełnej informacji Neuman i Morgenstorm – wprowadzenie wykładni odwołującej się do pojęcia oczekiwanej użyteczności w warunkach niepewności.

Obrońcy założenia o racjonalności Według szkoły neoaustriackiej racjonalność rozumiana była jako syntetyczne kantowskie twierdzenie a priori. (Lionel Robbins i Ludwig von Misesa) Na podstawie twierdzenia ekonomistów neoklasycznych, którzy traktowali założenie o racjonalności jako część lakatosiańskiego „twardego rdzenia” programu badawczego, argumentowano że krytyka postulatu racjonalności jest bezcelowa. (Lawrence Boland) Potraktowanie założenia o racjonalności jako „twardego rdzenia” dla całości nauk społecznych. (Karl Popper)

Obrońcy założenia o racjonalności Traktowanie parametrów nie będących motywowanymi dążeniem do indywidualnej optymalizacji jako „dostosowanie typu ad hoc”. (Sargent i Lucas) „Grzech adhokerii (ang. ad hocness) wydaje się być zdradą w stosunku do metafizycznych założeń programu neoklasycznego”. (Wade Hands) Założenie o racjonalności nie poddaje się testowaniu a wszelkie tego typu próby piętnowane są jako „ultra-empiryzm”. (Caldwell) .

Uzupełnienie hipotezy o racjonalności jednorodność działających podmiotów doskonała zdolność podmiotów ekonomicznych do przewidywania istnienie wyników odpowiadających stanowi równowagi założenie o doskonałej konkurencji

Krytyka założenia o racjonalności Psycholodzy stosujący metody eksperymentalne pokazali, że zachowanie jednostek nie jest zgodne z założeniem. Odpowiedzią ekonomistów na istnienie takich anomalii w zachowaniu jednostek było ich ignorowanie jako efektu sztuczności warunków laboratoryjnych. Anomalie w zbiorowych zachowaniach gospodarczych bagatelizowali argumentując, że mają one rozkład przypadkowy i w procesach masowych niwelują się wzajemnie. (Frey i Eichenberger 1989)

Krytyka założenia o racjonalności Thaler pokazał, że ceny giełdowe nie podlegają rozkładowi przypadkowemu, co było niezgodne z tzw. hipotezą rynków efektywnych. Odbiegające od normy zyski na giełdzie pojawiają się na przełomie lat i miesięcy. (Thaler 1978)

Alternatywy do założenia o racjonalności Teoria perspektywy (Tversky i Khaneman 1968) Teoria zachowania zadowalającego (Simon 1957)

Założenie teorii perspektywy: Teoria perspektywy Założenie teorii perspektywy: strata martwi bardziej niż cieszy zysk kolejnym przyrostom zysku odpowiadają coraz mniejsze użyteczności; kolejnym przyrostom straty odpowiadają coraz mniejsze przyrosty żalu

Teoria perspektywy Stosunek do ryzyka w sferze zysków i strat: zyski – unikanie ryzyka straty – skłonność do podejmowania ryzyka Szacowanie prawdopodobieństwa poszczególnych wyników za pomocą wag decyzyjnych nie zawsze odpowiadających prawdopodobieństwu: wysokie prawdopodobieństwa są przez ludzi niedoszacowywane niskie prawdopodobieństwa są przeceniane (Tversky i Khaneman 1968)

Teoria zachowania zadowalającego Wprowadzenie pojęcia racjonalności ograniczonej – osiągnięcie pełnej racjonalności nie jest możliwe ze względu na ograniczone możliwości przetwarzania informacji. Ograniczenia dotyczące racjonalności procesu podejmowania decyzji wynikają z : jednoczesnej realizacji zbyt wielu celów braku pełnej informacji o alternatywach i ich cechach niemożność wykonania pełnych obliczeń i porównań alternatyw wyboru Decydent przy dokonywaniu wyboru nie kieruje się zasadą optymalizacji lecz zasadą satysfakcji (poszukiwanie opcji wystarczająco dobrej). (Simon 1957)

Podsumowanie Zasada racjonalności nie jest prawdziwa Wyniki uzyskiwane w ekonomii neoklasycznej opierały się na założeniach znacznie wykraczających poza założenie racjonalnego działania Żadna z alternatywnych koncepcji nie oferuje tak dokładnych wniosków jak uzyskiwane dzięki standardowym modelom zakładającym pełną racjonalność