Charakterystyka dyslalii

JAK DEFINIOWAĆ DYSLALIE ? Termin dyslalia ( z greckiego dys -zaburzenie;  lalia - mowa)  to ogólne pojęcie stosowane przy określeniu różnych postaci wad wymowy. Według Ireny Styczek dyslalia ( alalia ) to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych. Inną definicje przedstawia Genowefa Demelowa: dyslalia to nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu, tzw. bełkot. Zachowane są rytm, melodia, akcent, ale mowa jest zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała. Przyczyn powstawania tej wady wymowy jest wiele. H. Spionek (1981) uważa, że dyslalia nie jest jednostką chorobową, lecz zespołem objawów wywołanych różnymi czynnikami

PODZIAŁ DYSLALII WEDŁUG KRYTERIUM OBJAWOWEGO . Według klasyfikacji zaproponowanej przez L. Kaczmarka (1966), wyróżniamy trzy rodzaje dyslalii: Dyslalię jednoraką -  kiedy tylko jeden fonem jest realizowany odmiennie. Dyslalia jednoraka może być: prosta - zniekształcenie tylko jednej cechy dystynktywnej fonemu (np. dźwięczności czy miejsca artykulacji, lub też jest realizowana cecha, której on nie posiada -  s -  š), złożona - jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych fonemu (np. miejsca artykulacji, miękkości i dźwięczności, jak w wypadku zamiany ż - ś);

2. Dyslalię wieloraką -  wadliwa realizacja fonemów w obrębie dwu i więcej stref artykulacyjnych, kiedy kilka lub kilkanaście fonemów realizowanych jest niezgodnie z tradycyjną normą. Dyslalia wieloraka może być : prosta - wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej strefy artykulacyjnej; zniekształceniu ulega jedna cecha dystynktywna fonemów (np. dźwięczność, w przypadku zamieniania g na k , d  na t ). złożona -  jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych (np. g zamieniane na t, czyli brak realizacji dźwięczności  i zamiana miejsca artykulacji);

PODZIAŁ DYSLALII NA POSZCZEGÓŁNE WADY WYMOWY  1. Mowa bezdźwięczna polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego tj. nieróżnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji. Przy mowie bezdźwięcznej z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego: wargi i policzki są wiotkie, głos jest cichy, monotonny, bezbarwny.

2. Kappacyzm i gammacyzm to wady wymowy polegające na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych: k , g , k`, g`. Głoski te najczęściej albo w ogóle nie są realizowane albo zastępują je głoski przednio językowo- zębowe t i d. Przyczyną tych wad jest niska sprawność ruchowa języka oraz zła praca języka głównie jego tylnej części.

3. Lambdacyzm to wada wymowy polegająca na złej artykulacji spółgłoski l lub zastępowaniu jej przez i lub j. Przyczyną jest zwykle niska sprawność narządów artykulacyjnych biorących udział w wymowie l, czyli języka.

4. Betacyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski b, przyczyną są trudności w rozróżnianiu dźwięków słuchem, a także złe oddychanie i mało sprawne narządy artykulacyjne głównie wargi. Spółgłoska b różni się tylko jedną cechą artykulacyjną od spółgłoski p, mianowicie dźwięcznością. Podobne stosunki zachodzą między b` i  p`.            Dlatego też głoski b, b` najczęściej są zastępowane przez głoski bezdźwięczne p, p`.

5. Nosowanie zachodzi wówczas gdy głoski nosowe wymawiane są jak ustne lub odwrotnie gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym.               W pierwszym wypadku mówimy o nosowaniu zamkniętym, w drugim  o nosowaniu otwartym. Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo - gardłowej, spowodowana przerostem śluzówki nosa, obrzękiem przy ostrych i przewlekłych stanach kataru, przerostem trzeciego migdała, polipami, skrzywieniem przegrody nosa itp. Przyczyną nosowania otwartego jest zwykle rozszczep podniebienia, krótkie podniebienie, a także nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego. Poprawa wymowy jest możliwa tylko poprzez zlikwidowanie przyczyny czyli zabieg operacyjny, leczenie stanów kataru.

6. Sygmatyzm, czyli nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów tj. s,z,c,dz; ś,ź,ć,dź ; sz,ż,cz,dż. Zaburzeniu może ulec artykulacja jednej, kilku lub nawet kilkunastu głosek.

spółgłoski sz , ż , cz , dż zastępowane szeregiem łatwiejszym Sygmatyzm właściwy - deformacje ,polegają na nieprawidłowej realizacji spółgłosek zębowych ( s,z,c,dz ) , dziąsłowych (š,ž,č,dż ) , palatalnych ( ś,ź,ć,dź ) ; deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja, wyróżnia się różne typy sygmatyzmu ( np. międzyzębowe, boczne, przyzębowe, wargowo -zębowe itd. Parasygmatyzm - substytucje , czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. Najczęściej obserwuje się następujące substytucje: spółgłoski  sz , ż , cz , dż  zastępowane szeregiem łatwiejszym  s , z , c , dz szeregi   s , z , c , dz ; sz , ż , cz , dż  zastępowane  ś , ź , ć , dź spółgłoski dentalizowane szczelinowe  s , z , ś , ź , sz , ż  mogą też być zastępowane przez zwarto- szczelinowe  c , dz , ć , dź , cz , dż Mogisygmatyzm - elizje , czyli opuszczanie dźwięku; głoski dentalizowane mogą być opuszczane lub w ogóle nie realizowane.

7. Rotacyzm - jest to nieprawidłowa realizacja głoski r. rotacyzm właściwy - tworzenie dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym danego języka. W zależności od miejsca, w którym dźwięk powstaje, rozróżnia się liczne odmiany rotacyzmu właściwego; rotacyzm języczkowy, r wymawiane poprzez drgania języczka znajdującego się za podniebieniem miękkim a język nie bierze udziału w artykulacji. rotacyzm boczny -boczna, nieprawidłowa artykulacja głoski r. rotacyzm wargowy (dwuwargowe, gdy drgają dwie wargi lub wargowo- zębowe, gdy dźwięk powstaje w wyniku drgań dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy. rotacyzm międzyzębowy polegające na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby. rotacyzm policzkowy , występujące poprzez skierowanie prądu powietrza w bok i wprawieniu w drgania policzki.

rotacyzm podniebienny - r wymawiane poprzez wibracje podniebienia miękkiego. rotacyzm gardłowy - r wymawiane gardłowo z wibracją języczka  i podniebienia miękkiego ( zbliżone do wymowy francuskiej dźwięku r) rotacyzm nosowy - realizacja nosowa głoski r ( ‑r zbliżone do ‑ng rotacyzm krtaniowy polega na wadliwej, krtaniowej wymowie głoski r. rotacyzm językowo - wargowy polega na wadliwej wargowo językowej wymowie r. rotacyzm językowo - boczny polega na wadliwej często jednouderzeniowej artykulacji głoski r. rotacyzm świszczący - wymowa jest przedłużona i wzmocniona. pararotacyzm zastępowanie głoski r innymi głoskami,   wymawianymi prawidłowo np. j, l, ł, d, mogirotacyzm - opuszczenie głoski r , jako jednego ze składników wyrazu.