Socjologia Ekonomiczna Przygotował Adam Łuciuk na podstawie: W. Morawski (2001), Socjologia ekonomiczna, PWN; wstęp i rozdz. 1.

Friedrich August von Hayek „ Fizyk, który jest tylko fizykiem, może być pierwszej klasy fizykiem i najbardziej wartościowym człowiekiem społeczeństwa. Ale wielkim ekonomistą nie może być ktoś kto jest tylko ekonomistą. Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie tylko skończonym nudziarzem, lecz jest wręcz niebezpieczny.”

Socjologia, a Ekonomia Socjologia ekonomiczna jest dyscypliną, która korzysta z analiz ekonomicznych do analizy zjawisk ekonomicznych. Ponieważ istnieje wiele różnych technik analizy ekonomicznej i socjologicznej zasadne jest pokazanie różnic teoretyczno analitycznych pomiędzy ich głównymi nurtami. Znając te różnice można szukać części wspólnych. Główne różnice: Definicja aktora – dla socjologów aktor znajduje się pod wpływem innych aktorów, ponieważ jest elementem grupy (społeczeństwa). Dla ekonomistów aktor jest niezależny i działanie niezależnych jednostek prowadzi do wyłonienia się systemu. W socjologii ekonomicznej widoczne jest dążenie do kompromisu, ponieważ przyjmuje się, że kalkulacje jednostki zakorzenione są w systemie społeczno-kulturowym. Człowiek społeczno-ekonomiczny nie jest w pełni niezależny ani też całkowicie zależny. Racjonalność działania – według socjologów racjonalność zależy od czynników socjologicznych, politycznych i psychologicznych. Dla ekonomistów działania ekonomiczne są z założenia racjonalne, ponieważ są wynikiem wolnych wyborów w warunkach rzadkości dóbr, by zyskać przewagę konkurencyjną. Ekonomistę interesują innego rodzaju ograniczenia niż socjologa: zasób (kapitał, ziemia, praca), ludzki (wykształcenia), finansowy itd. W socjologii ekonomicznej uwaga skupia się na zasobach społeczno-kulturowych no. Ograniczeniach poznawczych (informacyjnych)., na aspiracjach ludzkich, na trudnościach związanych z kontrolą dotrzymywania i egzekwowania umów, czyli na czynnikach o charakterze politycznym.

Wzajemne związki ekonomii i społeczeństwa – dla socjologów ekonomia jest częścią społeczeństwa i formą działania społecznego. Dla ekonomisty społeczeństwo jest czymś „danym”, dlatego porządek społeczny traktują jako pochodną gospodarki (rynku). Społeczeństwo jest tylko tworem rynkowym. W socjologii ekonomicznej gospodarka jest Powiązana integralnie ze społeczeństwem i jego kulturą, polityką, zwłaszcza z państwem. Rynek jest względnie niezależny od pozostałych systemów. Cele i metody analizy – socjologów zadowala zazwyczaj opisywanie i wyjaśnianie badanego zjawiska, ekonomiści nastawiają się również na przewidywanie. Socjologowie posługują się badaniami porównawczohistorycznymi oraz sami tworzą dane (sondaże),o tyle ekonomiści częściej posługują się metodami formalnymi (modele matematyczne) i korzystają z zastanych danych Stosunek do tradycji – socjologowie czerpią z niej obficie, ekonomiści kładą większy nacisk na najnowsze osiągnięcia. Wzajemne relacje socjologii i ekonomii – zdaniem autora nie należy szukać granicy pomiędzy tymi dwoma dyscyplinami nauki. Popiera on zdanie Alberta O. Hrshmana, który powiedział: „ Kiedy dokonuje analizy, nigdy nie myślę o ekonomii jako całości ani o socjologii jako całości, ani też o tym kiedy się one spotkają. Czynię to jednak zawsze w związku ze specyficznym zagadnieniem. I prawie zawsze znajdowane rozwiązania dowodzą, że wyjaśnienie ma charakter mieszany”

Indywidualizm metodologiczny Socjolog na pierwszym miejscu stawia wspólnotę, w przeciwieństwie do ekonomisty, którego interesuje jednostka i jej niezależne decyzje. Dlaczego zatem analiza powinna zaczynać się od jednostki: Socjolog, który chce zajmować się ekonomią musi uwzględniać paradygmaty myślowe ekonomistów, którzy punktem wyjścia uczynili jednostkę dokonującą wolnych wyborów (homo oeconomicus). Autor uważa, ze socjologowie mogliby się wiele nauczyć od ekonomistów Tworzenie się kapitalizmu w przeszłości wiązało się z nadziejami na zwiększenie wolności jednostki. Takie myślenie było podstawą postawy liberalnej i liberalnego porządku społecznego. Wizje te pełniły funkcję rewolucyjne wobec epoki wcześniejszej: społeczeństwa tradycyjnego, agrarngo i feudalnego. Trzeci argument wiąże się z inżynierią społeczną, która opiera się na założeniu, że podstawą zachowań jednostki są przede wszystkim motywacje kalkulacyjne, materialne i egoistyczne. Indywidualizm metodologiczny – stanowisko, które zakłada, że można opisać i wyjaśnić świat społeczny przez redukcję jego złożoności do analizy jednostki. Pogląd ten stoi w opozycji do twierdzeń socjologów (m.in. Emil Durkheimem), którzy uważają że fakty społeczne mogą być opisywane i wyjaśniane niezależnie od jednostek, że zachowania te kształtują owe fakty społeczne. Zwolennicy tego sposobu myślenia uważają, że nie da się opisać i wyjaśnić wszystkich zachowań bez uwzględnienia całości (naród, państwo). Taką perspektywę nazywamy holizmem metodologicznym.

Człowiek ekonomiczny (homo oeconomicus) Celem jego działania jest interes własny, w imię którego potrafi chłodno kalkulować i dbać o jego maksymalizację (zyski, kariera zawodowa). Osiągnięcie celu wymaga trafnego wykorzystania kapitałów-zasobów: finansowych, ludzkich (wykształcenie), społecznych (zaufanie, znajomości, powiązania). Jest nastawiony na efektywność Nie zwraca uwagi na ludzką stronę produkcji i wymiany, np. na sprawiedliwość społeczną, co scharakteryzował noblista Robert M. Solow: „Ekonomia ma tysiąc sposobów, by mówić o wydajności, lecz ani jednego, by mówić o sprawiedliwości” Jest egoistą, przyrównany do kalkulatora-komputera (Etizioni), działającego z zimną krwią, określany również mianem „indywidualizmu bez opamiętania”. Adam Smith w swoich pracach dowodził, że egoistyczne podejście do dbania o własny interes może być korzystne dla rynku (słynna metafora niewidzialnej ręki rynku). Przypisywanie Smithowi twierdzenia, że jedyną motywacją jest interes własny, jest błędne. Zwracał uwagę na współczucie, które uważał za uczucie naturalne i wzorcowe.

Człowiek socjologiczny (homo sociologicus) Jednostka w ujęciu socjologicznym jest częścią składową względnie zintegrowanych wspólnot, takich jak naród czy społeczność lokalna. Jak pisał Piotr Chmielewski idea człowieka socjologicznego: „zakłada […], iż ludzie, w gruncie rzeczy, realizują polecenia społeczeństwa, są nosicielami uwewnętrznionych, podstawowych reguł zachowania danego społeczeństwa” Odwołuje się w swoich działaniach raczej do interesów Socjologów interesują nie tylko jednostki, które są efektywne w zabiegach o swoje interesy, ale również interesują je jednostki czy grupy, które są przegrane. Ponieważ nie mogą zadbać same o swoje interesy ubiegają się do działaniach zbiorowych (strajki, blokady dróg). Homo sociologicus posługuje się takimi kategoriami jak: dobry – zły, pozytywny – negatywny. Socjologia interesuje się, czy są urzeczywistnione określone wartości, takie jak solidarność, równość, wolność, patriotyzm, wyznanie. Socjolog uwzględnia normaywno- afektywne wymiary zachowań społecznych, a nie tylko logiczno-empiryczne (jak ekonomista). Rutynowe zachowania ludzi socjologowie nazywają instytucjami społecznymi

Porównanie, człowieka ekonomicznego, a człowieka socjologicznego Wymiary Homo oeconomicus Homo sociologicus Podmiot Jednostka Grupa, wspólnota (jednostka jako członek grupy, wspólnoty) Motywacja Interes własny Wartości Kryteria ocen Racjonalność, kalkulacja Wielość racjonalności, nieracjonalności i irracjonalności Zasada działania Wolny wybór, ograniczenia twarde Ograniczenia w działaniu (miękkie), działania mają rozmaite znaczenia, potęga zwyczajów, nawyków Przestrzeń działania Rynek, sfera prywatna Społeczeństwo Zasady organizacji przestrzeni społecznej Interakcje jednostek, według preferencji i racjonalności proceduralnej Wpływ polityki (władzy), według kryteriów racjonalności substancjalnej Cele analizy przewidywanie Opis, wyjaśnianie, interpretacja Metody Formalne, matematyczne Empiryczne, jakościowe Metodologia Redukcjonizm, indywidualizm Holizm, organicyzm Tradycja intelektualna Smith, Marshall, Keynes Marks, Durkheim, Weber

Człowiek społeczno- ekonomiczny Socjologia ekonomiczna szuka syntezy pomiędzy dwoma poprzednimi koncepcjami. Proponuje więc następujący schemat analityczny zachowań człowieka ekonomiczno – społecznego: 1)Reguły - wzory instytucjonalne - Mogą się odnosić do rodziny, szkoły, miejsca pracy, życia w społeczności lokalnej, życia politycznego. Mają charakter zewnętrzny wobec jednostki, a człowiek jest w nich zakorzeniony 2)Wybory indywidualne - Są to zadowalające decyzje podejmowane na podstawie posiadanych informacji. Uwzględniające poziom aspiracji człowieka, które określają tempo, intensywność i gotowość do szukania lub zaprzestania informacji 3)Modele mentalne - Mają charakter wewnętrzny, są rodzajem podłoża – matrycy, które pomaga jednostce w indywidualnych wyborach decyzyjnych 4)Zachowanie jednostki - Są to realne działania i doświadczenia człowieka w gospodarce

Typy stosunków wymiany (Colin Crouch)

Diagram Klausa von Beymego

Dziękuje za uwagę