Czynniki wpływające na przebieg i efekty uczenia się Wykład 4 14 marca 2013 Czynniki wpływające na przebieg i efekty uczenia się

Plan wykładu Wprowadzenie Transfer i proakcja Retroakcja i reminiscencja Sposoby powtarzania Powtarzanie skomasowane i rozłożone w czasie Powtarzanie całościowe i częściami Zjawisko przeuczenia Rola motywacji: prawa Yerkesa-Dodsona

Jakie czynniki wpływają na przebieg i efekty uczenia się? Cechy osobnika gatunkowe rozwojowe indywidualne Aktywność podmiotu Czynniki sytuacyjne

Cechy indywidualne Płeć Inteligencja Zdolności Styl poznawczy Zainteresowania Wiedza Poziom aspiracji Motywy i nastawienia

Czynniki sytuacyjne Czynniki poprzedzające: transfer i proakcja Czynniki działające w trakcie uczenia się: powtórzenia Czynniki następujące po uczeniu się: retroakcja i reminiscencja

Transfer i proakcja Ogólna charakterystyka transferu i proakcji Metody badania Determinanty transferu i proakcji (cechy podmiotu, aktywność podmiotu, cechy sytuacji zadaniowej) Interpretacje teoretyczne (behawiorystyczna i poznawcza)

Definicje Transfer to przenoszenie się wprawy z wcześniejszych sytuacji na późniejsze Proakcja to wpływ wcześniejszych doświadczeń na końcowe rezultaty kolejnego uczenia się Zapamiętywanie  transfer Przypominanie  proakcja

Rodzaje transferu i proakcji Transfer pozytywny lub negatywny Ułatwienie lub hamowanie proaktywne Transfer niespecyficzny i specyficzny Z uwagi na sferę aktywności: transfer sensoryczno-motoryczny, poznawczy i emocjonalno-społeczny

Schematy badania transferu 1 Gr. E Gr. K A ------- B 2 B1 3 Gr. 1 Gr. 2 4 5 Krótka przerwa Długa przerwa

Metody badania proakcji Gr. E Gr. K A ---- B Przerwa Pomiar B B1

Determinanty transferu i proakcji: cechy podmiotu Inteligencja: u osób w normie intelektualnej transfer zachodzi szybciej, jest bardziej rozległy i skorelowany z II; hamowanie proaktywne silniejsze u osób o niższej inteligencji, ułatwienie proaktywne silniejsze u osób o wysokiej inteligencji Styl poznawczy: wyższe wskaźniki transferu u osób refleksyjnych niż impulsywnych Motywacja Wiek

Determinanty transferu i proakcji: aktywność podmiotu Aktywność poprzedzająca wykonanie zadania początkowego (np. małpy na wolności a małpy laboratoryjne; sposoby nauczania) Natężenie aktywności Samodzielność w aktywności poznawczej

Determinanty transferu i proakcji: cechy sytuacji zadaniowej (1) Podobieństwo zadań: im bardziej podobne bodźce, tym łatwiejsze uczenie się tej samej reakcji; zmiana reakcji na bodziec = transfer negatywny; im bardziej podobne materiały, tym silniejsze hamowanie proaktywne Poziom wyuczenia zadań początkowych Liczba wykonanych zadań Różnorodność zadań

Wpływ interferencji proaktywnej na zakres reprodukcji: wyniki metaanalizy

Determinanty transferu i proakcji: cechy sytuacji zadaniowej (2) 5. Poziom trudności kolejnych zadań 6. Modalność bodźców 7. Odstęp czasu między zadaniami i sposoby wypełniania przerwy między pierwszym i drugim uczeniem się

Interpretacje transferu i proakcji Behawiorystyczna (asocjacjonistyczna): transfer zachodzi za pośrednictwem identycznych komponentów; hamowanie proaktywne z powodu rywalizacji reakcji Poznawcze: psychologia postaci  uświadomienie podobieństwa zasad (wgląd); nowsze  rola procesu nadawania znaczenia, kodowania, schematów poznawczych czy czynnościowych; proakcja  utrudnienie w wydobywaniu informacji

Retroakcja: ogólna charakterystyka Retroakcja to wpływ nowych doświadczeń na pamiętanie uprzednich Wąskie rozumienie: ilościowa zmiana w aktualizowaniu uprzednio wyuczonego materiału na skutek nabywania nowych treści Ułatwienie lub hamowanie retroaktywne – to ostatnie traktowane jako jedno z wyjaśnień zapominania Szersze rozumienie: zmiany tak ilościowe, jak i jakościowe (patrz poglądy Piageta)

Schemat badania Gr. E Uczy się A Uczy się B Pomiar A Gr. K Uczy się A przerwa Pomiar A Gdy wyniki gr. E  K  ułatwienie retroaktywne Gdy wyniki gr. E  K  hamowanie retroaktywne Prawa Osgooda: gdy bodźce identyczne, a reakcje różne – hamowanie; gdy reakcje identyczne, a bodźce różne – ułatwienie; gdy bodźce i reakcje różne –hamowanie

Determinanty retroakcji: cechy podmiotu Wiek: zależność krzywoliniowa Inteligencja: zależność odwrotnie proporcjonalna Nastawienie na pamiętanie: słabsze hamowanie Aktywność własna jednostki: sposób wypełniania przerwy interpolacyjnej; zależność od rodzaju stosowanych strategii

Determinanty retroakcji: cechy sytuacji Cechy materiału: podobieństwo; struktura; obszerność; stopień opanowania Odstęp czasu między uczeniem się i pomiarem Sposób pomiaru efektów Kontekst uczenia się

Sposoby przeciwdziałania hamowaniu retroaktywnemu Dobre, trwałe zapamiętywanie treści początkowych Wyraźne różnicowanie kolejno przyswajanych treści: zmiana rodzaju treści, sposobu zapamiętywania, kontekstu, modalności

Interpretacje retroakcji Klasyczne: hipoteza perseweracyjna, hipoteza współzawodniczenia reakcji, hipoteza generalizacji i różnicowania, hipoteza dwuczynnikowa Współczesne: hipoteza różnicowania list, hipoteza uogólnionego współzawodnictwa, hipoteza interferencji zestawu reakcji, hipoteza przekodowywania bodźców, teoria podatności śladu na zatarcie, zakłócenia wydobywania

Reminiscencja Jeżeli po upływie czasu lepiej pamiętamy lub wykonujemy czynność niż bezpośrednio po zakończeniu uczenia się, oznacza to wystąpienie reminiscencji Zjawisko Ballarda: reminiscencja to występowanie w odtworzeniu odroczonym większej liczby elementów niż bezpośrednio po uczeniu się, ale też zmiany jakościowe (pomiar w jednej grupie) Zjawisko Warda-Hovlanda: ilościowa poprawa odtworzeń po zakończeniu uczenia się (pomiar w kilku grupach)

Determinanty reminiscencji Cechy osoby uczącej się: wiek, płeć, zdolności, motywacja, cechy osobowości (ekstrawersja) Cechy materiału: sensowność i struktura Sposób uczenia się (uczenie się skomasowane a rozłożone w czasie) Stopień opanowania materiału Długość przerw między uczeniem się a pomiarem

Interpretacje zjawiska Badani powtarzają materiał, zatem reminiscencja to artefakt Uczenie się skomasowane  narastanie zmęczenia  poziom wykonania niższy od poziomu wyuczenia, przerwa = odpoczynek  lepsze wykonanie Hamowanie reaktywne Pomiar odroczony po konsolidacji śladów pamięciowych Przetwarzanie nieświadome zapamiętanych treści

Powtarzanie skomasowane i rozłożone w czasie Ogólnie uczenie się rozłożone w czasie daje lepsze efekty, obserwowalne w poziomie wykonania Dotyczy to zarówno efektów bezpośrednich, jak i odroczonych I prawo Josta: jeżeli dwa skojarzenia mają taką samą siłę, ale różny wiek, z upływem czasu siła starszego będzie słabła wolniej II prawo Josta: jeżeli dwa skojarzenia mają taką samą siłę, ale różny wiek, dalsze uczenie się przynosi większe korzyści starszemu

Obrazowa ilustracja efektywności dwóch rodzajów powtórzeń

Przyczyny wyższej efektywności uczenia się rozłożonego w czasie Nasycenie Hamowanie reaktywne Efekt Zeigarnik Efekt Owsiankiny

Optymalny czas przerwy Niekorzystny i korzystny wpływ zapominania w trakcie przerw Odpoczynek Zależność długości przerwy od czasu uczenia się Stopień trudności materiału Faza uczenia się Wielkość porcji materiału Ogólna zasada: pamiętanie jest najlepsze, gdy odstępy między powtórzeniami odpowiadają odstępowi między ostatnim powtórzeniem i testem

Zalecenia praktyczne Nie należy uczyć się obszernych materiałów w sposób skomasowany. Im trudniejszy i dłuższy materiał, tym więcej powinno być seansów uczenia się. Im trudniejszy materiał, tym krótsze powinny być przerwy. Im bardziej zwarty materiał, tym krótsze przerwy. Im dłuższe uczenie się, tym dłuższa przerwa. Pierwszy seans uczenia się powinien być dłuższy.

Sposoby powtarzania Korzystniejsze uczenie się całościowe niż częściami Korzystne metody kombinowane Rola próbnych reprodukcji Większa aktywność Wzrost motywacji Samokontrola efektów Przygotowanie do końcowej reprodukcji

Przeuczenie Powtórzenia po wyuczeniu się służą utrwalaniu materiału Im wyższy poziom przeuczenia, tym trwalsze przechowywanie, wolniejsze zapominanie, łatwiejsze wydobywanie i większa odporność na zakłócający wpływ stresu.

Ilustracja efektów przeuczenia

Rola motywacji Znak: motywacja pozytywna i negatywna Źródło: motywacja wewnętrzna i zewnętrzna Siła Rodzaje motywów uczenia się i ich konsekwencje

Rola motywacji: prawa Yerkesa-Dodsona Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona: występuje krzywoliniowy związek między poziomem pobudzenia i sprawnością działania Drugie prawo: im trudniejsze zadanie, tym wcześniej przypada optimum pobudzenia Konsekwencje dla wykonania, zwłaszcza w warunkach podwyższonego poziomu lęku (np. w trakcie sprawdzianów lub egzaminów)

Prawa Yerkesa-Dodsona