STYLISTYKA leksyka środki stylistyczne tropy stylistyczne stylizacje

LEKSYKA

LEKSYKA fleksja słowotwórstwo neologizmy słowa-klucze

FLEKSJA odmiana wyrazów polegająca na ich zmianach morfologicznych poprzez dodanie końcówki gramatycznej, prefiksu lub przekształcenie samogłoski rdzennej w jej ramach wyróżniamy : *deklinację *koniugację

SŁOWOTWÓRSTWO zespół form i morfemów gramatycznych służących do tworzenia wyrazów według przyjętych w danym języku reguł

NEOLOGIZMY wyrazy nowo utworzone zwykle na podstawie słów już istniejących powstają w związku z koniecznością nazwania nowych sytuacji lub w obrębie języka poetyckiego służą celom ekspresyjnym wyróżniamy: - neologizmy słowotwórcze - neologizmy semantyczne

SŁOWA-KLUCZE podświadomie używane, niezależnie od intencji autora nadbudowują się na polu skojarzeń i polu znaczeniowym są znamienne dla danego tematu lub świadczą o określonej manierze twórczej nadbudowują treści metafizyczne, wyobrażenia

ŚRODKI STYLISTYCZNE

ŚRODKI STYLISTYCZNE onomatopeja aliteracje harmonia głoskowa akcent intonacja

ONOMATOPEJA Oddanie dźwięków lub odgłosów za pomocą głosek PRZYKŁAD „Tkacze tkają łatki tkanin w tkalni skacze tkacka dratwa, furkot, terkot, gra im w krtani, zatkał tkanki i pogmatwał.” J. Grot, Tkacze

ALITERACJA „zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach” Powtórzenie jednakowych głosek lub zespołów głoskowych na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w tekście albo zajmujących analogiczne pozycje w wersie bądź zdaniu PRZYKŁAD „zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach” J. Czechowicz, Elegia uśpienia

HARMONIA GŁOSKOWA wprowadzenie tylko jednej samogłoski np. „a” jako elementu sylabotwórczego w przysłowiu Przykład Wart pałac Paca a Pac pałaca układy samogłoskowe w poszczególnych wersach są identyczne lub bardzo podobne

AKCENT pełni funkcję segmentacyjną, jego obecność wyodrębnia spośród wypowiedzi poszczególne jednostki znaczeniowe w polszczyźnie regułą jest akcent paroksytoniczny, akcent oksytoniczny występuje w wyrazach jednosylabowych, a proparoksytoniczny najczęściej w wyrazach pochodzenia obcego PRZYKŁAD poEtyka matemAtyka

INTONACJA Zmiany wysokości tonu wyodrębniające i różnicujące pewne segmenty w obrębie strumienia mowy Intonacja zdaniowa - zróżnicowanie wysokości tonu w obrębie zdania ^ intonacja wznosząca - ANTYKADENCJA Byłeś w teatrze? ^ intonacja opadająca - KADENCJA Poszedłem na wykład Intonacja wierszowa - zróżnicowanie wysokości tonu w obrębie wiersza

TROPY STYLISTYCZNE

TROPY STYLISTYCZNE wieloznaczność alegoria ironia metafora

WIELOZNACZNOŚĆ inaczej POLISEMIA „wieloznaczność słów, wyrażeń, zdań, lub innych składników wypowiedzi, zależna od zróżnicowania ich – kontekstu oraz sytuacji użycia” zapewnia tworzenie nieskończonej wielości informacji, czasem będących źródłem nieporozumień w języku poetyckim słowa wieloznaczne uruchamiają różne warianty znaczeniowe.

A oto przykład ZAMEK ZAMEK

ALEGORIA pojedynczy motyw lub rozwinięty zespół motywów w utworze lit. lub dziele plastycznym, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma jeszcze inne, ukryte, (alegoryczne) charakter konwencjonalny, co odróżnia ją od SYMBOLU znaczenie alegoryczne zbudowane na fundamencie dosłownego odczytanie znaczenia alegorycznego wymaga pewnej erudycji

SPRAWIEDLIWOŚĆ

LITERACKI PRZYKŁAD ALEGORII Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie, Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode; A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie, A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę… Juliusz słowacki, testament mój

OKRĘT WALCZĄCY Z FALAMI – alegoria zagrożonej ojczyzny

IRONIA właściwość stylu polegająca na sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym, nie wyrażonym wprost, ale zamierzonym przez autora i zazwyczaj rozpoznawalnym dla odbiorcy. zakwestionowanie znaczenia dosłownego odbywa się często przez intonację lub mimikę. przykłady ironii: * ironia losu * ironia romantyczna * ironia sokratyczna

Szczęsny! kto będąc mężem znakomitym, Otrzyma order o późnej siwiźnie; Lecz szczęsny dwakroć, kto ma córki przy tym, Bo na cóż? zdadzą się wstążki – mężczyźnie!... Dlatego: byłby nad wszystkie zaszczytem Order podwiązki lub złotej – ostrogi, Gdyby!... dawano oba – w liczbie mnogiej. Jan Kochanowski, Szczęście

METAFORA wyrażenie, w którego obrębie następuje zamierzona przemiana znaczeń składających się na nie słów. nowe, zmienione znaczenie, zwane metaforycznym, kształtuje się zawsze na fundamencie znaczeń dotychczasowych pod presją szczególnych okoliczności użycia. metafory poetyckie mają zaskakiwać, zastanawiać czy zachwycać odbiorcę, stanowić dlań wymagającą rozwiązania zagadkę.

RODZAJE METAFOR substytucyjna porównawcza interakcyjna

METAFORA SUBSTYTUCYJNA wprowadzona zostaje do wypowiedzi w drodze substytucji zamiast zwykłego określenia metaforycznego interpretacja wymaga zrekonstruowania właściwego ekwiwalentu dla wszystkich jej składników

PRZYKŁAD RYSZARD jest lwem

METAFORA PORÓWNAWCZA teoria ta upatruje motywacji metafory w podobieństwach lub w rozmaitych pokrewieństwach między zjawiskami czy obiektami, których nazwy zostały w metaforze zestawione lub podmienione

= PŁOMIEŃ MIŁOŚCI + O żywy płomieniu miłości, Jak czule rani siła żaru twego Środka mej duszy najgłębsze istności! Bo nie masz w sobie już bólu żadnego! Skończ już! – jeśli to zgodne z twym pragnieniem! Zerwij zasłonę tym słodkim zderzeniem! Jan od Krzyża, ŻYWY PŁOMIEŃ MIŁOŚCI

METAFORA INTERAKCYJNA traktuje ona wyrażenie metaforyczne jako obszar współoddziaływania dwóch przynajmniej dziedzin, z których jedna (główna) zostaje przekształcona, przez system skojarzeń typowych dla drugiej

ocean miłości a łączy to wszystko….

NIEZGŁĘBIONA TAJEMNICA REMBRANDT, Syn marnotrawny

Ostatnie słowo od ust sobie odejmę: podzielę się z wami milczeniem J. Przyboś, Na wzniesieniu najdalszym o wodo urzeczona, rzeko uwodzicielska Z. Bieńkowski, Wstęp do poetyki, IV

STYLIZACJA

STYLIZACJA celowe naśladowanie w wypowiedzi realizujacej określony styl niektórych właściwości stylu innego, wyraziście rozpoznawalnego jako cudzy i zewnetrzny w wypowiedzi stylizowanej, poprzez zderzenie różnych sposobów mówienia, tworzą się nowe wartości zdarzeniowe i artystyczne stylizowanie języka dzieła literackiego może obejmować wszystkie jego warstwy każdy przejaw stylizacji jest w utworze zabiegiem celowym i pełni określone funkcje wyróżniamy: STYLIZACJE BRZMIENIOWĄ STYLIZACJE BIBLIJNĄ

STYLIZACJA BRZMIENIOWA imitowanie, za pomocą celowego ukształtowania brzmieniowego wypowiedzi, jakości brzmieniowych charakterystycznych dla jakichś innych wypowiedzi PRZYKŁAD „Przez gwiezdne niebo jak przez durszlak Noc sieje źdźbła mdłe blasków ostrych Gwóźdź Kasper mknie przez twardych dróg szlak I idą za nim słupy wiorst pstre.” J. Tuwim, Jeszcze jeden wiersz poety Andrzeja Wiktora Butnego

STYLIZACJA BIBLIJNA ukształtowanie języka wypowiedzi według wzorów stylistycznych Biblii może przejawiać się w leksyce, frazeologii, szyku wyrazów, składni, płaszczyźnie intonacyjno-brzmieniowej, we wprowadzeniu symboliki oraz elementów wizjonerskich efektem jest nadanie wypowiedzi tonacji uroczystej i podniosłej, kształtowanie obrazu „ja” mówiącego jako niezwykłego autorytetu, objawiającego istotne i niepodważalne prawdy występuje w kazaniach, publicystyce politycznej, utworach literackich często stosowali ją pisarze romantyczni, łącząc ją z profetyzmem

KONIEC

Bibliografia Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Warszawa 2002 M. Black, Metafora, w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika literackiego”, t.1, pod red. M. Głowińskiego, H. Markiewicza, Wrocław 1977. H. Markiewicz, Semantyka śmiałej metafory, przeł. R. Handke, w: Studia z teorii literatury, dz. cyt. P. Łaguna, Ironia jako postawa i jako wyraz, Kraków 1984 (rozdz.I,II) S. Sawicki, Z zagadnień semantyki poetyckiej Norwida, w: tegoż, Poetyka. Interpretacja. Sacrum, Warszawa 1981. Zarys poetyki, pod red. E. Miodońskiej-Brokes, A. Kulawika, M. Tatary, Warszawa 1978. K. Wyka, Słowa-klucze, w: tegoż, O potrzebie historii literatury, Warszawa 1965.

PREZENTACJE PZRYGOTOWAŁY Monika Popek Weronika Rulis Katarzyna Samuel