Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 13): Etniczność - stereotypy etniczne, dyskryminacja i przemoc etniczna  

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 1.  (cdn. z wykładu nr 12) Motywacyjne i osobowościowe ujęcie stereotypów: motywacyjne ujęcie: hipoteza „kozła ofiarnego” – grupa mniejszościowa; konformizm grupowy; konkurencja z innymi. osobowościowe ujęcie: osobowość autorytarna; teoria dogmatyzmu.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 2. Społeczno – kulturowe ujęcie stereotypów: społeczno – kulturowe: konflikt interesów; dążenie do pozytywnej tożsamości społecznej; społeczne uczenie się (socjalizacja): własne doświadczenie; „z drugiej ręki”. warunki społeczno – kulturowe (historia, ideologie, ogólne zmiany cywilizacyjne, migracje itp.).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 3. Stereotypy a uprzedzenia etniczne: stereotyp wpływa na postawy i zachowania wobec różnych grup społecznych (G.W. Allport – stereotyp „racjonalizuje” lub samo-usprawiedliwia określone zachowanie); stereotypy stanowią często skutek, a nie przyczynę; stereotyp wpływa przez uprzedzenia: uprzedzenie – negatywne postrzeganie, niechęć oparta na błędnych i nadmiernych uogólnieniach; uprzedzenie a stereotypy: są elementem poznawczym uprzedzeń; są użyteczne dla osób uprzedzonych, gdyż pozwalają im zracjonalizować wrogość i negatywne uczucia wobec danej grupy; są związane z tymi samymi cechami osobowości, co stereotypy; stereotypy są bardziej afektywne.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 4. Dyskryminacja etniczna oznacza:  wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w jakiekolwiek innej dziedzinie życia publicznego; odmowa równego traktowania jednostek lub grup, której tej równości pragną; wyróżnia się następujące typy dyskryminacji: bezpośrednia; pośrednia (strukturalną, instytucjonalną); słowna („mowa nienawiści”).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 5. Dyskryminacja etniczna (cdn.) : różne formy dyskryminacji: od brutalnej agresji fizycznej wobec innych osób przez propagandę nienawiści i ataki werbalne (których celem jest pogwałcenie godności danej osoby oraz stworzenie atmosfery zagrożenia lub upokorzenia) do różnorakich utrudnień w zakresie normalnego ich funkcjonowania w społeczeństwie; dyskryminacja etniczna wiąże się z: szowinizmem narodowym (nacjonalizmem w znaczeniu negatywnym); ksenofobią; brakiem tolerancji; uprzedzeniami i negatywnymi stereotypami; stygmatyzacją; marginalizacją.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 6. Stereotypy a dyskryminacja etniczna – stereotypy jako: struktura poznawcza dyskryminacji („samospełniające się proroctwo”); usprawiedliwienie dyskryminacji („samorozgrzeszenie się”, „usprawiedliwianie swojego postępowania”); stereotyp i dyskryminacja mają wspólny podłoże kulturowe i psychologiczne; kontinuum postaw dyskryminacyjnych: dystans; dewaluowanie; delegitymizacja; segregacja; eksterminacja.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 7. Dyskryminacja i stygmatyzacja: „stygmat” - znak, piętno, znamię („wnętrze”); negatywne naznaczanie członków danej grupy (a nie pojedynczych osób); bycie stygmatyzowaną osobą oznacza jej (grupy) dyskredytację na wyznaczonych płaszczyznach (symboliczna dyskryminacja); stygmatyzacja jest „społecznie zasugerowana”.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 7a. (cdn.) Stygmat etniczny jest „oślepiającą cechą”, która wyraża się w:  „interakcyjności” w kontaktach towarzyskich (podział na „swoich” i „obcych”; nadawaniu tożsamości społecznej („ja” społeczne); określaniu obrazu siebie („wstyd etniczny”); narzucaniu niskiego statusu społecznego; negatywnym etykietowaniu się; ekskluzja (postawa większości); stereotypizowanie („serce” stygmatyzacji); przyszłym charakterze (stygmatyzacja nie jest problemem „tu i teraz”); oczekiwaniu określonych zachowań (samospełniająca się wyrocznia); konsekwencjach – ucieczce od własnej grupy lub jej unikanie (asymilacja).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 8. Przemoc etniczna (różnorodność jej form ): szerokie rozumienie: jakikolwiek akt wrogości przeciwko osobie lub grupie ze względu na jej pochodzenie rasowe, etniczne lub narodowe; to nie tylko przemoc fizyczna, ważny jest skutek psychologiczny; wobec kogo kierowana jest przemoc? - różnych grup, które łączy postrzeganie ich jako „innych” (najważniejszych jest „obraz” tych grup w świadomości sprawców).  dlaczego dochodzi do przemocy?: przemoc jako norma społeczna (kulturowa): akceptacja jej jako środka realizacji celów grupowych; odpowiedzialna jest kultura grupy. przemoc jako „odruch” – dotyczy osób naładowanych nienawiścią; przemoc jako środek oddziaływania (ocena racjonalna).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 9. Przemoc etniczna (cdn.): motywacje – kto używa przemocy?: grupy zorganizowane (typ zorganizowany, ekstremizm); indywidualna nienawiść (uprzedzenia i stereotypy); solidarność społeczna (poczucie wspólnoty, stopień akceptacji innych, ważne miejsce zamieszkania); aktywność „młodzieży męskiej”; charakter stosunków międzyludzkich (dopuszczenie do pewnych form zachowań).  co rodzi przemoc?:  kultura i historia danej grupy; sytuacja gospodarcza; wpływ polityki i mediów.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 10. Przeciwdziałanie dyskryminacji: kluczowa rola wiedzy; tworzenie odpowiednich warunków kontaktów grupowych; szkolnictwo; zmiany w sferze emocjonalnej – wymiana młodzieży, spotkania i wyjazdy, działania para-teatralne itp.; kształtowanie odpowiedniego dyskursu publicznego („kulturowa poprawność”); praktyka w Europie: regulacje prawne; monitorowanie tych zjawisk; programy tolerancji i edukacji międzykulturowej; powoływanie odpowiednich instytucji państwowych.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 13 11. Przeciwdziałanie przemocy etnicznej: oficjalna rejestracja (co, jak, kto i kiedy?); rola prawa (praktyka stosowania!); rola rządu (publiczne potępianie, promocja działań pozytywnych, prace badawcze); rola policji (rejestracja i raportowanie o zdarzeniach); rola systemu sprawiedliwości (kara jako działanie edukacyjne); rola instytucji lokalnych i NGO-sów; rola edukacji.