McCloskey „Retoryka Ekonomii” Kamil Jakacki

Retoryka Ekonomii to kwestia języka Nawet Modernista używa i musi używać zabiegów literackich Oprócz oficjalnej też codzienna retoryka – która zasługuje na szerszą uwagę Ekonomiści tylko zyskają jak zaczną badać język oraz argumenty jakimi nawzajem się przekonują

Przykład analizy języka wybranego tekstu Samuelsona : ”Foundations” Sposób przedstawienia zagadnień matematycznych (wirtuozeria Samuelsona kontra skromność brytyjczyków np. Hicksa) Odwoływanie się do autorytetów - często traktowane jako czysta retoryka, jednak powszechne i wskazane. Nauka budowana jest na barkach gigantów z przeszłości Osłabianie założeń: często przy braku ilościowych podstaw za lub przeciw osłabianemu założeniu Zastrzeżenia do dwusektorowych „gospodarek zabawek”, na podstawie których wyciągane praktyczne wnioski, nie jest to wadą jeśli używane z rozsądkiem i ostrożnością Analogia (metafory) napędza myśl ekonomiczną, choć nieobecna w oficjalnej retoryce (zwroty takie jak: płynność, niewidzialna ręka, efekt wypychania)

Większość zabiegów jest tylko częściowo poznana Częste spory (jak w prawoznawstwie) o podobieństwo sytuacji biężacej z przeszłą (Edward Levi) Zdrowy rozsądek potrzebny w rozumieniu pewnych analogii (stwierdzenia takie jak: konkurencyjna gospodarka, czy równość MV=PT) nie powinny być negowane poprzez falsyfikacjonizm Naturalne założenia (jak np.. że firmy znają swoje krzywe kosztów i produkcji) – typowy wybieg obecny w dyskursie filozoficznym Symetria spojrzenia – przykład ekonomiki rynku pracy i jednostronnego podejścia do tematu (od strony użyteczności pracowników) Ad-hoceria – posiadanie teorii do dodawania zmiennych do modelu (przykład zaukmulowanego przeszłego produktu jako nieuzasadnionej zmiennej zanim Arrow „Economics of Learning by Doing”) Symulacja jako kryterium uzasadniania doboru zmiennej w modelu (nie ma jednoznacznych kryteriów za lub przeciw danej zmiennej w danym modelu)

Ekonomia jest silnie metaforyczna Modele to metafory : Świat jako skomplikowany model, który jest upraszczany do prostszego modelu dla łatwości interpretacji, który w konsekwencji staje się jeszcze prostszy gdy przychodzi do estymacji modelu. (modele zabawki) Metafory w Ekonomii nie są tylko ornamentem. Stwierdzenia zaczerpnięte do ekonomii takie jak: elastyczność, wielka depresja, równowaga wnoszą więcej do danych pojęć niż tylko „upiększającą metaforę” Black „Dobra metafora posiada moc połączenia dwóch zagadnień w jedną logiczną i emocjonalną relację używając języka zaczęrpniętego z jednego z tych zagadnień jako pryzmat w patrzeniu na drugie zagadnienie”

Gary Becker – „dzieci jako dobra trwałego użytku” Podmiot (dziecko) widziane przez pryzmat dobra trwałego użytku Black „metafory nie są tylko estetycznym substytutem czystej treści” Liczba podobieństw i różnic jest nieskończona stąd pełne wytłumaczenie (zrozumienie) metafory nigdy nie jest pełne i możliwe (metafory mają potencjał zaskoczyć implikacjami dotąd niespodziewanymi) Richards (Metafory to) „dwie różne myśli aktywne razem… których znaczenie jest rezultatem ich interakcji” Metafora może wpływać na sens i sposób rozumienia danego zjawiska (metafora o dzieciach wpłynęła na rozwój teorii demograficznych o dzieciach, „kapitał ludzki” wpłynął na sposób rozumienia obu tych terminów)

Metafory e Ekonomii tworzą poetykę ekonomii. Ekonomiści używają języka pełnego symboliki i alegorii Poziom abstrakcji Horyzont Krótki Długi Niski Porównanie (firmy zachowują się jakby były jednym podmiot decyzyjnym maksymalizującym wartość zdyskontowaną) Powtarzane porównania Średni Metafora (kapitał ludzki) Alegoria (ekonomia edukacji z wykorzystaniem pojęcia kapitału ludzkiego) Wysoki Symbol (krzywa popytu) System symboli, matematyka, teoria (analiza popytu i podaży) Ekonomiści używają „opowiastek” do ilustracji modeli matematycznych („opowiastka” jak pryzmat przez który należy postrzegać model matematyczny)

Nawet matematyczne myślenie jest pełne metafor Matematyczne struktury pełne są metafor i symboliki Przykład: funkcja produkcji „zagregowany kapitał”, „zagregowana praca” Matematyka jako pryzmat patrzenia na te pojęcia. „Czy takie spojrzenie jest uzasadnione ?” – pytanie natury językowej (dosłowności rozumienia pojęć) a nie statystycznej (matematycznej) C.S. Lewis „mówienie o przyczynach, relacjach stanów lub czynów musi być z natury metaforyczne” Teoria Metafor C.S. Lewisa: 1. ucieczka w metaforę matematyczną nie jest wcale ucieczką 2. znaczenie pojęcia jest odwrotnie proporcjonalne do przekonania autora co do swojej dosłowności

Literackie myślenie łączy oba spojrzenia Metafory są niezbędne w myśleniu ekonomicznym nawet na najbardziej formalnym poziomie. Nieprzetłumaczalność literatury (przykład Puszkina) a rozumienie i dosłowność metafor ekonomicznych Przykład: Richard Whateley: Naród jak jednostka (korzyści z wolnego handlu) Podobieństwa, ale też różnice! Pojęcia ekonomiczne nie są wolne od stwierdzeń natury normatywnej. (przykład: krańcowa produktywność jako odpowiedź na pytanie o redystrybucję dochodu)

Literackie myślenie łączy oba spojrzenia Metafora upraszcza, pomija pewne aspekty zagadnienia. Metafory rzadko mogą być potwierdzone przez fakty, częściej są wyrazem naszych przekonań (introspekcja) Chaim Perelman, L. Olbrechts-Tyteca „akceptacja analogii … jest często równoważna osądom co do wagi zagadnień, które analogia uwypukla” Sposób w jaki ekonomiści argumentują swoje kwestie oraz źródła ich przekonań (w tym używanie metafor) nie różnią się znacznie od sposobu w jaki dyskutowali Platon, Cyceron. Black „Gdy rozumienie modeli naukowych i archetypów zostanie uznane jako dobra praktyka kultury naukowej, dziura pomiędzy nauką a humanizmem częściowo zostanie zapełniona”

Alternatywą modernizmu nie jest irracjonalizm Obiektywizm jest przeceniany w ekonomii. Ekonomia w małym stopniu realizuje racjonalizm naukowy Polanyi Retoryka ekonomii ujawnia to o czym ekonomiści wiedzieli od dawna o bogactwie i skomplikowaności swoich wywodów, ale nie chcieli o tym mówić otwarcie i poddawać tego analizie Retoryka nie ma ujawniać irracjonalizmu Blaug, „Against Method” : filozofia nauki zastąpiona „flower power” Lakato, „Mehodology of Science Research Programmes” podkreśla tylko te argumenty najgłośniej artykułowane przeciwko racjonalizmowi pomijając mniej dobitnie podkreślane przypadki szerszej racjonalności Wybór wcale nie jest pomiędzy nauką a irracjonalizmem. (jak twierdzi Dewey, Polanyi, Kuhn)

Barbarzyńcy nie są u wrót Czy wcześniejsze stwierdzenia jak i odrzucenie ekonometrii jako metody nie pozbawiają ekonomii naukowości? Cyceron jako osoba łącząca w sobie dobrego retoryka z dobrym filozofem Quintilian „ten kto ma być oratorem ma nie tylko wydawać się być dobrym człowiekiem, ale nie będzie oratorem jeżeli nie jest dobrym człowiekiem” Podejście niemieckie miało gwarantować obiektywizm poprzez ustalenie metody, dlaczego jednak ten kto miałby ustalać tą metodę miałby być bardziej obiektywny od reszty ?

Naukowe a wiarygodne Modernistyczny podział na obiektywne i subiektywne Metodolodzy twierdzą że ostatecznie całą naukę można sprowadzić do pojęć z pierwszej kolumny Przekonujące jest to co z czym się zgodzimy po chwili zastanowienia a nie to co pochodzi z odpowiedniego miejsca podziału naukowe/humanistyczne. Introspekcja często bardziej przekonująca niż naukowy dowód Przykład: prawo popytu a krążenie Ziemii wokół słońca po elipsie Argumenty moralne często dosadniejsze niż testy statystyczne Przykład: moralne aspekty morderstwa a inflacja jako zjawisko monetarne Wierzymy w to co nas przekonuje (i nasze otoczenie) a nie to co przekonało jakieś arbitralnie wybrane jury Naukowe Humanistyczne Fakt Opinia Obiektywny Subiektywny Pozytywny Normatywny Spójny Nieuporządkowany Dokładny Nieokreślony Rzeczy Słowa Kognicja Intuicja Twardy miękki

Dobro retoryki Lepsze artykuły Ekonomiczne artykuły są pisane niechlujnie Retoryka nie zagwarantuje ładnego stylu pisania, ale przynajmniej sprawi że zacznie się więcej uwagi jemu poświęcać Lepsze nauczanie Ekonomia to nie tylko formuły, ale przede wszystkim praktyka posługiwania się nimi Lepsze relacje z innymi naukami Ekonomia nie jest rozumiana ani przez humanistów (bo zbyt matematyczna) ani przez naukowców nauk ścisłych (bo nie jest tak rygorystyczna jak jej metoda by na to wskazywała) Lepsza Nauka Dążenie do obiektywizmu za wszelką cenę powoduje odrzucenie introspekcji jako źródła wiedzy (odrzucenie ankiet zamiast próby badania czy są właściwie zadawane pytania) Lepsza kontrola Niekończące się dyskusję i polemiki przedstawicieli różnych szkół ekonomicznych, bez jednoznacznej metody jakimi argumentami mogliby się nawzajem przekonywać

Podsumowanie Retoryka codzienne (nieoficjalna) w ekonomii pełni istotną rolę w sposobie przedstawiania argumentów i zasługuje na szerszą uwagę Retoryka ekonomii pełna jest metafor, alegorii i symboliki (nawet modele matematyczne są systemami symboli) Retoryka polemik ekonomicznych jest bliższa dyskursom wczesnych filozofów (oratorstwo) niż metodologii modernizmu Analiza tej retoryki nie ma na celu ujawniania irracjonalizmu niektórych argumentów ekonomicznych a głębsze zrozumienie sensu niektórych figur stylistycznych stosowanych w ekonomii Głębsze zrozumienie języka ekonomii wpłynie pozytywnie na rozumienie, nauczanie ekonomii oraz na jakość debat i publikacji naukowych