Teorie handlu miedzynarodowego

Plan wykładu Klasyczne teorie handlu Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy Uwarunkowania wymiany według nowych teorii handlu Handel wewnątrzgałęziowy Modele technologiczne Sposoby mierzenia handlu Podsumowanie

Wspólne założenia – teorie klasyczne Zróżnicowanie dóbr Korzyści skali Niedoskonała konkurencja

Teorie klasyczne – teorie kosztów komparatywnych Teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo Teoria Heckschera-Ohlina (Teoria H-O) I ich odmiany.

Teorie klasyczne Korzyści z handlu międzynarodowego można podzielić na: Korzyści z wymiany Korzyści ze specjalizacji

Korzyści z wymiany Biorą się z faktu, że po otwarciu gospodarki zmieniają się ceny. Są udziałem małych krajów, nie wpływających na ceny na rynkach światowych. Uzyskanie korzyści z wymiany nie wymaga wprowadzania zmian w strukturze produkcji. Teorie klasyczne – wspólne założenia Zróżnicowanie dóbr Korzyści skali Niedoskonała konkurencja

Korzyści ze specjalizacji Dodatkowe zyski, które zachodzą jeśli gospodarka zmienia strukturę produkcji tak, aby dopasować ją do wymogów rynku światowego. Dzięki specjalizacji producenci efektywniej wykorzystują zasoby, zwiększają produkcję i obniżają ceny. Pierwsza klasyczna teoria korzyści specjalizacji – teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo (kontynuacja koncepcji A. Smitha)

Teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo Wymiana pozostaje korzystna dla wszystkich uczestników, jeśli każdy kraj specjalizuje się w wytwarzaniu tego, w czy ma komparatywną (względną) przewagę kosztową. Kraj odnosi korzyści wytwarzając te dobra, w których produkcji jest najbardziej wydajny. Źródłem korzyści komparatywnych według Ricardo są różnice między krajami w technice produkcji.

Przykład Ricardo – Anglia i Portugalia Anglia handluje suknem, Portugalia - winem i suknem. Załóżmy, że wyprodukowanie pewnej ilości płótna kosztuje w Anglii 100 godzin pracy rocznie, a wyprodukowanie wina tej samej wartości 120 godzin pracy. Anglii opłaca się wtedy produkować tylko płótno i kupować za nie wino. Załóżmy, że w Portugalii wyprodukowanie takiej samej ilości płótna angażuje 90 godzin pracy a takiej samej ilości wina 80 godzin. Portugalii opłaca się wtedy produkować tylko wino i kupować za nie płótno. Portugalia posiada absolutną przewagę nad Anglią - może produkować taniej i wino, i płótno.

Przykład Ricardo – Anglia i Portugalia Portugalczykom opłaca się jednak importować płótno z Anglii, czyli z kraju, w którym jego wytworzenie kosztuje 100 godzin pracy do Portugalii, czyli kraju, gdzie jest warte 90 godzin pracy. Oddając wino, warte 80 godzin pracy, za płótno, które w Portugalii jest warte 90 godzin pracy, Portugalczycy zyskują równowartość 10 godzin pracy. Podobnie Anglicy, wysyłając do Portugalii płótno, warte u nich 100 godzin pracy zyskują wino, warte w Anglii 120 godzin pracy. Czyli zyskują 20 godzin pracy. Wniosek z tego taki, że opłaca się handel między krajami, nawet jeśli jeden z nich może produkować wszystkie dobra taniej niż drugi.

Przewaga Przewaga absolutna - dany kraj ma możliwość produkowania większej ilości produktów z danych zasobów niż pozostałe. Przewaga komparatywna – oznacza zdolność kraju do produkowania niektórych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych, w stosunku do pozostałych krajów. Przewaga konkurencyjna – w danej dziedzinie kraj zwiększa swoje udziały rynkowe, wygrywając konkurencję z partnerami handlowymi.

Teoria Heckschera-Ohlina Kierunki specjalizacji określa proporcja pomiędzy zasobami czynników pozostającymi w dyspozycji różnych gospodarek. Każdy kraj specjalizuje się w produkcji tego dobra, którego wytwarzanie wymaga względnie intensywnego wykorzystania tego czynnika, który jest w nadmiarze. Powodem jest taniość tego czynnika. Eksportuje się dobra, którego czynniki wytwórcze są w danym kraju tanie, a importuje te, których czynniki wytwórcze są drogie.

Krytyka teorii Heckschera-Ohlina przez Leontiefa Uznawana bardzo długo bez większych zastrzeżeń za najlepszy sposób prezentacji kierunków rozwoju handlu międzynarodowego. Podważona przez Leontiefa w 1955 r. Przeprowadził analizę struktury handlu zagranicznego USA po II wojnie światowej. Wykazał, że Stany Zjednoczone nie zachowują się jak kraj zasobny w kapitał – eksport był mniej kapitałochłonny od importu.

Zróżnicowanie dóbr – teoria klasyczna Przedmiotem handlu są dobra jednorodne – konkurencja doskonała, brak barier wejścia, segmentacji rynków i wykorzystywania siły monopolistycznej przez przedsiębiorstwo

Podsumowanie teorii klasycznych Teoria kosztów komparatywnych jest spójna Opiera się na upraszczających założeniach. Cała wymiana międzynarodowa jest objaśniana na podstawie tylko jednej cechy różnicującej gospodarki.

Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy - trendy Gospodarki wielu krajów upodabniają się do siebie – efekt procesów integracji ekonomicznej, umiędzynarodowienia procesów gospodarczych, ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji zagranicznych. Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych – zazwyczaj rolniczych. Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z krajów dobrze rozwiniętych. Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z modeli klasycznych.

Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy - trendy Znaczna część handlu światowego dokonuje się pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie różniącymi się znacznie od siebie pod względem czynników produkcji czy technologii. Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr substytucyjnych niż komplementarnych. Wymiana na zasadzie surowce za artykuły przetworzone zmienia się.

Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy - przykłady Francuzi sprzedają Niemcom samochody Renault, kupując w zamian BMW. Polacy piją szwedzką wódkę Absolut, jednocześnie eksportując Wyborową.

Wnioski Zaczyna dominować handel podobnymi, choć nie jednakowymi artykułami konsumpcyjnymi – handel wewnątrzgałęziowy. Klasyczne teoria handlu nie znajdują zastosowania!

Zróżnicowanie dóbr – nowa teoria handlu Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są też dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie międzynarodowej systematycznie wzrasta. Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w konsumpcji, różnią się cechami charakterystycznymi, jakością, ceną. Dobra zróżnicowane pojawiają się jako skutek nowych możliwości produkcyjnych i nowych preferencji konsumentów. Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej branży, będące przedmiotem handlu międzynarodowego. Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na różnorodność. Warunki te są spełnione w krajach uprzemysłowionych.

Nurty teorii handlu Modele handlu wewnątrzgałęziowego (dwukieunkowego) – modele międzynarodowego obrotu produktami podobnymi, pochodzącymi z tej samej branży np. samochodami osobowymi różnych marek. Modele uwzględniające czynnik technologiczny

Pojęcie branży Branża jest agregatem złożonym z dóbr: Podobnych pod względem produkcji, ale nie przeznaczenia – np. pochodne ropy naftowej: smar i benzyna Podobnych pod względem znaczenia konsumpcyjnego lub inwestycyjnego, ale różniących się techniką produkcji – np. meble metalowe i drewniane Podobnych pod względem sposobu produkcji i przeznaczenia – wódka Absolut i Wyborowa.

Nowa teoria handlu Przyczyną podjęcia wymiany mogą być efekty skali. Wykluczona jest konkurencja doskonała. Handel wewnątrzgałęziowy stanowi poważne zagrożenie dla teorii Heckschera-Ohlina.

Dwa rodzaje zróżnicowania dóbr podobnych Zróżnicowanie poziome Zróżnicowanie pionowe.

Zróżnicowanie poziome Dotyczy cech widocznych (np. barwa koniaku) i odczuwalnych (np. smak koniaku). Nawet jeśli ceny poszczególnych odmian dóbr byłyby jednakowe, to nabywcy preferowaliby różne odmiany. Ważny jest stosunek kupujących do dóbr – np. aspiryna

Zróżnicowanie poziome Wersja oparta na teorii konkurencji monopolistycznej Edwarda Chamberlina – tzw. Modele neo-Chamberlin Wersja oparta na teorii popytu konsumpcyjnego Hotellinga i Lancastera – tzw. Modele neo-Hotelling

Modele neo-Chamberlin Def. Dóbr zróżnicowanych – dobra różniące się wyglądem i stylem lecz posiadające identyczne przeznaczenie końcowe i zaspokajające te same potrzeby. Charakteryzują się wysoką elastycznością substytucji popytu. W warunkach konkurencji monopolistycznej gwarantują pewien zakres swobody cen i strategii marketingowej, w tym reklamy.

Konsumenci w modelach neo-Chamberlin Konsumenci lubią różnorodność i chcą nabywać tak wiele odmian, jak tylko się da. Każdy konsument jest zainteresowany kupieniem wszystkich odmian dobra zróżnicowanego. Konsumenci są usatysfakcjonowani zwiększającym się wyborem dóbr – umiłowanie różnorodności. Każdy nowy model ma zapewnione miejsce w budżetach konsumentów. Liczba odmian produktu jest ograniczona.

Modele neo-Chamberlin Segmentacja rynku, mikrorynki na podobne do siebie dobra, oferowane przez różnych producentów Handel międzynarodowy umożliwia maksymalizację zysków producentom z konkurencji monopolistycznej.

Modele neo-Chamberlin Funkcją handlu jest rozszerzanie dostępności istniejących odmian w kolejnych krajach. Na rynku międzynarodowym toczy się konkurencja pomiędzy dostawcami dóbr zróżnicowanych. Ważnym narzędziem konkurencji jest reklama.

Podsumowanie modeli neo-Chamberlin Nie istnieją koszty dostosowania do handlu poza kosztami marketingu. Żadna firma nie jest zmuszona do opuszczenia rynku w następstwie rozpoczęcia wymiany. Żaden konsument nie traci na handlu.

Modele neo-Hotelling Teorie Hotellinga i Lancastera (1980), Helpmana (1981), Graya (1980, 1988). Oparte na teorii popytu konsumpcyjnego – nowa interpretacja zachowań konsumenta. Podstawę zróżnicowania produktu stanowi wiązka cech charakterystycznych poszukiwanych przez konsumentów i zawartych w różnych odmianach oferowanych na rynku. Cechy charakterystyczne: szybkość, komfort, rozmiar, kolor, kształt.

Konsumenci w modelach neo-Hotelling Ściśle preferują dobro o określonej mieszance cech. Konsumenci posiadają własne najbardziej preferowane zestawy cech charakterystycznych. Nie chcą mieć wielu odmian, lecz tylko jedną najbardziej optymalną. Na typ subiektywnie gorszy od ideału zgodzą się tylko wtedy, gdy dostaną go po niższej cenie. Preferowane przez konsumentów zestawy cech charakterystycznych różnią się między sobą.

Zachowania konsumenta Preferencja konsumpcyjne oceniane są na podstawie kombinacji poszukiwanych przez konsumenta cech zawartych w zróżnicowanych odmianach ( a nie na podstawie kolejno nabywanych odmian). Istnieje zapotrzebowanie na całą gamę dóbr producentów zarówno krajowych, jak i zagranicznych.

Konsumenci wartościują określony typ dobra zgodnie z idealnymi wyobrażeniami. Mniejsza rola reklamy – konsument, nie potrzebuje dodatkowych informacji i sugestii co, do podjęcia decyzji, reklama odgrywa rolę przy obojętności konsumenta wobec alternatywnych modeli. Substytucja dóbr zachodzi w obszarze największego zbliżenia zestawu cech zawartych w odmianach.

Zróżnicowanie pionowe. Wynika z techniki produkcji i niedoskonałości podażowej rynku. Produkty różnią się wyłącznie jakością. Wybór konsumenta wynika z różnic w dochodach nabywców i cen poszczególnych odmian ( a nie z chęci posiadania optymalnej odmiany, czy zamiłowania do różnorodności) Przykład: samochody o podobnej wielkości, ale z różnym wyposażeniem.

Podsumowanie teorii handlu Wiele teorii! Wiele odmian teorii!! Wiele kontrowersji!!!

Teoria Lancastera Klasa produktów – ogół dóbr posiadających zestaw cech charakterystycznych Zróżnicowanie dóbr - odmienność proporcji, w jakich różne atrybuty występują w dobrach zaliczanych do tej samej klasy.

Produkcja i konsumpcja Proces produkcyjny decyduje o tym, jaka ilość każdej cechy charakterystycznej może być dostarczana z danej wielkości zasobów. Preferencje konsumentów determinują poziom użyteczności związany z różnymi wiązkami atrybutów. Proces konsumpcji określa, jakie kombinacje tych cech może konsument uzyskać z różnej kolekcji dóbr.

Modele technologiczne Model luki technologicznej Cykl życia produktu Modele handlu oparte na nowej teorii wzrostu (Romera, Lucasa, Grossmana-Helpmana)

Miary konkurencyjności Wskaźnik pokrycia importu eksportem Absolutne eksportowe udziały rynkowe Relatywne eksportowe udziały rynkowe Wskaźnik specjalizacji eksportowej Wskaźnik ujawnionych korzyści komparatywnych Skorygowany indeks ujawnionych korzyści komparatywnych

Wskaźnik pokrycia importu eksportem Relacja eksportu do importu w odniesieniu do produktu n Informuje o pozycji kraju jako eksportera i importera Wskaźnik może być liczony dla całego handlu produktem n, lub dla wymiany z określonym krajem lub grupa krajów, np. UE, OECD.

Absolutne eksportowe udziały rynkowe Mierzy udział eksportu dobra n kraju i w całkowitym eksporcie światowym tego dobra.

Relatywne eksportowe udziały rynkowe Mierzy udział eksportu dobra n kraju i w całkowitym eksporcie światowym tego dobra do odpowiednika udziału partnera handlowego k w eksporcie światowym w. Określa pozycję konkurencyjną danego kraju w rynku światowym w odniesieniu do pozycji konkurenta. Może być mierzony nie tylko w odniesieniu do eksportu światowego, ale też np. do eksportu EU, OECD.

Wskaźnik specjalizacji eksportowej Mierzy relację eksportu dobra n kraju i do całkowitego eksportu tego kraju podzieloną przez relację eksportu dobra n z innego obszaru geograficznego: wybranego kraju partnerskiego, OECD, UE. Odzwierciedla korzyści komparatywne, gdyż odnosi eksport z dwóch badanych obszarów, np.. Kraju i i obszaru OECD, określonego dobra n do ich całkowitego eksportu, traktowanego jako zbiorowe dobro alternatywne.

Wskaźnik ujawnionych korzyści komparatywnych (miara Balassy) Obrazuje łącznie korzyść konkurencyjną i komparatywna kraju Udział eksportu dobra n z kraju i w całkowitym eksporcie tego dobra, do udziału całkowitego eksportu kraju i w całkowitym eksporcie światowym w.

Skorygowany indeks ujawnionych korzyści komparatywnych Uproszczona wersja RCA Różnica udziałów danego dobra n w całkowitym eksporcie i imporcie kraju i Bez odnoszenia do odpowiednich proporcji w krajach partnerskich i na całym świecie.