Współczesne społeczeństwo polskie - wykład pierwszy, czyli baśń o nowych szatach cesarza

O czym będzie mowa? Co to znaczy, że „człowiek jest istotą społeczną”? I jaką rolę w życiu społecznym odgrywają przedmioty? Jak istnieje społeczeństwo? Od plemion do społeczeństwa masowego, czyli jak zmienia się nasze życie Społeczeństwo nowoczesne: skąd o sobie wiemy? Fenomen „kolektywnej niewiedzy”, czyli baśń o nowych szatach cesarza Jacy więc jesteśmy? Skąd możemy o tym wiedzieć?

1. Istota społeczna?

„Istota społeczna”, czyli… (1) Tylko w środowisku innych ludzi może rozwinąć „ludzkie” umiejętności Zdolność komunikowania się za pośrednictwem symboli Tworzenie idei Samoświadomość Waga środowiska „artefaktów kulturowych” Rola przedmiotów i ich „affordances”: młotek i dziób

Ukryte znaczenie przedmiotów… Dlaczego tak trudno przyjmował się kołowrotek?

Ukryte znaczenie przedmiotów… Skąd opór przed pługiem?

Ukryte znaczenie przedmiotów… Czemu trwać przy gęsim piórze?

Ukryte znaczenie przedmiotów… Tylko w środowisku innych ludzi może rozwinąć „ludzkie” umiejętności Zdolność komunikowania się za pośrednictwem symboli Tworzenie idei Samoświadomość Waga środowiska „artefaktów kulturowych” Rola przedmiotów i ich „affordances”: młotek i dziób

Wpływ środowiska materialnego na stosunki społeczne…

Społeczna historia przedmiotów

1. Istota społeczna w innym ujęciu…

„Istota społeczna”, czyli… (2) Efekty jej działań zależą od tego, co zrobią inni ludzie Gra w szachy Dylemat wspólnej kolacji

metafora tańca Norberta Eliasa Czyli… Planując działanie, musimy przyjąć założenia co do tego, co zrobią inni Dylemat więźnia: zdradzi czy będzie milczał? Dylemat wspólnego pastwiska: dotrzyma zobowiązania czy oszuka? „Inni” są jednak wolni Ich zachowanie nie jest zdeterminowane „przyrodniczo” (jak np. altruistyczne zachowania pszczół czy mrówek) W każdej sytuacji mają wybór metafora tańca Norberta Eliasa O Eliasie: rzeczywistość społeczna jest tworzona za pośrednictwem nieplanowanych, choć sensownych procesów społecznych, w których uczestniczą planujące, choć nie zawsze sensownie, jednostki. Doskonałą ilustracją dla tego podejścia jest przedstawienie społeczeństwa jako grupy tancerzy. Gesty i kroki wszystkich tańczących są ze sobą zsynchronizowane. Sposób zachowania każdego tancerza jest determinowany przez relacje z wszystkimi innymi, co wcale nie oznacza, że tancerze nie mają swobody ekspresji i że są jedynie marionetkami wykonującymi określone ruchy Elias: „To fundamentalne zazębianie się indywidualnych planów i działań ludzkich może pociągać za sobą zmiany i konfiguracje, których inicjatorem lub sprawcą nie był żaden pojedynczy człowiek. Z tego zazębienia się, z zależności wzajemnej poczynań ludzkich powstaje pewien porządek zupełnie specyficznego rodzaju, porządek przemożny, silniejszy niż wola i rozum pojedynczych ludzi, którzy go stwarzają” (Elias, 1980, str. 368, 369). Anna Giza, Współczesne społeczeństwo polskie - wykład 1

Problem Skąd możemy wiedzieć, co zrobią inni? Bo istnieją: Normy społeczne (i związane z ich przekroczeniem sankcje) Prawo Obyczaje Rytuały Doświadczenie („ustawienie”) Język (możemy zapytać!) Czyli – istnieć musi „społeczeństwo”

2. Jak „istnieje” społeczeństwo?

„Społeczeństwo” – czyli co? Czy gdybyśmy zebrali na wielkim placu wszystkich mieszkańców Polski i sfotografowali ich z satelity – to zobaczylibyśmy „społeczeństwo”, czy masę ludzi? Czy 4 osoby siedzące przy stole to „rodzina”?

„Społeczeństwo”… To regularności w ludzkich zachowaniach: To, że członkowie rodziny wracają do domu po szkole i pracy To, że mają dom – czyli „takie zorganizowanie przedmiotów w przestrzeni, które podtrzymuje rutyny życia” To, że poruszamy się po drogach przestrzegając kodeksu

Podstawowy problem socjologii Jak jest możliwa koordynacja działań ludzi? Jak to się dzieje (mechanizmy) i dzięki czemu, że „społeczeństwo” działa, czyli: „odtwarza się” (mimo wymiany pokoleń) jest produktywne (owoce współpracy) ludzie kooperują (a nie zdradzają, nie ulegają pokusom „jazdy na gapę”) Gdzie „jest” społeczeństwo? w ludziach? w narzędziach (przepisach, normach..)? Nota bene: źródłosłów polskiego słowa odsyła do korzenia „społem”, „pospołu” – czyli razem, wspólnie

Społeczeństwo i ludzie… wspólna wiedza (wiedza o tym, co wiedzą inni, i że oni wiedzą, że inni wiedzą itd.) mechanizmy koordynacji (reguły, normy, zależności funkcjonalne, ale też rynek, państwo...)

A w dodatku… osiedle sąsiedztwo dzielnica Region/część (np. strona Wisły)

3. Od plemion do społeczeństwa masowego Czyli jak zmieniło się nasze życie

„Societa” Oryginalnie, słowo „społeczeństwo” odnosiło się do wspólnot miejskich lub do „towarzystwa” (dawniej w języku polskim „socjeta”) – relatywnie niewielkiej zbiorowości ludzi, z których wielu znało się osobiście, utrzymywało kontakty

Różnica skali… Żyliśmy przez większość naszej historii w małych, stosunkowo zamkniętych społecznościach O silnej kontroli społecznej „Wiedza wspólna” tworzona była w sposób prosty: Heraldzi odczytujący obwieszczenia Place – miejsca ważnych spotkań, wieców Przekaz ustny

Małe społeczności… wspólna wiedza dostępna bezpośrednio „oczywista”, znaturalizowana mechanizmy koordynacji legitymizacja religijna, silna kontrola społeczna

„Przejście modernizacyjne” Dostrzeżenie nie-oczywistości ładu społecznego Rewolucja, Wiosna Ludów… Odkrycia geograficzne Migracje Powstanie socjologii Odkrycie praw rządzących ludzkimi społeczeństwami „Inżynieria społeczna” Tworzenie naukowo ugruntowanej samowiedzy społecznej Odmiennej od wiedzy potocznej (jakże zawodnej!) Pewnej i przekładalnej na decyzje

Polska 2008 Prawie 39 milionów ludzi 2 478 gmin Prawie 400 powiatów W największym mieście mieszka lub przebywa około 3 milionów ludzi (ale są na świecie miasta, w których mieszka ponad 10 milionów ludzi) Jak możemy znać swoje „społeczeństwo”? Osobiście znamy może parę setek osób Znamy z doświadczenia może kilkanaście gmin… Skąd możemy wiedzieć, co wiedzą/zrobią inni?

Czy to ważne – wiedzieć, co wiedzą inni? Percepcja jest rzeczywistością: Siła stereotypów (przyjmowanie założeń) Kształtowanie własnego zachowania To, co zrobimy zależy od tego, co – jak sądzimy – zrobią inni: Czy iść na manifestację? Czy pójść na zajęcia/do szkoły w pierwszy dzień po feriach? Czy „wpuścić” samochód z bocznej uliczki? Jak zareagować na nieprzyjemne zachowanie rejestratorki? Ale nie zdobędziemy tej wiedzy na placu…

4. Społeczeństwo nowoczesne, czyli skąd wiemy o sobie…

Źródła wiedzy o nas samych jako „społeczeństwie” Mass media Potężny przemysł, utrzymujący się z reklam i konkurujący o widza „Filozofia” konkurowania o widza = prosto, sensacyjnie, obrazkowo Sondaże opinii publicznej Coraz powszechniej wykorzystywane przez różne przemysły i sektory Kontrowersje wokół „sondażowej demokracji” Statystyki publiczne Sposób zbierania (podporządkowany wymogom sprawozdawczości, definicjom) Sposób udostępniania…

? My i „społeczeństwo” Abstrakcje Pojęcia Doświadczenie Społeczeństwo Demokracja Państwo Korupcja Policja Abstrakcje Pojęcia ? Rodzina Praca Przyjaciele „Mój” dzielnicowy Mój urząd Radny… Doświadczenie

4. O czym jest baśń o nowych szatach cesarza? O tym, że kiedy nie wiemy, co wiedzą (widzą) inni, możemy wszyscy tkwić w fałszywych przekonaniach: że tylko JA nie widzę szat (bo jestem głupi) że cesarz ma piękne szaty… O konsekwencjach sytuacji, kiedy ludzie nie mają jak „uwspólnić” swojej wiedzy Media są pod kontrolą Brak wolności słowa Brak „łączności”

Dlatego… Tak ważna jest socjologia Anna Giza, Współczesne społeczeństwo polskie - wykład 1