Marta Kamińska - Feldman KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

WIELOPOZIOMOWOŚĆ PRZETWARZANIA INFORMACJI I RÓŻNY POZIOM UŚWIADOMIENIA TYCH PROCESÓW WYKŁAD 2

Przetwarzanie deskryptywne i ewaluatywne (Lewicka, 1985)

Spostrzegając drugiego człowieka (a także siebie samego) podmiot zawsze odbiera dwa rodzaje informacji: informacje o własnościach spostrzeganego obiektu (deskryptywne) informacje o wartości (afektywne) Niektóre podstawowe znaczenia pojęcia wartość: przykre lub przyjemne doznanie emocjonalne (przyjemny, przykry) ocena obiektu (pozytywny, negatywny) abstrakcyjny standard stanu idealnego obiektu lub klasy obiektów (sprawiedliwość, patriotyzm) ważność obiektu dla podmiotu (moja rodzina, mój wróg) użyteczność obiektu do realizacji celu (dobry ołówek, zła linijka)

Dwie reguły integrowania napływających informacji (pochodne od odmiennej organizacji poznawczej) Zasada maksymalizowania zgodności ewaluatywnej Przewaga tej orientacji występuje, gdy bądź nie jest korzystne, bądź możliwe posługiwanie się orientacją deskryptywną: gdy wymagana jest ocena sytuacji a nie jej diagnoza gdy bardzo silne zaangażowanie, stąd orientacja deskryptywna jest ze względu na zbyt wysoki poziom aktywacji niemożliwa w sytuacjach niedoboru informacji deskryptywnych, u osób o mało sprawnym aparacie intelektualnym, u dzieci itp. Zasada maksymalizowania zgodności deskryptywnej Przewaga tej orientacji, gdy: sytuacja wymaga diagnozy obiektów i uaktywniona zostaje norma niesprzeczności afektywnej przy niewysokim poziomie emocjonalnego zaangażowania przy dostatecznym dostępie do informacji deskryptywnych.

Zasadniczy antagonizm tych dwóch form Dwie reguły integrowania napływających informacji (pochodne od odmiennej organizacji poznawczej) c.d. Zasadniczy antagonizm tych dwóch form orientacji nie oznacza jednak, że zawsze uaktywnienie jednej z nich musi prowadzić do spadku regulacyjnej mocy drugiej. W wielu sytuacjach obie te formy orientacji wzajemnie się wspomagają.

Podsumowanie To co radykalizuje, czyni skrajnymi nasze poglądy i każe myśleć w kategoriach stereotypów, to udział czynnika oceniającego w poznaniu. Wbrew wielu poglądom orientacja afektywna pełni w życiu jednostek, a także całych grup społecznych, funkcję adaptacyjną. O zdolności prawidłowego funkcjonowania jednostki (a pewnie i grup społecznych) decyduje nie preferencja jednej czy drugiej orientacji, lecz umiejętność przełączania się, gdy zachodzi taka potrzeba, z jednej na drugą

Odrębność podłoża anatomicznego (model LeDoux)

Droga dolna i górna wiodące do ciała migdałowatego (Le Doux 1966) KORA SENSORYCZNA droga górna 2 3 CIAŁO MIGDAŁOWATE droga dolna WZGÓRZE SENSORYCZNE 1 REAKCJA EMOCJONALNA BODZIEC EMOCJONALNY

Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna), jak i pośrednio przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem przekaz informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez korę. Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest wykorzystanie działania kory. W rezultacie dolna droga dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w niebezpiecznych sytuacjach. Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić u każdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą stanowić dominujący sposób funkcjonowania

Poziomy przetwarzania informacji a możliwość uświadamiania sobie reguł rządzących przetwarzaniem

Podstawowe pojęcia Swiadomość vs nieświadomość – zważywszy stopniowalność świadomości i związane z nią kłopoty w oddzieleniu tego co świadome i nieświadome, przyjmijmy, że chodzi o to, czy podmiot zdaje sobie z czegoś sprawę, czy nie, czy coś jest czy nie jest mu dane introspekcyjnie. Armstrong – rozróżnił między: świadomością minimalną – jaka towarzyszy nam nawet, we śnie, kiedy odbieramy wrażena (np. hałas) świadomością percepcyjną – przejawiającą się tym, że podmiot coś dostrzega Różne poziomy kontaktu człowieka ze światem: recepcja - odbiór bodźców bez spostrzeżenia (o wielkościach poniżej progów wrażliwości) pecrepcja – spostrzeżenie bodźca. Do percepcji dochodzi wtedy, gdy impuls zostanie przetworzony dzięki procesom korowym, a dokładniej do pierwszych etapów percepcji (powstanie wrażeń i odczuć) a następnie, rozpoznania cech obiektów, kategoryzowania, dostrzegania relacji, wnioskowania, prognozowania.

Podstawowe pojęcia (cd) Progi pobudzenia, wrażliwości, podniety czy detekcji – pojęcia wprowadzone po to, by określić relację między obiektywnie istniejącym bodźcem i jego subiektywnym odbiorem Progi świadomości – wartości bodźców nie docierających do świadomości (choć mogą mieć one także charakter nadprogowy) Underwood i Bright (1996) rozróżniają: obiektywne progi dyskryminacji – realne wpływy określonych bodźców na funkcjonowanie subiektywne progi dyskryminacji – zdawanie sobie sprawy z obecności bodźców.

Samooszukiwanie (model Greenwalda, 1986) Termin samooszukiwanie odnosi się do sytuacji, w których człowiek wydaje się zarówno wiedzieć, jak i nie wiedzieć o tej samej rzeczy

Samooszukiwanie (model Greenwalda, 1986) Pewne napotkane bodźce są poddawane analizie zarówno nieświadomej, jak i świadomej, przy czym analiza nieświadoma jest wcześniejsza. Analiza nieświadoma prowadzi do identyfikacji zagrażających aspektów bodźca (np. moje serce jest bliskie zawału). Analiza świadoma nie prowadzi jednak do tych samych wniosków Wcześniejsze analizy zjawiska samoszukiwania nie prowadzą do zniknięcia paradoksu (analiza Fingarette, 1969, analiza Gura i Sackeima, 1979)

Czteropoziomowy model poziomów reprezentacji ilustrujący różnorodne możliwości unikania wiedzy

Samooszukiwanie (model Greenwalda, 1986) Poziomy reprezentacji – nieparadoksalne wyjaśnienie zjawiska samooszukiwania Trzeba odrzucić założenie, że systemy nieświadomy i świadomy są zdolne do tych samych operacji umysłowych. Czteropoziomowa struktura różnorodnych ludzkich zdolności poznawczych: I poziom – analiza cech sensorycznych II poziom – identyfikacja obiektów, rozumienie słów III poziom – reprezentacje twierdzeniowe powiązane z wiedzą pojęciową IV poziom – wnioskowanie Przykład: nieuświadamianie sobie przez pacjenta powagi choroby. Analiza zdarzeń dochodzi do etapu III – reprezentacje twierdzeniowe typu: „Często odczuwam bóle i skurcze w klatce piersiowej”. Ale brak analizy na poziomie IV: pacjent unika bolesnych wniosków („To może być rak płuc”), a więc niepożądane informacje pozostają nieznane, a nie wyparte.

Mechanizmy orientacyjne a potrzeby autoweryfikacji

Mechanizmy orientacyjne a potrzeby autoweryfikacji Motyw autoweryfikacji – zatwierdzanie, uzgadnianie i akceptowanie informacji o sobie. Preferowanie stanu zgodności między napływającymi informacjami a samowiedzą. Także potrzeba weryfikacji wiedzy o świecie Istnieją liczne formy zachowania określane mianem eksploracji lub poszukiwania nowości. W. Pisula (1998, por. też 2001) ujęcie ich w hierarchiczny, integrujący system odzwierciedlający filogenezę, ontogenezę i charakterystykę czasową (wraz ze wzrostem ilości dostępnego czasu zwiększa się rola procesów kontrolowanych, jak nie ma czasu to automatyzmy, bo to adaptacyjne. Nasza Teza: Człowiek jest istotą, u której mogą funkcjonować wszystkie pokazane mechanizmy ukierunkowujące działania.

Związek poziomu zaawansowania ewolucyjnego i form zachowań eksploracyjnych

Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów integracji

Mechanizmy wartościowania a potrzeby autowaloryzacji

Mechanizmy wartościowania a potrzeby autowaloryzacji Motyw autowaloryzacji – motyw podwyższania własnej wartości, selektywne poszukiwania pochlebnych informacji o sobie i unikanie danych negatywnych Potrzeby waloryzacji świata Wartościowanie siebie i świata może być oparte bądź na afekcie, bądź na standardach oceniania

Mechanizmy wartościowania a potrzeby autowaloryzacji Standardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania mające postać kryteriów lub wymiarów porządkujących zjawiska ze względu na ich znak i znaczenie (Gołąb i Reykowski) leżą u podstaw formułowania przez nas sądów o rzeczywistości Standardy organizmalne – powstają dzięki zdolności organizmu do reagowania afektywnego na bodźce (głównie sensoryczne) – warunkowanie Standardy normatywne – powstają dzięki obcowaniu społecznemu (uczeniu się norm) To co akceptowane społecznie (+), to co nieakceptowane (-) – modelowanie i stosowanie przymusu Standardy poznawcze poznawczo – pragmatyczne – ich powstanie związane jest z funkcjonowaniem poznawczym. Walencja generowana jest w obrębie systemu poznawczego. (+) gdy dopływające informacje zgodne z systemem, (-) gdy zakłócona równowaga. aksjologiczne – metareguły związane z koordynacją pozostałych standardów. Ich pojawienie jest związane z umiejętnościami rozwojowymi człowieka. Zdaniem Jarymowicz standardy te mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną. W uzasadnieniu ocen odwołujemy się bowiem do kryteriów, które uprzednio wyartykułowaliśny kierując się: emocjonalnym doświadczeniem wiedzą i przemyśleniami

Mechanizmy wartościowania a potrzeby autowaloryzacji STANDARDY O GENEZIE INTELEKTUALNEJ Wykraczają poza doświadczenie są oparte na wiedzy o stanach i możliwych sytuacjach oraz rozumieniu dobra i zła język z użyciem pojęć abstrakcyjnych Dobre to, co postępowe, sensowne twórcze, konstruktywne, szlachetne, demokratyczne, wynegocjowane AFEKTYWNEJ Oparte na osobistym doświadczeniu Na tym, co człowiek widział, słyszał, dotykał, odczuł jako przyjemne, bądź przykre, normalne, bądź nienormalne Język doznań i odczuc: Dobre to, co smaczne, wygodne, akceptowane przez opinię, typowe, dające siłę, moc wpływy