Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny Jerzy Wilkin Opracowała Renata Korzeniowska

„(…)prawa i społeczne instytucje, nieważne jak sprawne i dobrze zorganizowane, muszą zostać zreformowane bądź zniesione, jeśli są niesprawiedliwe.” John Rawls .

Plan prezentacji Różne sposoby definiowania terminu „sprawiedliwość” Efektywność (wydajność) ekonomiczna i paradygmat kapitalizmu Trzy wymiary sprawiedliwości Równość i efektywność, więc „coś za coś” Przenikanie praw obywatelskich w „sferę dolara” wg Okuna Metafora o „dziurawym wiadrze” P.Samuelsona i W. Nordhausa Teoria sprawiedliwości J. Rawsa Badania sprawiedliwości Badania postrzegania zasad sprawiedliwości Raport Banku Światowego (1993)

Różne sposoby definiowania terminu „sprawiedliwość” to bezstronność w ocenianiu ludzi i traktowanie ich tak, jak na to zasługują. Sprawiedliwość społeczna to przyznanie ludziom tego, co im się należy ze względu na ich pracę lub zasługi. (Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN) termin equity „odspołecznienie” ekonomii od „nauki moralnej” do nauki poszukującej uniwersalnych praw i zależności między nakładem a efektem

Efektywność (wydajność) ekonomiczna podstawowe kryterium wartościowania w ekonomii „J.S. Mill twierdził, że niezmienne „prawa produkcji” należy oddzielić od zmiennych „praw dystrybucji”, a przez to uwolnić ekonomistę od dylematu spraw podziału i sprawiedliwości.” „M. Blaug dodaje: przeświadczenie, iż efektywność i sprawiedliwość mogą być rozdzielone stanowi jedno z najstarszych marzeń ekonomistów.”

Paradygmat kapitalizmu Upodabnianie społeczności ludzkich do rynków i mechanizmów społecznych do mechanizmów rynkowych. „koncepcja ładu społecznego, która nie odwołuje się do niczego poza działaniami jednostek dążącymi do osiągnięcia swoich celów indywidualnych.” J. Szacki

Trzy wymiary sprawiedliwości Równość miar szans sytuacji -równość wobec prawa, jednakowe prawa obyw., brak dyskryminacji rasowej, jednakowe kryteria oceny takich samych kategorii pracowników. -w dostępie do kształcenia, -w korzystania z dóbr publicznych, -w realizacji aspiracji. -majątkowej, -w korzystaniu z dóbr i usług.

Równość i efektywność, więc „coś za coś” Rozróżnienie równości wg. A.M. Okuna: warstwa polityczna a ekonomiczna Dylemat między równością a efektywnością efektywność ekonomiczna równości polityczne Analiza kosztów i korzyści: „Równość materialnego dobrobytu przynosi znacznie mniejsze korzyści i wymaga dużo wyższych kosztów niż równość praw politycznych i obywatelskich.”(A.M.Okun)

Przenikanie praw obywatelskich w „sferę dolara” wg. Okuna Wolności polityczne Zapewnienie praw obywatelskich „Społeczeństwo chce, aby rynek pozostał na właściwym miejscu. Sfera działania praw obywatelskich stanowi część mechanizmu równoważącego wobec rynku i nakierowana jest na zachowanie wartości, których nie można wymierzyć w dolarach”

Metafora o „dziurawym wiadrze” Sprawiedliwość dystrybucyjna dotyczy relacji między nakładem ponoszonym przez poszczególnych uczestników życia gospodarczego i społecznego a wynagrodzeniem otrzymywanym za owe nakłady. Analiza P.Samuelsona i W. Nordhausa „cieknące wiadro” analiza skutków redystrybucji dochodów przez instrumenty polityki ekonomicznej państwa

Metafora o „dziurawym wiadrze” c.d. W wyniku redystrybucji dochodów marnotrawiona jest część wytworzonego dochodu. „Wysiłki na rzecz zmniejszenia nierówności dochodowej mogą osłabić bodźce i obniżyć produktywność krajową. Do przecieków należą koszty administracyjne, osłabienie bodźców do pracy i oszczędzania(…)”(P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia) Problematyka sprawiedliwości łączy w sobie kwestie rozwiązań systemowych i instytucjonalnych z całym wachlarzem polityk społeczno ekonomicznych.

Teoria sprawiedliwości J. Rawsa Społeczny sens sprawiedliwości Pojęcie to ma swoje instytucjonalne formy i staje się formą regulującą zachowanie ludzi. Współczesna teoria sprawiedliwości J. Rawsa nazywana egalitaryzmem- stoi w opozycji do utylitaryzmu wiąże pojęcie sprawiedliwości z kategorią umowy społecznej.

Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. „Zasadniczym przedmiotem sprawiedliwości jest podstawowa struktura społeczeństwa, a dokładniej- sposób w jaki główne instytucje społeczne rozdzielają zasadnicze prawa i obowiązki oraz określają podział korzyści wynikających ze społecznej kooperacji”(J. Raws)

Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. „demokracja właścicielska” umożliwia jak największej liczbie obywateli posadanie środków produkcji Bezstronność jako istota sprawiedliwości dotyczy sytuacji wyjściowej, kiedy umowa społeczna tworzy się w wyniku porozumienia lub przetargu w warunkach, w których nikt nie jest uprzywilejowany. Teoria Rawlsa łączy w sobie trzy wymiary równości jako podstawy sprawiedliwości społecznej.

Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. „Sprawiedliwość nie pozwala na ograniczenie wolności niektórych w imię większego dobra pozostałych. (…) Zatem w społeczeństwie sprawiedliwym podstawowe wolności są traktowane jako coś oczywistego, a prawa oparte na sprawiedliwości nie podlegają przetargom czy rachunkowi społecznemu.”(J.Raws)

Badania postrzegania zasad sprawiedliwości Badania Cichomskiego i Morawskiego(1988) Nierówności polityczne i brak wolności International Justice Project (1991) Potwierdzają, że postrzeganie sprawiedliwości społecznej ma istotny wpływ na zachowanie ludzi, na stabilność społeczną i na legitymizację porządku ekonomiczno- politycznego państwa. Wskaźniki: poparcia dla systemu ekonomicznego; satysfakcji ekonomicznej Widać istotne znaczenie społecznego postrzegania zasad sprawiedliwości społecznej dla procesu tworzenia ładu instytucjonalnego gospodarki i społeczeństwa.

Raport Banku Światowego (1993) Poszukiwanie źródeł sukcesu ekonomicznego krajów Azji Wschodniej Najważniejszym czynnikiem dynamiki gospodarczej okazały się niewielkie zróżnicowanie dochodów połączone z niskim bezrobociem i upowszechnieniem się dostępu do różnych poziomów oświaty. Nastąpił wzrost oszczędności i inwestycji prywatnych, wzmocnienie stabilności politycznej i makroekonomicznej, podniesienie jakości kapitału ludzkiego i wzmocnienie motywacji pracowników.

„Ostatecznie nie ma podstaw intelektualnych dla oddzielenia efektywności od spraw podziału.” (J. Stiglitz)

Pytania Czy kiedykolwiek podczas nauki ekonomii spotkaliśmy się z pojęciem sprawiedliwości w wymiarze ekonomicznym i naukowym? W jakim stopniu osiągnięto cel uwzględnienia sprawiedliwości w momencie tworzenia nowego systemu gospodarczego w Polsce? Czy państwa Europy słusznie prowadzą rozbudowaną politykę pomocy socjalnej? W jakim stopniu analiza P.Samuelsona i W. Nordhausa „cieknące wiadro” zmienia spojrzenie na ten problem?

Dziękuję za uwagę.