Zachowania Zdrowotne: pojęcie, typy, przykłady

Zachowania zdrowotne - definicja To takie zachowania, które wywołują pozytywne lub negatywne skutki zdrowotne u osób je realizujących. To zarówno reakcje na sytuacje związane ze zdrowiem (a więc w odpowiedzi na stan naszego zdrowia), jak i wynikające z postaw zachowania wpływające na stan tego zdrowia. Zachowania prozdrowotne Zachowania antyzdrowotne

Zachowania zdrowotne a zachowania medyczne Zachowania zdrowotne oparte są na szerokiej definicji zdrowia i związane z wieloma obszarami aktywności ludzi, mającej wpływ na ich zdrowie Pyt. Fizjoterapia a fitness Zachowania medyczne to jedynie część ludzkiej aktywności, mająca związek z korzystaniem z instytucji medycznych Kategoria zachowań medycznych wyrasta z biologicznego rozumienia zdrowia

Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium stanu zdrowia człowieka Zachowania „w zdrowiu” (prozdrowotne, antyzdrowotne, profilaktyczne) Zachowania w „chorobie” (dwa etapy: gdy człowiek czuje się chory i gdy chorobę ma zdiagnozowaną) Krótko: chodzi o zachowania [zdrowotne] ludzi zdrowych i ludzi chorych

Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium skutków dla organizmu (w sensie medycznym) Zachowania biopozytywne Zachowania bionegatywne Kryterium posiadanej wiedzy medycznej Zachowania laików Zachowania profesjonalistów Pyt. do fizjoterapeutów i kosmetolożek (czy już coś zmienili w swoim zachowaniu...)

Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium źródła inspiracji [do działań] Zachowania inspirowane przez instytucje medyczne (np. fundacja SOS Życie p. Łucji Bielec z Mielca) Zachowania inspirowane kulturowo Kryterium podmiotu/przedmiotu działań Zachowania jednostkowe/skierowane na jednostkę Zachowania zbiorowe/skierowane na zbiorowość (znów fizjoterapia i fitness) (można je skrzyżować, uzyskamy wówczas cztery warianty)

Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium relacji z przedmiotem (jednostkowym/zbiorowym) oddziaływania 1. Zachowania bezpośrednio skierowane na zdrowie np. szczepienia ochronne 2. Zachowania pośrednio skierowane na zdrowie np. zadrzewianie

Społeczno-kulturowe uwarunkowania zachowań zdrowotnych Uwarunkowania kulturowe Konkretnie związane z kulturą zdrowotną (będącą elementem kultury w ogóle) jako systemem wartości i norm kojarzonych ze zdrowiem: zarówno fizycznym, jak i psychicznym, jednostkowym i zbiorowym, ujmowanym subiektywnie, ale i obiektywnie. Innymi słowy to: systemy wartości, kulturowe wzory zachowań, wyobrażenia, nawyki nabyte w okresie socjalizacji

Uwarunkowania kulturowe Wyobrażenia o zdrowiu i chorobie Wiedza na temat przyczynowości chorób Odczuwanie, postrzeganie i opisywanie objawów chorobowych Postawy i zachowania wobec własnej choroby Styl życia (jako decydujący czynnik determinujący zdrowotność danej zbiorowości) Zwyczaje kulinarne (co i jak jemy) Wykorzystanie czasu wolnego (wypoczynek i rekreacja) Higiena osobista i środowiska Stosunek do używek (alkohol, nikotyna, narkotyki) Zwyczaje związane z życiem płciowym

Uwarunkowania kulturowe Badania dowodzą, że nacje („kultury”) różnią się podejściem do zagadnień zdrowia i choroby. Przykład: Talcott Parsons o... Amerykanach (zdrowie to b. cenna wartość instrumentalna – ze względu na pragmatyzm społeczeństwa i indywidualny sukces życiowy jako wartość nadrzędną) Rosjanach (liczy się nie jednostka, lecz zbiorowość; ona jest wartością; aby uciec od wymuszonych działań na rzecz zbiorowości, jednostka traktowała chorobę jako zwolnienie z aktywności prospołecznej)

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych Wpływ na nasze zachowania zdrowotne ma nasze położenie społeczne, czyli usytuowanie na drabinie warstw/klas społecznych: od najniższej do najwyższej. Pojęcie stratyfikacji: hierarchiczny układ poziomów położenia społ., wyróżnionych ze względu na zakres władzy, prestiż i bogactwo. Poziomy te zwie się warstwami (łac. stratum = posłanie, warstwa), w sensie ekonomicznym - klasami. Empirycznie przynależność do nich ustala się na podstawie kryteriów mierzalnych (wysokości dochodów, wykształcenia, prestiżu zawodu).

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości Im niższa warstwa/klasa społeczna, tym większa tolerancja na objawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie z usług medycznych. Pacjenci z warstw/klas wyższych wykazują mniejszą tolerancję na pojawienie się problemów emocjonalnych i zaburzeń w sferze zdrowia psychicznego i sami inicjują leczenie szpitalne. Członkowie warstw/klas niższych traktują aberracje jako normę, trafiają na leczenie w wyniku interwencji zewnętrznej.

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości Im wyższa warstwa/klasa społeczna, tym wyższe wymagania jej członków dotyczące opieki medycznej. (hipoteza: Im niższa warstwa/klasa, tym gorsze traktowanie jej członków przez personel medyczny! – Co Państwo sądzą?)

Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie skłonność do uzależnienia korzystania z pomocy medycznej od charakteru dolegliwości. Im wyższe wykształcenie, tym bardziej krytyczne sądy pod adresem opieki medycznej i większa skłonność do uzyskania porad kilku lekarzy. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________ Im wyższa pozycja społeczna (wykształcenie, stanowisko, status materialny), tym bardziej prozdrowotny styl życia (deklarowany). Prozdrowotnym zachowaniom (deklarowanym) sprzyja też wielkomiejskość.

Zachowania antyzdrowotne Zaliczamy do nich: Picie alkoholu Palenie tytoniu (papierosów) Zażywanie narkotyków Dlaczego ludzie to robią, choć wiedzą, że konsekwencje mogą być opłakane? Odp. tkwi być może w teorii dysonansu poznawczego. Czym jest dysonans poznawczy? Co w tym przypadku obejmuje, czego dotyka? Selektywna ocena informacji (na temat szkodliwości i korzyści) Rangowanie zdrowotnego wpływu różnych czynników ryzyka (są rzeczy szkodliwsze) Wyłączanie siebie z grona zagrożonych (mnie to nie dotyczy...) Potrafię nad tym zapanować Straty byłyby większe niż korzyści

Alkohol – wzory spożywania Romański (kraje śródziemnomorskie; dominuje wino) Anglosaski (w Europie Brytyjczycy, Irlandczycy, mieszkańcy krajów germańskich; piwo i drinki) Północno-, środkowo- i wschodnioeuropejski (wódka); zwyczaje jednak się zmieniają, w Polsce pije się dziś dużo więcej piwa niż wódki... O ile dwa pierwsze wzory oznaczają spożywanie większej ilości alkoholu lżejszego, o tyle wzór trzeci oznacza – modelowo – rzadsze spożywanie, za to dużo mocniejszych trunków, ze skutkiem wiadomym!

Style picia Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący napięcie, odprężający Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od nużącej rzeczywistości (break on through to the other side) Kontaktywny – „protowarzyski”, ośmielający do kontaktów z innymi, przełamywania dystansu międzyludzkiego Heroiczny – dodający odwagi, zapewniający poczucie mocy Samobójczy – topienie smutków w alkoholu w przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że na to nie zasługujemy (to style wyróżnione przez Tadeusza Kępińskiego) Ucieczkowy, społeczny, w poszukiwaniu przyjemności (Bohdan Woronowicz)

Alkohol – prawidłowości, liczby, skutki Płeć: mężczyźni piją 3-, 4-krotnie więcej niż kobiety Wykształcenie: najwięcej piją osoby z wykszt. zasadn. Wykształcenie plus płeć: u mężczyzn, im wyższe wykształcenie, tym niższe spożycie; u kobiet – odwrotnie Praca lub jej brak: najwięcej piją bezrobotni (dwa razy więcej niż oficjalna średnia (7-8 litrów czystego spir.) Miejsce zamieszkania: więcej pije się na wsi (dominuje wódka), mniej w mieście (tu piwo) Obniża się wiek inicjacji alkoholowej (szkoła podstawowa), okazją – najczęściej imprezy rodzinne; uwaga na wpływ reklamy: Lech: Oj, będzie się działo! Skutki społ.: degradacja zdrowotna (1 mln plus 2 mln), zgony i samobójstwa, dezintegracja rodzin, degradacja społeczna i zdrowotna (ok. 3 mln osób), przestępczość

Palenie tytoniu – trendy ostatnich lat Płeć i miejsce zamieszkania: Wzrost udziału dziewcząt i kobiet wśród palaczy (podobno obecnie sięga po papierosy co czwarta kobieta/23 proc., w wieku 16+, gdy 30-40 lat temu paliła do siódma). Wzrosła też liczba kobiet mieszkających na wsi, które zaczęły palić, zmniejszyła się natomiast liczba palących mężczyzn - mieszkańców wsi. Dlaczego? Pali generalnie co drugi mężczyzna (47 proc.) Globalnie: Łącznie pali ok. 40 proc. dorosłych Polaków Około 10 mln Polaków pali 15-20 papierosów dziennie! Prognoza: 40 proc. nałogowych palaczy umrze przed 65. rokiem życia, a spośród niepalących tylko 15 proc.

Palenie tytoniu Zawód: Najczęściej palą: robotnicy wykwalifikowani i niewykwalif. oraz bezrobotni (50-60 proc.), gdy w kadrze kierowniczej i inteligencji co czwarta osoba, podobnie wśród uczniów i studentów. Wykształcenie: pali co druga osoba z wykszt. zasadniczym zawodowym i co czwarta z wyższym. Skutki: Palenie tytoniu to najważniejsza przyczyna przedwczesnej umieralności w Polsce. Palenie koreluje z nowotworami: przełyku, wargi, języka, jamy ustnej, krtani, żołądka, wątroby, pęcherza, nerek, trzustki, szyjki macicy. Sprzyja zapaleniu płuc, zwyrodnieniu mięśnia sercowego, nadciśnieniu, miażdżycy, wrzodom żołądka i dwunastnicy (uwaga na skutki palenia przez kobiety w ciąży – co trzecia tak robi - i palenia przy dzieciach)

Narkomania – definicja, objawy To stałe bądź okresowe przyjmowanie, w celach niemedycznych, środków odurzających, psychotropowych bądź zastępczych, w wyniku którego może wystąpić uzależnienie. Objawy uzależnienia od narkotyków to: Przymus przyjmowania środka odurzającego Psychiczne, fizyczne uzależnienie od jego działania (bez tego funkcjonowanie jest niemożliwe) Tendencja do zwiększania dawki Łamanie wszelkich barier stających na przeszkodzie w zdobyciu środka odurzającego

Narkomania – zależności, skutki Wiek: to głównie problem ludzi młodych (16-34 lata), z tendencją wzrostową w populacji do 24. roku życia Co sprzyja: dezintegracja z najbliższym środowiskiem stan anomii, czyli chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania duże ośrodki miejskie (prawo popytu i podaży, słabsza kontrola społeczna) Skutki: zdrowotne, społeczne, przestępczość, prostytucja, epidemiologiczne (HIV)