XVI-wieczna kopia tańca śmierci z Paryża Śmierć jako motyw mało lubiany, ale stale obecny w literaturze i sztuce XVI-wieczna kopia tańca śmierci z Paryża Autor prezentacji:

Śmierć – jedyny dogmat, przewidywalny i nieuchronny kres wszystkiego, co żyje – fascynowała filozofów i artystów wszystkich epok.

poszczególnych epokach Pojęcie śmierci w poszczególnych epokach

Starożytność

Mitologia: 1 Według wierzeń starożytnych Greków wszyscy ludzie po śmierci trafiają do królestwa zmarłych – Hadesu. Kto raz się tam znalazł, nie mógł wrócić. Byli jednak tacy, którym się to udało – np. Herkules, Orfeusz. Aby dostać się do Hadesu, należało przepłynąć rzekę Styks. Przewoźnikiem był Charon, który od każdej duszy pobierał opłatę. W podziemiach Hadesu cierpieli ci, którzy rozgniewali bogów, m.in. Syzyf, Tantal. Wyjścia z Hadesu bronił straszliwy pies o trzech paszczach – Cerber.

Żona Hadesa Persefona

2 Egipt:

Śmierć w Biblii Według Starego Testamentu winę za śmiertelność wszystkich ludzi ponoszą nasi przodkowie – Adam i Ewa. Biblia głosi, że nastąpi kiedyś koniec świata, tzw. Apokalipsa, a wraz z nim Sąd Ostateczny, na który stawią się wszyscy – żywi i umarli.

3 Średniowiecze

3a Hans Memling, Sąd Ostateczny (II poł. XV wieku) Joos van Cleve, Sąd Ostateczny

Terminy związane ze śmiercią: 4 Terminy związane ze śmiercią: Memento mori Danse macabre Ars bene moriendi Postać śmierci

Trzy okresy życia kobiety i Śmierć 5 Hans Baldung, Trzy okresy życia kobiety i Śmierć

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” Postać śmierci: „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” Chuda, blada, żołte lice, (...) Upadł ci jej koniec nosa, Z oczu płynie krwawa rosa; (...) Nie było warg u jej gęby, Poziewając skrżyta zęby; Miece oczy zawracając, Groźną kosę w ręku mając; (...) Wypięła żebra i kości, Groźne siecze przez lutości. Michał Irzyk, Śmierć

„Danse macabre”, czyli „taniec śmierci” 6

„Taniec z szablami” „Jezioro Łabędzie” Zorba Uczestnik „Wesela” Wyspiańskiego wycinający hałubce

„Fałszywy mi świat powiedał Bych ja długo żyw byci miał; W groteskowy sposób przedstawiona jest śmierć w wierszu z XV wieku „Skarga umierającego”. Sam nieboszczyk użala się nad swoim losem, ma żal do całego świata za to, że życie jego dobiegło do niespodziewanego końca „Fałszywy mi świat powiedał Bych ja długo żyw byci miał; Wczora mi tego nie powiedał, Bych ja długo żyw byci miał.” Bohater wiersza dokonuje rozrachunku ze swoim życiem, które odbiegało od ideału zdążania ku niebu. Mówi, że pomimo swej ciężkiej pracy za życia zapracował tylko na grób: „Gdzie ma, ma robota? Głupiem robił po ty lata: Ośm miar płotna, siedm stop w grobie, Tom tylo wyrobił sobie” Czynienie dobra było obce zmarłemu, ale liczył on na Boże miłosierdzie. Jednocześnie udziela upomnienia: „Co mnie dzisiaj, to wam potem”

Śmierć aż po grób Tristan i Izolda Kochankowie, którzy za życia nie mogli być razem. Po śmierci łączą się, czego wyrazem jest krzak głogu zapuszczający swe korzenie do grobów obojga.

Śmierć godna Roland Francuski rycerz, wasal króla Karola Wielkiego. Do ostatniej chwili wierny swemu panu, jego śmierć jest ukoronowaniem rycerskiego kodeksu. Niszczy nawet swój miecz, byle nie dostał się w ręce wroga.

Renesans

Michał Anioł, Stworzenie człowieka 7 Michał Anioł, Stworzenie człowieka

Twórcy renesansowi, choć przede wszystkim poszukiwali odpowiedzi na pytanie, jak żyć szczęśliwie, nie odwracali się od tematyki śmierci. Powstawały wówczas nawiązujące do tradycji antycznej epitafia, liryki sławiące pamięć tych, którzy odeszli.

8 Miłość aż po grób Romeo i Julia

Jan Kochanowski „Treny” 9 Jan Kochanowski „Treny” Tren VI: „A matce, słysząc żegnanie tak żałościwe, Dobre serce, że od żalu zostało żywe" Tren VIII: Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim! Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.

Szekspir „Hamlet” 10 Kontakt ze zmarłymi: Być albo nie być – oto jest pytanie. (...) Umrzeć – usnąć – nic poza tym – i przyjąć, że sen Uśmierza boleść serca i tysiące tych wstrząsów, które dostają się ciału w spadku natury. O tak, taki koniec byłby czymś spragnionym. Umrzeć – usnąć Spać – i śnić, może?

Barok

Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest nie będziesz, A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz 11 Rembrandt, Lekcja anatomii doktora Tulpa

12 Romantyzm

W romantyzmie często powodem śmierci była nieszczęśliwa miłość. Samobójstwo z powodu niespełnionej bądź zdradzonej miłości popełnili: Gustaw z IV cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza tytułowy bohater „Cierpień młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego Samobójstwo z miłości

Śmierć godna 13 Emilia Plater generał Sowiński Jacek Soplica Bohaterowie: Emilia Plater generał Sowiński Jacek Soplica Juliusz Słowacki, „Testament mój” (fragm.) „Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec; A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”

Pozytywizm

15 Śmierć godna: Michał Wołodyjowski Ketling Śmierć biedna: Rozalka, siostra Antka Janko Muzykant Taduesz z noweli Elizy Orzeszkowej Aleksander Kotris, Matula pomarli

Aleksander Gierymski, Trumna chłopska 15 Aleksander Gierymski, Trumna chłopska

Młoda Polska

Jacek Malczewski, Śmierć Śmierć o znaczeniu symbolicznym Maciej Boryna Siłaczka – Stasia Bozowska Stanisław Korab-Brzozowski, O przyjdź O przyjdź, jesienią – W chwilę zmierzchu senną, niepewną – i dłonie Swe przejrzyste, miękkie, woniejące na cierpiące Połóż mi skronie o Śmierci!... Jacek Malczewski, Śmierć

Literatura XX wieku

Śmierć milionów Po doświadczeniach I i II wojny światowej w literaturze pojawił się bardzo ważny motyw – zbiorowej, męczeńskiej śmierci niewinnych ludzi, także dzieci. Śmierć godna Równocześnie pojawia się motyw śmierci bohaterskiej – często bardzo młodych ludzi – Alek, Rudy z „Kamieni na szaniec”, młodzi z „Ziela na kraterze” Melchiora Wańkowicza oraz żołnierz – dziecko z „Elegii o... (chłopcu polskim)” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Współczesność

„Śmierć jest prawdziwa ogląda się i grozi mi palcem” Tadeusz Różewicz 17 Tadeusz Różewicz „Śmierć”: „Śmierć jest prawdziwa ogląda się i grozi mi palcem”

„Kto twierdzi, że jest wszechmocna, Wisława Szymborska w wierszu „O śmierci bez przesady” (z tomu: Ludzie na moście, 1986) w specyficzny sposób bagatelizuje rolę i znaczenie śmierci: „Kto twierdzi, że jest wszechmocna, sam jest żywym dowodem, że wszechmocna nie jest” Ks. Jan Twardowski, który nieraz porusza temat śmierci, w wierszu „Spieszmy się” upomina nas „Spieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą”

Edward Stachura, Co warto Zginąć by można jak nic: Do żył Jest nóż. Lub w dół Na bruk Z wysoka. Ale czy warto? Może nie warto? Chyba nie warto... Nie, nie – nie warto.

Bibliografia: J. Klejnocki, B. Łazińska, D. Zdunkiewicz-Jedynak: Język polski, klasa I. Literatura i Nauka o języku polskim (do pracy w domu), Wyd. Szkolne PWN, W-wa 2002 klasa I. Literatura i Nauka o języku polskim (do pracy w szkole), T. Małkowski, J. Rześniowiecki: Historia klasa I, Podręcznik dla gimnazjum, GWP 2000 W. Bobiński: Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do języka polskiego, Klasa 2. gimnazjum, WSiP, Warszawa 2001 J. Twardowski, Utwory zebrane, Wydawnictwo „M”, Kraków 2002 H. Poświatowska, Wiersze wybrane, Wyd. Literackie, Kraków 1987 E. Stachura, Utwory wybrane