Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30)

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 1. Charakterystyka procesów migracji: migracje wewnętrzne i zewnętrzne; „zagraniczne/ zewnętrzne migracje ludności” to: zmiana miejsca pobytu (zamieszkania itp.) na stałe, bądź na pewien okres czasu, przemieszczenia się osób lub grup na terytorium innego kraju; migracja obejmuje dwa różnokierunkowe procesy: emigrację; imigrację. główne wymiary migracji: przemieszczanie się (kierunek, kraj docelowy itp.); czas trwania migracji; rodzaj aktywności w nowym miejscu pobytu (praca, osiedlenie się itp.).

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 2. Kryteria klasyfikacji migracji: okres trwania: tymczasowe, krótko- i długookresowe, stałe; odległość: przygraniczne, kontynentalne (zamorska), tranzytowe; status prawny: legalne i nie-legalne, wysiedlenia, deportacje, reemigracja; społeczne: dobrowolne i przymusowe, uchodźstwo, polityczne i gospodarcze; przyczyny: osobiste, rodzinne, zawodowe; funkcjonalne kategorie: handlowi, kontraktowi, „czasowi” („niepełni”); przenikanie poszczególnych form migracji (w biografii człowieka i wymiarze grupowym); znaczenie polityki migracyjnej państwa – suwerenność państwa w tym zakresie.

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 3. Uwarunkowania procesów migracji: czynniki wypychające/przyciągające (push-pull theory): prawne (paszportowe, wizowe); gospodarcze (poziom zatrudnienia, sytuacja na rynku pracy – bezrobocie, możliwość realizacji aspiracji życiowych); demograficzne (przeludnienie); społeczno-polityczne (wojna, konflikty, prześladowania, dyskryminacja etniczna i religijna); historyczno-osiedleńczy (istnienie „kultury migracji”); Ekologiczne (np. „pustynnienie” regionu, klęska żywiołowa); ludzkie (łączenie rodzin). jakie mogą być koszty i korzyści z migracji (społeczne, kulturowe, demograficzne i gospodarcze)?

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 4. Zmiana kontekstu współczesnych migracji: technologiczny (łatwa dostępność świata - transport i komunikacja); społeczno-psychologiczny – chcemy wyjechać, bo nam się należy („rewolucja rosnących aspiracji”); feminizacja migracji (to kobiety i rodziny zaczynają migrować i decydują o ich charakterze); prawny – zwiększająca się rola prawa i sytemu praw człowieka; polityka migracyjna państwa oraz problem ochrony praw człowieka a wymogi bezpieczeństwa państwa; następuje zmiana struktury etnicznej społeczeństw przyjmujących („społeczeństwa imigracji”) oraz demografia (migranci przyczyniają się do wzrostu liczby ludności); migracje stały się przedmiotem zainteresowań polityki bezpieczeństwa („sekurytyzacja migracji”) oraz polityki międzynarodowej; globalizacja migracji a nierówności ekonomiczne, korporacje transnarodowe i regionalizacja gospodarki.

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 5. Główne bieguny i trendy współczesnych migracji: wzrost natężenia migracji; główne kierunki migracji; migranci na rynku pracy; globalizacja migracji a: nierówności ekonomiczne; działalność korporacji trans-narodowych; regionalizacja gospodarki. Liczebność i rozmieszczenie grup imigranckich w Europie: trudności z określeniem ich liczebności (statystyka oficjalna, legalni i nie-legalni); podziały prawne - obywatele UE i innych krajów, imigranci z krajów rozwijających się);   rozmieszczenie terytorialne (Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy).

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 6. Teorie migracji zagranicznych:  przyczyn migracji (makro-społeczne): neoklasyczna (to różnice dochodów między krajem pochodzenia a krajem emigracji decydują o wyjeździe); dualnego rynku pracy (podwójny rynek pracy - migranci pracują w gorszym „segmencie” rynku pracy, kulturowo przeznaczonym już tylko dla nich); systemu światowego / globalizacji (centrum i peryferie) i urbanizacji (migracje odbywają się z krajów „peryferii” do krajów „centrum”, a tam głównie do wielkich miast). przyczyn migracji (mikro-społeczne): „nowa ekonomika migracji pracowniczych” (o wyjeździe decyduje poczucie relatywnej deprywacji, a rodzina/gospodarstwo domowe pozostaje tutaj podstawową jednostką decyzyjną); „kosztów i użyteczności” oraz „wartości i oczekiwań”.

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) (cdn. p. 6) teorie „trwałości migracji”: sieci (powiązań; network theory) – o migracji decydują powiązania osobiste (koleżeńskie i rodzinne); funkcjonują „sieci” migracji jako układ instytucji (np. „migracje etniczne”); powstanie „ponadnarodowej” przestrzeni społecznej. podsumowanie: migracje współczesne są długotrwałym efektem powstawania i rozwoju systemu światowego (globalizacji); zróżnicowanie (nierówności) dochodów (stawek płac) określa kierunki mobilności ludzi; istnieje stały popyt na pracę cudzoziemców w krajach przyjmujących; o skali i dynamice przepływów decydują „sieci migracyjne”; wpływ migracji na społeczeństwa wysyłające i przyjmujące (wyjaśniane to jest przy pomocy tzw. „skumulowanej przyczynowości”).

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 7. Globalizacja współczesnych migracji – aspekty i problemy: migracje stanowią część szerszego i długiego procesu historycznego tworzącego współczesną globalizację; nastąpiła zmiana przyczyn migracji: od „potencjału” do „presji migracyjnej”. nastąpiło zatarcie podziału na kraje emigracyjne i imigracyjne; sprawy migracji w polityce państwa przesunęły się ze sfery spraw wewnętrznych do międzynarodowych; istotny stał się problem suwerenności państwa przyjmującego wobec procesów migracji; wyzwania wobec integracji imigrantów: wielokulturowość i „nowe mniejszości”, „etnoklasa”, nacjonalizm, „szowinizm dobrobytu” i „szowinizm kulturowy”; zmiany kulturowe wskutek migracji – pojawienie się kultury globalnej i synkretyzmu kulturowego.

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2008/2009 nr 30) 8. Migracje zagraniczne a diaspory: Robin Cohen (1997): diaspory: „prześladowań” (Żydzi, Afrykanie, Ormianie), „imperium” (Brytyjczycy), „pracy’ (Indusi), „handlu” (Chińczycy) i „kultury” (Jamajka – Karaiby). rozumienie diaspory: wspólna pamięć ojczyzny; wiara w możliwość powrotu do ojczyzny; kultywowanie tożsamości etnicznej; poczucie solidarności z rodakami; brak asymilacji do społeczeństwa przyjmującego i napięcia z władzami jego państwa. czy „diasporyzacja” współczesnych migracji?: stanowi ona wyzwania wobec spójności państwa/społeczeństwa oraz stosunków międzynarodowych.

Globalizacja a migracje zagraniczne (WDS 2007/2008 nr 30) 9. Migracje zagraniczne w historii Polski: emigracja a imigracja w historii Polski, stałe kierunki (Niemcy i Ameryka); formy emigracji z Polski („żołnierze” i „chłopi”): migracje polityczne i ekonomiczne. doświadczenia emigracji polskiej – „Wielka Emigracji”, pierwsza połowa XIX wieku; wpływ kulturowy emigracji na kraj w XIX i XX wieku - ogromne znaczenie kulturowe, znacznie mniejsze znaczenie polityczne; Polonia na świecie (ok. 20 mln osób, piąta diaspora pod względem liczebności na świecie), skutki kulturowe i polityczne; emigracja i imigracja z Polski/do Polski po 1989 roku: zmiany wzorców migracji - od migracji stałej w czasach komunizmu do zróżnicowanych form migracji i mobilności w XXI wieku; nowe kierunki (Wielka Brytania, Irlandia); „europeizacja” migracji Polaków.