MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁ PSYCHOLOGII UW

ROLA SCHEMATU JA (SAMOWIEDZY): O TWORZENIU SIĘ SAMOWIEDZY DROGĄ INTERPERSONALNĄ WYKŁAD 6

Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora zdarzeń (Brycz, 2004) Atrybucja interpersonalna – wnioskowanie o innych ludziach obserwując ich zachowania. Autoatrybucje – wnioskowanie o sobie na podstawie własnych zachowań. Asymetria atrybucji aktora i obserwatora – cudze zachowania wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi, a własne raczej zewnętrznymi. Asymetria atrybucyjna aktor – obserwator to nie to samo co podstawowy błąd atrybucyjny

Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora zdarzeń (Brycz, 2004) Przyczyny atrybucji asymetrii aktor – obserwator Poznawcze i motywacyjne (Jones i Nisbett) Poznawcze: dostęp do innego poziomu informacji, różnice w procesie uwagi (zmiana perspektywy powoduje odwrócenie efektu) Motywacyjne: odmienne typy motywacji obserwator – motywem zrozumienie, kontrolowanie i przewidywanie zachowań innych. Także przewidywanie przez obserwatora przyszłej rywalizacji z aktorem, co skłania obserwatora do silniejszych atrybucji osobowościowych. aktor – skupiony na pożądanych konsekwencjach działań i uniknięcia wstydu, czy poczucia winy. Gdy działania wieńczy sukces, wynik przypisuje sobie, a gdy porażka, otoczeniu (egocentryczny błąd atrybucji). Także motyw autoprezentacji. Lingwistyczne źródło (Fiedler i wsp.): opis siebie (i innych lubianych osób w kategoriach konkretnych (epizodyczne, konkretne zdarzenia), zaś mniej znanych i nielubianych w kategoriach ogólniejszych (generalne atrybuty)

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Wiedza o innych ludziach – zawarta w systemie schematów społecznych. Owe schematy decydują o selekcji, interpretacji (np. atrybucji), wykorzystywaniu informacji społecznej w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji. Trafność wydanego sądu zależy od zawartości schematów i stosowanych reguł rozwiązywania zadań społecznych. Wiedza o sobie to specyficzna struktura poznawcza (Markus), teoria o sobie (Epstein), tendencyjny aparat kontroli informacji („Totalitarne ego” Greenwald) Ale najbardziej popularny pogląd, że wiedza o sobie ma cechy schematu i stanowi strukturę poznawczą. Np. Koncepcja Markus, ale nie wyjaśnia ona mocy regulacyjnej jaką posiada samowiedza czerpana z przejawianych przez siebie zachowań – reakcji na sytuację społeczną i innych ludzi

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego Samowiedza zawiera abstrakty własnych relacji ze światem oraz opis osobistych konsekwencji tych relacji Samoregulacja pełni nadrzędną rolę i zawiaduje samowiedzą i jej zawartością Nadrzędną funkcją samowiedy jest więc samoregulacja Reprezentacje wiedzy o sobie i relacjach Ja z obiektami społecznymi rozwijają się tylko na tyle, na ile służą funkcji samoregulacji Celem samoregulacji przetrwanie tak fizyczne, jak i społeczne

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego (cd) Samowiedza to Ja przemyślane (self-digest) – przemyślane, bo zawiera abstrakty dużych ilości informacji, reguł warunkowych i wniosków („podręcznik o relacji między samym sobą a środowiskiem”). Zmiana pytania „Kim jestem?” (samoopis) na pytanie „Jakie są moje relacje ze światem?” (to właśnie Ja przemyślane)

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego (cd) Ja przemyślane dzieli się na 3 różne autoprezentacje, spełniające 3 różne funkcje samoregulacji: Ja – instrumentalne, Ja – oczekiwane, Ja – monitorowane. Ja – instrumentalne – reprezentacja wskazująca, co nastąpi po moim danym zachowaniu, czy jaka będzie reakcja otoczenia, gdy stanę się osobą danego rodzaju. Ja – oczekiwane – reprezentacja, której funkcja regulacyjna polega na zbieraniu informacji, jakich stanów doświadczy człowiek, gdy zaangażuje się w daną aktywność. Ja - monitorowane – bo samoregulacja polega też na ciągłym monitorowaniu rozbieżności między rzeczywistymi stanami Ja a pożądanymi stanami końcowymi. Pożądane stany Ja wyznaczają standard dla samooceny. Im silniejsze Ja – monitorowane, tym większa waga celów oraz dostępność związanych z nimi standardów oceniania siebie.

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Koncepcja samowiedzy Tory’ego Higginsa (1996) spostrzeganie siebie w relacji do świata społecznego (cd) Silne Ja – przemyślane jest: dostępne – posiada duży potencjał aktywacji angażujące – jednostki samowiedzy posiadają dużą siłę proceduralną spójne – siły proceduralne jednostek samowiedzy działają w tym samym kierunku Ja – przemyślane należy odróżnić od poczucia własnej wartości, które zawiera generalną ocenę siebie, w kategoriach aprobaty czy dezaprobaty. Słabe i silne Ja przemyślane nie przekłada się na stabilność poczucia własnej wartości

Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Motywy związane z Ja Sedikides (1993) uważa, że proces oceniania siebie może przebiegać trzema ścieżkami powiązanymi z trzema motywami, oraz rozważa, który z nich pełni dominującą rolę. Samoocenę więc poprzedza: zbieranie i ocena obiektywnych i trafnych informacji o sobie – motyw zrozumienia siebie, samopoznania. Kieruje zachowania człowieka na redukcję niepewności, co do własnych cech i zdolności. Niepewność redukują tylko obiektywne i trafne informacje (zadania diagnostyczne). pozytywne zabarwienie informacji o sobie – motyw podwyższenia własnej wartości, autowaloryzacji. Człowiek selektywnie szuka pochlebnych informacji o sobie i unika negatywnych (tendencyjność w spostrzeganiu) zatwierdzanie, uzgadnianie i akceptowanie informacji o sobie – motyw autoweryfikacji Ludzie preferują stan zgodności między napływającymi informacjami a samowiedzą (więc ani walencja ani diagnostyczność nie odgrywa tu dużej roli).

Motywy związane z Ja (cd) Implikacje asymetrii aktor – obserwator dla procesów spostrzegania samego siebie Motywy związane z Ja (cd) Higgins (1996) założył, że motywy służą regulacyjnej funkcji Ja – przemyślanego, pojawiają się i działają tak, by zwiększyć zdolność człowieka do regulacji stosunków z otoczeniem społecznym. Funkcja instrumentalna Ja łączy się z przewagą motywu samopoznania Funkcja oczekiwanego Ja z motywami autowaloryzacji, samopoznania i autoweryfikacji Funkcja Ja monitorowanego z motywami autowaloryzacji i samopoznania Podsumowując: Najsilniejszą rolę regulacyjną pełni motyw autowaloryzacji, choć badacze podkreślają także wagę motywów poznawczych w dążeniu do zrozumienia siebie.