Marta Kamińska - Feldman KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

EGOCENTRYZM I EGOTYZM W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ I PRZETWARZANIU INFORMACJI CZĘŚĆ II

ROLA PIERWOTNYCH DĄŻEŃ JA PODMIOTOWEGO WYKŁAD 4

Koncepcja zaangażowania Ja Allporta (za Greenwald i Pratkanis, 1988) Zaangażowanie ego (ego involvement) lub jego brak powoduje znaczące różnice w zachowaniu ludzi. Zupełnie czym innym jest zachowanie się w sytuacji neutralnej, bezosobowej, rutynowej, a czym innym, gdy jednostka poważnie angażuje się w zadanie, zachowuje się w sposób indywidualny. Zaangażowanie ego to sytuacja, w której Ja uczestniczy całkowicie, czyli jako Ja poznające, jako organizator, jako obserwator, jako ktoś poszukujący statusu i jako istota społeczna. Zaangażowanie Ja wyraża wolitywny aspekt Ja (pojęcie „prioprium”)

Koncepcja zaangażowania Ja Allporta Krytyka Greenwalda: termin „zaangażowanie Ja” używany w trzech różnych znaczeniach: jako koncentracja uwagi na wrażeniu wywieranym na otoczeniu, na ocenie innych (ujęcie podobne do lęku przed oceną, potrzeby aprobaty); jako koncentracja na własnej prywatnej ocenie Ja (ujęcie podobne do pojęcia samooceny i potrzeby osiągnięć); jako znaczenie własnej osoby powiązane z preferowanymi wartościami centralnymi. Ale zarazem różne znaczenia zaangażowania Ja mogą dobrze odpowiadać różnicom indywidualnym w rodzajach motywacji (i to Greenwald i wsp. wykorzystali w analizie zadań związanych z Ja: Ja rozlane, publiczne, prywatne, kolektywne).

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć ? (Wojciszke, 2002) Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów (tu jednak też pułapki wysokiej samoceny); Pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią (Teoria opanowywania trwogi, Pyszczyński, Greenberg, Salomon, 1997). Teoria ta przewiduje, że: wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci i innymi zagrożeniami, myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i pozytywne reakcje na jego współwyznawców, myśli o śmierci nasilają odrzucenie innych światopoglądów i negatywne reakcje na ich współwyznawców Samoocena to socjometr, czyli wskaźnik bieżącej akceptacji siebie przez otoczenie społeczne, który: monitoruje otoczenie społeczne ze względu na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia, oraz sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji afektywnej

Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunku Autoprezentacje są raczej minami niż maskami zakładanymi na własną twarz – prezentacją jakiegoś fragmentu rzeczywistego Ja, choć jest to fragment wyselekcjonowany i często przedstawiony w przesadny sposób. Wiele zabiegów autoprezentacyjnych ma charakter działań nawykowych, a nie wydeliberowanych (Szmajke, 1999). Duża częstość autoprezentacji wynika z tego, iż kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych pozostaje w służbie trzech ważnych motywów: osiągania materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie uzależnione jest od innych ludzi autowaloryzacji, czyli utrzymania i/lub poczucia własnej wartości kształtowania pożądanej tożsamości osobistej

Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunku Warunki sprzyjające autoprezentacji: im bardziej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (publiczne, przełożeni) im bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi (wywarcie pożądanego wrażenia, niedostępność celu, konkurencja) im bardziej zależy nam na aprobacie innych (wobec osób atrakcyjnych, gdy mamy kłopoty z samooceną) im większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem własnej osoby (po porażce, gdy „straciliśmy” publicznie twarz), duża skłonność do obserwacyjnej kontroli zachowania (koncepcja M. Snydera) i samoświadomości publicznej

Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunku TAKTYKI AUTOPREZENTACJI (DWA RODZAJE) Obronne taktyki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości własnej osoby: samoutrudnianie wymówki suplikacja usprawiedliwienia przeprosiny Asertywno-zdobywcze techniki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości własnej osoby: ingracjacja zastraszanie autopromocja świecenie przykładem

Mechanizmy obronne Zygmunt Freud (a w szczególności Anna Freud) opisali ten rodzaj zjawisk: nieświadome sposoby redukcji napięć wynikających z konfliktu id i superego. Głównym mechanizmem wyparcie ze świadomości treści zagrażających Ja (nieświadomość wtórna). Idea Freuda jest opisem tylko części zjawisk związanych z wypieraniem, a głównym ich celem jest podtrzymanie dobrego mniemania o sobie (dotrzymania standardów superego – uwewnętrzniona kultura).

Mechanizmy obrony ego (wybrane formy) Mechanizmy obronne Mechanizmy obrony ego (wybrane formy) Obronność percepcyjna – niedopuszczanie wiedzy do świadomości: brak spostrzeżeń mimo dostępności sygnałów Wyparcie – usunięcie ze świadomości treści zagrażających Projekcja – przypisywanie innym ludziom własnych, nieakceptowanych cech i impulsów Identyfikacja i identyfikacja z agresorem – Przypisywanie sobie cudzych pożądanych cech i impulsów; utożsamianie się z agresorem budzącym lęk. Reakcja upozorowana – ekspresja uczuć przeciwnych niż odczuwane i nieakceptowane Sublimacja – realizacja nieakceptowanego popędu sposobami społecznie aprobowanymi Racjonalizacja – wybiórcze dostrzeganie czynników usprawiedliwiających własne niepowodzenia czy nieakceptowane zachowania

Totalitarne ego (Greenwald, 1981) Trzy rodzaje zniekształceń (związanych z nieświadomymi regułami przetwarzania informacji na temat własnej osoby, odmiennymi od reguł przetwarzania informacji o innych ludziach) dokonywanych przez normalnego, dorosłego człowieka: Egocentryzm – skłonność do koncentrowania i utrzymywania uwagi na sobie, a nie na innych (tu m.in. efekty odnoszenia do Ja) Przecenianie sprawności własnego działania – skłonność do asymilowania informacji pochlebnych i odrzucaniu niepochlebnych z punktu widzenia Ja Konserwatyzm poznawczy – sztywność przekonań na temat własnej osoby. Skłonność do asymilowania informacji zgodnych i odrzucania niezgodnych z samowiedzą

Poziomy regulacji wg Rado To zróżnicowanie m.in. pomiędzy reagowaniem spontanicznym (związanym z niemożnością od uwolnienia się od wpływu afektów) a funkcjonowaniem związanym z samokontrolą (możliwością kierowania się myśleniem, mniej lub bardziej odległymi antycypacjami, zdolnością do tolerancji na odroczenie wzmocnień)

Poziomy regulacji wg Rado Poziom I (hedonistyczny) – podporządkowanie zachowań doraźnym stymulacjom zmysłowym i doznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie) Poziom II (emocji zwierzęcych) – zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe z dystansu: pochodzące z pamięci wzmocnień sensorycznych i ich antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci wzmocnień sensorycznych i możliwości powtórzenia się sytuacji). Zachowania podporządkowane afektom: przyjemności i przykrości, ale już subtelniej zróżnicowanym (strach – ucieczka lub atak, smutek – pasywność) Poziom III (myślenia emocjonalnego) – dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ale dzięki zdolności myślenia: (1) nowe jakości emocji (mieszane – jak wstyd, obawa, zazdrość), (2) nowe zdolności – wyparcia i samooszukiwania, (3) możliwe bardziej odległe antycypacje i planowanie zachowań (np. jak zniszczyć wroga) Poziom IV (myślenia aemocjonalnego) – związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawiają się zdolności: rozumienia świata opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i wykraczające „poza dostarczane informacje” (Bruner) dalekosiężnych antycypacji organizowania działań niezależnie od nacisków afektu (motywacje celowościowe, zadaniowe, wzrostowe) tolerancji na odroczenie wzmocnień.