ANALIZA POPYTU KONSUMPCYJNEGO prof. dr hab. Grażyna Karmowska

Popyt, ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu. Dla danego towaru rozróżnia się: popyt indywidualny - ze strony określonego nabywcy popyt rynkowy - ze strony wszystkich jego nabywców Popyt wszystkich nabywców na wszystkie towary to popyt globalny (zagregowany). 

Zasadniczym celem analizy popytu jest estymacja funkcji popytu. Funkcja popytu wyraża zależność poziomu popytu od zespołu czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych wpływających na kształtowanie się decyzji konsumentów co do zakupu dóbr konsumpcyjnych.

Funkcje popytu można klasyfikować odpowiednio do różnych kryteriów merytorycznych i formalnych. Zasadnicze znaczenie ma podział na mikro- i makroekonomiczne funkcje popytu.  Na podstawie funkcji popytu, oblicza się zwykle elastyczność popytu względem poszczególnych czynników (dochodową, cenową itd.)

makroekonomiczne i mikroekonomiczne funkcje popytu  Mikroekonomiczne funkcje popytu wyrażają prawidłowości kształtowania się popytu pojedynczych konsumentów lub pojedynczych rodzin w zależności od poziomu dochodu, składu demograficznego oraz profilu zawodowego i społecznego rodziny. Mają one charakter statyczny; źródłem materiału statystycznego są tu przede wszystkim wyniki badania budżetów rodzinnych.  

Najczęściej funkcje mikroekonomiczne mają postać krzywych Engla (krzywych potrzeb) wyrażających zależność pomiędzy popytem (wydatkami) na dane dobro lub usługę, a dochodami konsumentów.

 Wielkość wpływu zmian popytu, wynikającego z oddziaływania czynników pozacenowych, na zmianę ceny określa wskaźnik fleksybilności (giętkości) cen. Wzrost popytu - przy innych warunkach rynkowych niezmiennych - powoduje podwyżkę ceny, zmniejszenie popytu jest przyczyną obniżki ceny. Wpływ zmian dochodów na popyt mierzy się wskaźnikiem dochodowej elastyczności popytu, będącym relacją procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany dochodów.

Elastyczność popytu Stopień reakcji wielkości popytu na zmiany ceny towaru określa wskaźnik cenowej elastyczności popytu (E), będący relacją procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny. W zależności od jego poziomu wyróżnia się popyty: sztywny E = 0, mało elastyczny 0 < E < 1, proporcjonalny E = 1, elastyczny E > 1, doskonale elastyczny E → ∞.

Przyjmuje się, przy tym, że jeżeli: |e| > 1, popyt jest doskonale elastyczny (dotyczy zwykle artykułów luksusowych, głównie dóbr trwałego użytku); e=1 popyt reaguje proporcjonalnie (dotyczy dóbr względnie luksusowych); 0 < |e| < 1, popyt jest mało elastyczny (dotyczy artykułów pierwszej potrzeby), |e| = 0, popyt jest sztywny (dotyczy dóbr najbardziej podstawowych).

Y = f (X1, X2,........, Xk) Dla funkcji popytu: gdzie: Y jest popytem,   gdzie: Y jest popytem, X1, X2,........, Xk są czynnikami określającymi go (np. dochody konsumentów, cena danego dobra, ceny dóbr pokrewnych),

współczynnik elastyczności popytu względem i-tego czynnika (εy/xi; i = 1, 2, ...., k) oblicza się ze wzoru: w którym jest pierwszą pochodną funkcji popytu względem i-tego czynnika.

Współczynnik elastyczności określa, o ile procent średnio wzrasta lub maleje popyt, gdy czynnik xi wzrasta o 1%, przy założeniu stałości pozostałych czynników.  Z reguły elastyczność dochodowa popytu jest dodatnia, a elastyczność cenowa ujemna Z wyjątkiem paradoksów. Dwa najbardziej znane paradoksy cenowe to: paradoks Giffena (pomimo wzrostu cen wzrasta popyt na artykuły stanowiące podstawę egzystencji ludności ubogiej) paradoks Veblena (przy wzroście cen artykułów luksusowych wzrastają ich zakupy jako rezultat chęci wyróżnienia się).

Dobra i usługi konsumpcyjne można podzielić na dwie grupy: niższego rzędu, jeżeli e<0, gdy wzrost dochodu konsumenta powoduje zmniejszenie popytu na ten towar wyższego rzędu, jeżeli e>0, gdy wzrost dochodu konsumenta powoduje zwiększenie popytu na ten towar

Elastyczność prosta a rodzaj towaru Towar normalny: jeżeli e<0, tzn. gdy popyt na ten towar maleje wraz ze wzrostem jego ceny. Towar Giffena jeżeli e>0, tzn. popyt na towar rośnie wraz ze wzrostem jego ceny.

Elastyczność krzyżowa a rodzaj towaru Towar i komplementarny względem towaru j, gdy e<0, tzn. wzrost ceny towaru j powoduje spadek popytu na towar i. Towar i substytucyjny względem towaru j gdy e>0, tzn. gdy wzrost ceny towaru j powoduje wzrost popytu na towar i.

Funkcja liniowa (dobra i usługi pierwszej potrzeby) x x

Współczynnik elastyczności gdzie: Y – wydatki na dane dobro lub grupę dóbr czy usług, (może być również w jednostkach naturalnych (kg, szt.), tj. jako spożycie). X – dochody (lub wydatki ogółem) gospodarstw domowych.

POTĘGOWO-WYKŁADNICZE FUNKCJE POTĘGOWO-WYKŁADNICZE Zwykle przy wzroście dochodów konsumentów popyt na niektóre artykuły lub grupy artykułów wykazuje coraz wolniejsze przyrosty lub spadki y y x x Artykuły konsumpcyjne niższego rzędu

Funkcja potęgowa Współczynnik elastyczności

Funkcja semilogarytmiczna x minimalny dochód

Funkcja wykładnicza z odwrotnością

Współczynnik elastyczności

Funkcje Törnquinsta (funkcje popytu) Punkt nasycenia Dla dóbr pierwszej potrzeby Punkt nasycenia

Elastyczność

Dla dóbr wyższego rzędu Punkt nasycenia

Elastyczność

Dla dóbr luksusowych Punkt nasycenia

Elastyczność

Przykład 1. Niech funkcja f(x) będzie dochodową funkcją popytu na pewną grupę dóbr. Wykaż, że wraz ze wzrostem dochodu popyt rośnie coraz szybciej Przykłady zaczerpnięte ze Zbioru zadań z ekonomii matematycznej pod red. H. Zawadzkiego, wyd. AE Katowice 2006

Przykład 2. Jeśli krzywa popytu dana jest wzorem D(p)=3000-3p, to jaka cena maksymalizuje przychody R(p)=D(p)*p