Rozróżnienie między ekonomią pozytywną a ekonomią normatywną Agnieszka Kuchta Opracowanie na podst.: M. Blaug „Metodologia ekonomii”

Gilotyna Hume’a XIX wiek  rozróżnienie między ekonomią pozytywną a normatywną łączono z rozróżnieniem pomiędzy:  „jest” a „powinno się”,  faktami a wartościami,  obiektywnymi zdaniami oznajmującymi o świecie a zalecającymi ocenami stanów tego świata.  Ekonomia pozytywna zajmuje się faktami.  Ekonomia normatywna – wartościami lata 30-te XX w.  ekonomia dobrobytu  różnica między ekonomią pozytywną a normatywną – ozn. rozróżnienie pomiędzy niespornymi faktami i wartościami, z jednej strony, a wartościami pozostającymi przedmiotem sporów, z drugiej strony  rezultat – rozszerzenie pozytywnej ekonomii „gilotyna Hume’a” : - twierdzenie Davida Hume zakładające ścisłe rozróżnienie między faktami a wartościami - „ nie da się wyprowadzić logicznie « należy » z « jest » ” - z czysto faktycznych, opisowych zdań można wywnioskować inne zdania faktyczne, opisowe

Gilotyna Hume’a – pary równoważnych antonimów Gilotyna Hume’a – cd. Gilotyna Hume’a – pary równoważnych antonimów pozytywne normatywne jest powinno fakty wartości obiektywne subiektywne opisowe zalecające nauka sztuka prawdziwe/fałszywe dobre/złe

Opinia typu „jest” - opinia albo prawdziwa albo fałszywa - stwierdzenie autora o stanie świata Opinia typu „należy” - ocena stanu świata - akceptacja lub brak akceptacji, pochwała lub nagana Dychotomiczny podział na „jest” i „należy” – wątpliwości wśród filozofów moralnych  wg Hudsona i Blacka – sądy moralne to specjalny rodzaj sądów o świecie a nie wyraz uczuć  wg autora – akceptacja lub odrzucenie opinii typu „jest” nie jest procesem poznawczym znacznie odmiennym od akceptacji lub odrzucenia opinii typu „powinno się”

Sądy metodologiczne vs sądy wartościujące Nagel - obrona gilotyny Hume’a - poprzez rozróżnienie pomiędzy dwoma typami sądów wartościujących:  charakteryzujące sądy wartościujące (tj sądy metodologiczne) - wybór przedmiotu badania, metody badawczej oraz kryteriów oceny  oceniające (normatywne) sądy wartościujące - wartościujące twierdzenia o stanach świata - nauka nie jest w stanie funkcjonować bez ocen metodologicznych Rozróżnienie Nagela - istotne z powodu różnicy metod rozstrzygania sporów:  metodologiczne sądy wartościujące - znane są metody uzgadniania różniących się od siebie sądów  normatywne sądy wartościujące - brak metod uzgadniania różnic pomiędzy tymi sądami innych niż wybory polityczne Sądy typu „powinno się” powstają pod wpływem sądów typu „jest”

Sądy metodologiczne vs sądy wartościujące – cd. Podział sądów wartościujących na:  bazowe (czyste) – obowiązujące we wszystkich możliwych do wyobrażenia warunkach  niebazowe ( nieczyste) – w odwrotnej sytuacji Dopóki sąd wartościujący jest sądem niebazowym → debata o sądach w formie odwołania się do faktów Ostateczne ustalenie treści czystych sądów (np. twierdzenie „Uważam, że jest to wartość sama w sobie”) → wyczerpanie wszystkich możliwości analizy i dyskusji Większość sądów wartościujących wypowiadanych w kwestiach społecznych to sądy w najwyższej mierze nieczyste → próby wywarcia wpływu na wartości przy pomocy opowiadających się za nimi stron

Nauki społeczne a sądy wartościujące Usunięcie niejasności w przypadku nieczystego sądu wartościującego → wypowiedzi o faktach i czysty sąd wartościujący Pozostawienie sądu wartościującego w nieczystej formie → wykazanie tego, iż różnica pomiędzy metodami osiągania porozumienia co do sądów metodologicznych i sądów wartościujących jest różnicą stopnia , a nie różnicą rodzaju Doktryna wolnej od wartości nauki społecznej:  logiczny status dotyczących faktów, opisowych wypowiedzi typu „jest” różni się od statusu normatywnych wypowiedzi typu „powinno się”  wg zwolenników sądy metodologiczne, które są pomocne przy osiąganiu porozumienia co do wypowiedzi typu „jest”, różnią się znacząco od sądów stosowanych w celu osiągnięcia zgody, co do normatywnych sądów wartościujących  rady praktyczne oferowane przez naukowców z dziedziny nauk społecznych często obciążone są ukrytymi sądami wartościującymi i mają raczej przekonać niż tylko doradzać

Nauki społeczne a sądy wartościujące – cd. Max Weber → doktryna Wertfreiheit (wolność od wartości):  możliwość wystąpienia wolnych od wartości nauk społecznych (ekonomia może być wolna od wartości)  dyskusje o wartościach możliwe oraz bardzo pożyteczne  dyskusje te przyjmują formy: 1. analizy wew. spójności zbioru wartości będących przesłankami, z których wyprowadzane są rozbieżne sądy normatywne 2. dedukowania konsekwencji tych będących przesłankami wartości 3. ustalania rzeczowych konsekwencji sposobów realizacji sądów normatywnych Zaprzeczenie możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy obiektywnej – częściej w socjologii niż ekonomii Ekonomiści – zadowoleni z dychotomicznego podziału na sądy typu „jest” i „powinno się” → trudno znaleźć ekonomistów odrzucających tezę, że ekonomia może być wolna od wartości

Atak na zasadę Wertfreiheit Robert Heilbroner (XX w.) : - odrzuca doktrynę metodologicznego monizmu - różnica: nauki społeczne a nauki przyrodnicze – ludzkie działania maja ukrytą intencję i świadomą celowość, bez założenia o ich sensie z faktów społecznych nie wyciągniemy żadnego wniosku „sądy wartościujące, częściowo o charakterze socjologicznym, częściowo odnoszące się do zachowania, przesyciły ekonomię (…)” → nauki społeczne są przesycone wartościami Sądy wartościujące wg Heilbronera - niemożliwe do sprawdzenia metafizyczne twierdzenia, - wywierają wpływ na obraz świata ekonomisty - tworzą to, co Lakatos nazywał „twardym rdzeniem” jego teorii Np., gdy twierdzę, żę kapitalizm uczynił i uczyni więcej dla robotników niż inny możliwy system ekonomiczny → nie jest to sąd wartościujący, tylko mój obraz świata o charakterze „twardego rdzenia” Heilbroner:  nie wierzył, że celem ekonomisty powinno być uwolnienie analizy od wszelkich wartości

Atak na zasadę Wertfreiheit – cd. Gunnar Myrdal – koncepcja przesyconych wartościami nauk społecznych Rozwiązanie Myrdala:  śmiałe zadeklarowanie sądów wartościujących na samym początku analizy  nie ma nic złego w pojęciach obciążonych wartościami, jeśli tylko są one jasno zdefiniowane – co dotyczy otwartego sformułowania przesłanek wartościowania  sąd wartościujący - wszystko, co nie jest danymi statystycznymi  w ekonomii nie istnieją neutralne etycznie twierdzenia o faktach  niemożliwe jest rozróżnienie ekonomi pozytywnej i normatywnej ( próby doprowadzą do samooszustwa)

Rys historyczny dotyczący rozróżnienia na pozytywne i normatywne Po raz pierwszy - w pismach Seniora i młodszego Milla - forma rozróżnienia: „nauka” a „sztuka” ekonomii politycznej - elementy nieekonomiczne i sądy wartościujące – niezbędne w celu sensownych rad na temat problemów praktycznych - ekonomista jako ekonomista nie może nikomu udzielać rad, nawet gdy nauka zostaje uzupełniona sądami wartościującymi John Neville Keynes (XXw.)  rozróżnienie na pozytywną naukę i normatywną sztukę  ale także na (1) „naukę pozytywną” (cel – ustalanie współwystępowania),  (2) „naukę normatywną lub regulującą” (cel – określenie ideałów)  oraz (3) „sztukę” – tj. system reguł, których użycie pozwala osiągnąć dane cele (cel sztuki – formułowanie zaleceń) (nauka normatywna – łącznik między „pozytywną nauką” i sztuką ekonomii politycznej) Walras i Pareto  linia podziału między ekonomią czystą i stosowaną  ekonomia czysta - zakres ekonomii pozytywnej  opis warunków osiągnięcia stanu optimum wg Pareto → doskonała konkurencja prowadzi do maksymalizacji zadowolenia ekonomicznego (twierdzenie z zakresu czystej ekonomii i niezależne od sądów etycznych i wartościujących )  optimum Pareto – def. maksimum zadowolenia ekonomicznego (część ogólnego zadowolenia społecznego, należącego do socjologii)  wg Pareto – ekonomia czysta nie jest w stanie rozwiązać żadnego konkretnego problemu

Pozytywna paretowska ekonomia dobrobytu Pogląd Archibalda: paretowska ekonomia dobrobytu nie opiera się na sądach wartościujących Podstawy argumentacji Archibalda - paretowska ekonomia dobrobytu bada efektywność alternatywnych sposobów zaspokajania danych potrzeb; - odwołując się przy tym do informacji o wyborach, dokonywanych samodzielnie przez kierujące się własnym interesem jednostki Mapa preferencji jednostki pokrywa się z jej mapą dobrobytu:  dobrobyt jednostki jest większy w sytuacji B niż w A – to ozn., że wybrałaby ona raczej B niż A, jeśli tylko byłaby wolna i zdolna wybierać. Paretowska ekonomia dobrobytu stawia pytanie: w jakich okolicznościach możliwości wyboru owej jednostki zostaną rozszerzone z A na B bez ograniczania wyboru innych?  sądy wartościujące wówczas gdy sformułowane zostaje zalecenie  brak zaleceń – nasza argumentacja nie zależy od ich akceptacji lub jej braku – możliwe obalenie w oparciu o fakty empiryczne (tj. w tw. ekonomii pozytywnej) wg Archibalda - twierdzenia ekonomii dobrobytu to tw. ekonomii pozytywnej - odnoszą się do relacji pomiędzy danymi celami - w ekonomii – poj. dychotomiczny podział: 1) badania pozytywne (sposób w jaki coś może być zrobione) 2) normatywne zalecenia (wedle których owo coś należy zrobić)

Pozytywna paretowska ekonomia dobrobytu Hennipmann (1976) – popiera obiektywną interpretację optimum Pareta  „Tw. tj. to, że doskonała konkurencja (przy spełnieniu pewnych założeniach) stanowi wystarczający warunek osiągnięcia paretowskiego optimum, i że monopolizacja, cła i efekty zew. powodują stratę dobrobytu (…)” – wypowiedzi pozytywne, prawdziwe lub fałszywe (niezależnie od przekonań etycznych lub ideologicznych) Optimum Pareta – 3 podstawowe założenia: 1) suwerenność konsumenta (jednostka wie lepiej, co jej potrzeba) 2) brak paternalizmu (dobrobyt społeczny obejmuje dobrobyt wszystkich poj. członków społeczeństwa) 3) jednomyślność Hennipmann:  3 założenia Pareta są zwykle interpretowane jako sądy wartościujące (→ optimum Pareta – charakter normatywny)  1-wsze założenie interpretuje (podobnie Archibald) jako pozytywne (tzn. preferencje indywidualne traktowane są jako dane)  2-gi postulat – odczytuje jako odrzucenie tezy o istnieniu niezależnych interesów zbiorowości  podstawowy cel ekonomii normatywnej – formułowanie zaleceń dot. polityki ekonomicznej (tj. Archibald)  optimum Pareta - pozwala na częściową klasyfikację stanów społecznych; jest statyczne; pomija dobrobyt przyszłych pokoleń  teoria Pareto – znacznie także dla ekonomii pozytywnej (pomocna przy wyjaśnianiu skutków zachowania ekonomicznego)

Twierdzenie o „niewidzialnej ręce” Twierdzenie o niewidzialnej ręce - można je sklasyfikować empirycznie (do ekonomii pozytywnej należą wszystkie falsyfikowalne hipotezy ekonomiczne) - jednak tego tw. nie da się sfalsyfikować , więc nie należy do ekonomii pozytywnej lecz do normatywnej Koncepcja optimum Pareto - nie należy jej mylić z twierdzeniami ekonomii pozytywnej

Tyrania paretowskiej ekonomii dobrobytu Paretowskie założenia nie są powszechnie akceptowane:  nie jest prawdą fakt, iż każdy jest skłonny traktować PZSP (tj. potencjalny zysk w sensie Pareto) jako jednoznacznie pożądaną (lewica odrzuciłaby założenie (1) o dobrobycie indywidualnym i zał. (2) o dobrobycie społecznym;  liberałowie – przeciwko „dyktaturze paretowskiej ekonomii dobrobytu”, która usprawiedliwia szereg interwencji państwa w celu osiągnięcia optimum Pareto dzięki usunięciu zakłóceń w działaniu mechanizmu „niewidzialnej ręki”  paretowskie sądy wartościujące – o wiele mniej powszechna akceptacja niż w wyobrażeniach ekonomistów

Ekonomista jako technokrata Ekonomista ma wiele ważnego do powiedzenia w sprawach polityki rządu i nie musi odwoływać się do sądów wartościujących. Ekonomista jako technokrata: Zadaniem ekonomisty jest wskazanie „funkcji możliwości”, czyli kosztów i korzyści zw. z alternatywnymi alokacjami rzadkich środków; - przy założeniu, że rozróżnienie na środki i cele da się sztywno utrzymać – ekonomiczne rady dla rządów są lub mogą być wolne od wartościowania. Ekonomista prezentuje menu alternatywnych możliwości; podejmujący decyzję – dokonuje wyboru kierując się swoją funkcją preferencji Pogląd a la Robbins zakłada sztywne rozróżnienie pomiędzy środkami i celami polityki publicznej.  zwolennicy – założenie, iż podejmujący najpierw wybierają cele , następnie szukają środków do ich osiągnięcia;  w rzeczywistości – decydent zaczyna od działania i stopniowo określa swój cel w oparciu o doświadczenia z różnymi środkami.  środki i cele są ze sobą nierozdzielnie powiązane i oceniający decyzje podjęte w przeszłości, lub udzielający technicznych rad dot. decyzji przyszłych – bez skutku poszukują funkcji preferencji społecznych, która nie istnieje

Ekonomista jako technokrata Braybrooke i Lindblom (1963) – odrzucili całościowe próby podejścia do zjawiska podejmowania decyzji, gdzie należy wyłożyć i przestrzegać reguł , aby podjąć optymalną decyzję - opowiedzieli się za luźnym inkrementalizmem → decyzja nie zostaje podjęta szybko, lecz „po kawałku” dzięki wielu próbom; analiza ograniczonego zbioru środków; dostosowanie środków do celów oraz badanie zmian celów – co ozn. jednoczesny wybór środków i celów. wg Braybrooke i Lindbloma – typ idealny ekonomicznego doradztwa o charakterze technicznym w rzeczywistości nie może zostać osiągnięty; Zalecenia ekonomiczne doradców powinny się opierać na możliwych do sfalsyfikowania hipotezach należących do ekonomii pozytywnej (czyli na dowiedzionych opiniach, że empiryczne związki pomiędzy zmiennymi ekonomicznymi wyglądają tak, a nie inaczej). Jeśli ekonomista wykracza poza to, co jest udowodnione – trafia do królestwa ekonomii normatywnej.

Ocena faktów empirycznych a uprzedzenia Wszystkie hipotezy mają aspekty filozoficzne, społeczne a nawet polityczne, które mogą wywoływać uprzedzenia naukowców oceniających świadectwo faktów. Specyficzne uprzedzenia: źródło - ścisły związek między twierdzeniami z zakresu ekonomii pozytywnej a tymi należącymi do ekonomii normatywnej Heilbroner oskarżył ekonomistów o brak bezstronności przy ocenie faktów empirycznych: twierdzenie, „że badanie wszechświata nie wywołuje żadnych emocji” jest nieprawdą Ograniczenia ekonomii jako nauki empirycznej:  twierdzenia ekonomii dobrobytu są stale przenoszone z ekonomii normatywnej i stosowane do oceny faktów z zakresu ekonomii pozytywnej. Ekonomiści dzielą się na:  „planistów” i  „wolnorynkowców” i interpretują fakty empiryczne w zależności od biegunowo odmiennych postaw.

Wzajemne oddziaływanie faktów i wartości napędza pracę naukową. Do postępu w nauce dochodzi tylko wtedy, kiedy dążymy do maksymalizowania znaczenia faktów i minimalizowania znaczenia wartości. Jeśli ekonomia ma posuwać się do przodu - absolutny priorytet to tworzenie i testowanie falsyfikowalnych teorii ekonomicznych. Jeśli chcemy pozbyć się politycznych i społecznych uprzedzeń – trzeba polegać na mechanizmie sprawdzania hipotez. Mekka ekonomistów – metoda naukowa.