INDUKCJONIZM NAIWNY Nauka wychodzi od obserwacji Dzięki obserwacjom można uzyskać tzw. „zdania obserwacyjne”, czyli stwierdzenia o stanie świata Dzięki zdaniom obserwacyjnym można wyprowadzać teorie i prawa składające się na wiedzę naukową

Przykłady zdań, sformułowanych za pomocą obserwacji: Dziś rano wykipiało mi mleko Na poniedziałkowej sesji giełdowej większość ludzi sprzedawała akcje PKO BP Są to zdania szczegółowe, czyli takie, które możemy zaobserwować w określonym miejscu i czasie. Zdania, które mogą być składnikiem wiedzy naukowej: Ciecze pod wpływem pewnej temperatury ulegają wrzeniu Trendowi wzrostowemu akcji co jakiś czas towarzyszy korekta Te zdania odnoszą się do wszystkich wydarzeń określonego rodzaju w każdym miejscu i czasie. Nazywamy je Zdaniami Ogólnymi.

Pytanie: Jak uzyskać zdania ogólne ze zdań szczegółowych za pomocą obserwacji? Indukcjonizm: Przy spełnieniu pewnych założeń można dokonywać uogólnień i ze skończonej ilości zdań szczegółowych budować prawa uniwersalne. Warunki: Ilość zdań obserwacyjnych, stanowiących podstawę uogólnienia musi być duża. Obserwacje należy powtarzać w różnorodnych warunkach. Żadne zdanie obserwacyjne nie może przeczyć prawu ogólnemu.

Przykład: Jak dowieść, że metale rozszerzają się pod wpływem wysokiej temperatury? Indukcjonizm: Wielokrotne podgrzewanie kawałka metalu (warunek 1) Podgrzewanie różnej wielkości kawałków metalu, w różnych temperaturach, pod różnym ciśnieniem (warunek 2) Eksperyment musi za każdym razem potwierdzać tezę (warunek 3) Nauka opiera się na zasadzie indukcji. Całość wiedzy naukowej powstaje dzięki obserwacji Jeśli duża ilość obserwowanych przedmiotów A ma własność B, to można stwierdzić, że wszystkie przedmioty A mają własność B.

LOGIKA I ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE Indukcjonista za pomocą obserwacji wyprowadził pewne ogólne teorie. Może za pomocą dedukcji przewidzieć skutki tych teorii dla pojedynczych zjawisk. Przykład: Akcje PKO BP zawsze tracą na wartości we wtorki Mam akcje PKO BP Jutro jest wtorek Wniosek: Sprzedaję dziś akcje PKO BP

ZALETY INDUKCJI (wg indukcjonistów) Obserwacje może prowadzić każdy o normalnych zmysłach Obserwacje są wolne od hipotez, teorii, gustu, smaku itp. Prostota: zdania są prawdziwe lub nie, w związku z tym jakaś ogólna prawidłowość istnieje lub nie istnieje KRYTYKA INDUKCJI Wiedza naukowa wyprowadzana jest za pomocą indukcji ze zdań obserwacyjnych. Pytanie: W jaki sposób udowodnić zasadę indukcji? Indukcjoniści: Uzasadnienie indukcji za pomocą logiki (przesłanki są prawdziwe to wniosek musi być prawdziwy) Uzasadnienie indukcji poprzez odwołanie się do doświadczenia

Podważenie uzasadnienia za pomocą logiki: Indukcji nie można uzasadnić za pomocą logiki, bo rozumowanie indukcyjne nie jest rozumowaniem logicznie poprawnym. Dlaczego? Bo wnioski z przesłanek za pomocą indukcji nie muszą być prawdziwe. Czyli przesłanki są prawdziwe a wniosek fałszywy, więc rozumowanie nie jest zgodne z logiką. Przykład: Pewien indyk przyzwyczaił się, że codziennie od roku o 9.00 dostaje karmę. Indukcyjnie przewidział, że jutro również dostanie karmę o 9.00. Niestety wniosek był fałszywy, albowiem tego dnia była wigilia i poderżnięto mu gardło.

Podważenie uzasadnienia doświadczenia: Jak indukcjonista uzasadniłby słuszność rozumowania indukcyjnego za odwołując się do doświadczeń? Indukcja sprawdziła się w ogromnej liczbie sytuacji, np. wyniki laboratoryjne, eksperymenty itp. W związku z tym teza o naukowym wnioskowaniu z indukcji jest uzasadniona. Powyższe zdanie jest niczym innym jak próbą uzasadnienia indukcji przez...indukcję (błędne koło), czyli wyciągnięcia ogólnego wniosku na podstawie zdań szczegółowych.

KRYTYKA INDUKCJI (formułowanie zdań) Indukcjoniści zakładają, że do wyprowadzenia zdania potrzebna jest duża ilość obserwacji. Pytania: Co to znaczy dużo obserwacji? Czy nie jest tak, że czasem wystarczy jedna obserwacja? Przykład: Bomba zrzucona na Hiroszimę. Czy warto przeprowadzać więcej obserwacji czy o skutkach zrzucenia bomby mówi nam już ta jedna obserwacja? Indukcjoniści zakładają, że obserwacje należy przeprowadzać w różnorodnych warunkach. Pytanie: Kiedy mamy do czynienia z istotną zmianą okoliczności i skąd obserwator ma wiedzieć, które z nich są istotne? Woda wrze w temperaturze 100°C – na obserwację nie ma wpływu naczynie w jakim gotujemy, moc ogrzewania itp. Fale radiowe mają prędkość równą prędkości światła – gdy tę teorię badał Hertz nigdy nie uzyskał takiego wyniku. Nie zauważył jednak, że pomieszczenie, w którym przeprowadzał eksperyment jest zbyta małe, więc fale odbijają się od ścian, co zakłóca pracę urządzenia mierzącego prędkość fal.

MODYFIKACJA ZASADY INDUKCJI Można wobec powyższej krytyki zmodyfikować zasadę indukcji na jej wersję probabilistyczną: Jeśli duża ilość przedmiotów A ma własność B, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że wszystkie przedmioty A mają własność B. Dlaczego ta modyfikacja nie rozwiązuje problemu indukcji? Nowa , zmieniona zasada jest nadal tylko zdaniem ogólnym, które implikuje pewne prawidłowości. Tych prawidłowości nie sposób dowieść, podobnie jak w poprzednim przypadku.

KRYTYKA INDUKCJI (założenie drugie) Założenie indukcjonistów: Nauka wychodzi od obserwacji. Łatwo obalić to założenie, gdy weźmie się pod uwagę tezę indukcjonistów, że obserwacje są wolne od gustów, kultur itp. Łatwo udowodnić, że obserwacja nie kończy się jedynie na tym, co wpada do naszego oka, czyli podważyć teorię, że obserwator jest obiektywny.

Co widzimy? Q P D My: Krzywa popytu Licealista: Jakaś funkcja wypukła i malejąca Sześciolatek: Trzy kreski i trzy literki Łatwo więc udowodnić, że obserwacje nie są niezależne i obiektywne. Mogą zależeć od obserwatora.

KRYTYKA INDUKCJI (założenie trzecie) Założenie indukcjonistów: obserwacja dostarcza bezpiecznej podstawy, z której można wyprowadzić wiedzę. Podstawowe pojęcia nabierają znaczenia dzięki obserwacji. Dlaczego to założenie nie może być prawdziwe? Dlatego, że teoria ma priorytet nad obserwacją. Jeśli weźmiemy pod uwagę zdanie „Gaz się nie zapalił” to: Bierzemy za dane to, że istnieją jakieś substancje zwane gazami Niektóre z tych substancji się palą Jasne jest zatem, że zdanie „Gaz się nie pali” poparte jest jakąś wcześniejszą wiedzą.

KRYTYKA INDUKCJI (sposób alternatywny) Im bardziej chcemy dowieść jakiejś tezy za pomocą indukcji, tym większa wiedza teoretyczna jest nam potrzebna. Zdanie: „To jest mąka” Zdanie łatwo podważyć – istnieją substancje podobne do mąki To na pewno jest mąka, bo nie rozpuszcza się w wodzie – wtedy należałoby sprawdzić czy mąka to jedyna substancja, która nie rozpuszcza się w wodzie itd. Zdarza się więc, że obserwacje pozornie niezawodne okazują się fałszywe

Dlaczego powinno się odrzucić indukcjonizm? Nie dlatego, że jest go łatwo obalić – łatwo obalić prawie każdą koncepcję tworzenia nauki. Powinien być odrzucony, bo istnieją konkurencyjne, nowoczesne i bardziej efektywne teorie nauki