Kształcenie kompetencji czytelniczych – lektury w szkole podstawowej i gimnazjum

Tekst w centrum uwagi na każdej lekcji

Tekst kultury to świadomy wytwór intelektu ludzkiego, stanowiący całość, uporządkowany według określonych reguł. W hierarchii ważności tekstów kultury na lekcjach języka polskiego pierwsze miejsce zajmuje tekst literacki, następnie tekst publicystyczny, medialny, dzieło plastyczne, spektakl teatralny, film, a także wszelkie działania artystyczne realizujące jakiś utrwalony wzorzec kulturowy.

Jaki cel ma postawić sobie nauczyciel polonista w kształtowaniu kompetencji czytelniczych u ucznia?

Ma on nie tylko wprowadzić ucznia w rzeczywistość językową i świat literatury, ale także dostarczyć mu konkretnych narzędzi umożliwiających sprawne poruszanie się w świecie literatury.

Czyli nauczyciel ma: przedstawić uczniowi kontekst kulturowy tworzony przez media audiowizualne; uświadomić korzyści płynące z wysiłku lekturowego; nakierować go na doznania estetyczne i emocjonalne;

Schemat wymagań ogólnych: Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Tworzenie wypowiedzi.

Mówiąc o liście lektur czy kanonie lektur należy pamiętać, że nie jest to narzucona hierarchia, ale propozycja hierarchizacji!

Teksty kultury w szkole podstawowej Nie mniej niż 4 pozycje książkowe w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości.

Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród; Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa; Carlo Collodi Pinokio; Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady; Antonina Domańska Historia żółtej ciżemki; Irena Jurgielewiczowa Ten obcy; Stanisław Lem Bajki robotów; Clive Staples Lewis Lew, Czarownica i stara szafa; Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce; Kornel Makuszyński Szatan z siódmej klasy; Aleksander Minkowski Dolina Światła; Ferenc Molnár Chłopcy z Placu Broni; Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza; Edmund Niziurski – wybrana powieść (np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Sposób na Alcybiadesa); Joanna Olech Dynastia Miziołków; Joanna Onichimowska – wybrana powieść (np. Duch starej kamienicy, Daleki rejs); René Goscinny, Jean-Jacques Sempé Mikołajek (wybór opowiadań z dowolnego tomu); Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy; Alfred Szklarski – wybrana powieść (np. Tomek w krainie kangurów); Dorota Terakowska Władca Lewawu; Mark Twain Przygody Tomka Sawyera; John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem; Juliusz Verne W 80 dni dookoła świata; Moony Witcher Dziewczynka z szóstego księżyca; wybór mitów greckich, baśni i legend; wybór kolęd; wybór pieśni patriotycznych; wybór poezji, w tym utwory dla dzieci i młodzieży; film i widowisko teatralne z repertuaru dziecięcego; wybrane programy telewizyjne

Teksty kultury w gimnazjum Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką.

Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada, Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek– wybrane opowiadanie; Antonie de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela): Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór. Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.

Ideą podstawy programowej w opracowaniu propozycji lektur było ich niedublowanie (chodzi o III i IV etap edukacyjny). Zastosowano zasadę, że ci sami pisarze nie powinni się pojawić dwukrotnie, a jeśli się pojawiają, wyraźnie zaznaczono, że na każdym z tych etapów czytane są inne ich dzieła.

Podstawa programowa sugeruje rezygnację z historycznoliterackiej kolejności prezentowania tekstów kultury na rzecz tematycznego rozłożenia lektur. Niemniej jednak pozostawia w tym względzie swobodę nauczycielowi.

Podstawa programowa zakłada czytanie w szkole podstawowej tekstów z zakresu szeroko pojętej literatury młodzieżowej z niewielką dawką klasyki literatury polskiej. Na poziomie gimnazjum sytuacja ulega zmianie, mianowicie uczniowie czytają nadal teksty dostosowane do ich zainteresowań i poziomu percepcyjnego, ale sukcesywnie podaje im się teksty klasyczne. Natomiast na czwartym etapie edukacyjnym uczeń poznaje przede wszystkim arcydzieła literatury.

Kryteria doboru tekstów: Kryterium pragmatyczne (świadomy dialog z tekstem literackim oraz poznanie informacji, które przydadzą się w dorosłym życiu), Kryterium estetyczne (w szkole podstawowej omawianie lektur atrakcyjnych dla ucznia, w gimnazjum stopniowe wdrażanie tekstów klasycznych), Kryterium poznawcze Wyklucza się kryteria ideologiczne, światopoglądowe, religijne, polityczne, społeczne czy moralne, gdyż należy chronić szkołę przed manipulacją i indoktrynacją.

W trzyletnim okresie kształcenia gimnazjalista ma poznać co najmniej piętnaście dużych tekstów w całości. Oczywiście nauczyciel może dowolnie (w zależności od specyfiki danej klasy) tę listę rozszerzać o niektóre utwory – bądź to w całości, bądź w częściach!

A więc pozostaje tylko jeden problem - wypromowanie książki?

Zadania nauczyciela: Wdrażanie uczniów do czytania od najmłodszych klas. Wprowadzanie gier i zabaw w oparciu o tekst kultury. Stosowanie systemu nagradzania.

Podstawa programowa kładzie nacisk na współpracę nauczyciela polonisty z bibliotekarzem, który, korzystając z zasobu multimedialnego biblioteki, może opracować atrakcyjny sposób weryfikacji treści tekstu literackiego. Ponadto należy zadbać o stworzenie strony internetowej biblioteki szkolnej tudzież zakładki biblioteki na stronie szkoły.

W kształtowaniu kompetencji czytelniczych ważna jest także współpraca nauczyciela z rodzicami uczniów.

Dziękuję!