Wiek XVIII – wiek Oświecenia. „Sapere aude Wiek XVIII – wiek Oświecenia. „Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem – tak oto brzmi hasło oświecenia” (I. Kant).

Immanuel Kant (1724-1804) Filozof z Królewca, jeden z najwybitniejszych myślicieli wszech czasów; Duchowy ojciec Unii Europejskiej (wprowadza pojęcie pokój jako podstawowy termin filozoficzny w traktacie O wiecznym pokoju) Próbował pogodzić racjonalizm z empiryzmem; Główne dzieła: Krytyka czystego rozumu; Krytyka praktycznego rozumu; Uzasadnienie metafizyki moralności.

Podstawowe pojęcia: Filozofia krytyczna – inaczej krytycyzm – znaczy taką filozofię, która zajmuje się wyłącznie badaniem ludzkiego poznania, innymi słowy zadaje pytanie jakie są warunki i granice ludzkiej wiedzy (poznania).

Podstawowe pojęcia c.d.: wiedza a posteriori, czyli aposterioryczna – to wiedza oparta na doświadczeniu (powiedzieć, że wiem coś a posteriori, znaczy, że wiem to na podstawie doświadczenia);

Podstawowe pojęcia c.d.: wiedza a priori, czyli aprioryczna – to wiedza oparta na rozumie (powiedzieć, że wiem coś a priori, znaczy, że wiem to ‘z góry’, czyli nie potrzebowałem pośrednika w postaci doświadczenia)

Centralny punkt wyjścia Rozróżnienie na dwie aktywności ludzkie: poznanie i działanie, które można wyrazić w dwóch pytaniach: Co mogę wiedzieć? (jakie są warunki i granice poznania naukowego (krytyka rozumu teoretycznego) – Nauka Co powinienem czynić? (krytyka rozumu praktycznego) - Etyka

I. Krytyka rozumu teoretycznego Punkt wyjścia: Nauka o dwóch pniach poznania jako oryginalna synteza racjonalizmu i empiryzmu Kant uznał, że wszelka wiedza rzetelna (naukowa) jest zawsze syntezą poznania rozumowego i empirycznego, ponieważ: musi być zrozumieniem tych przedmiotów, czyli musi opierać się na rozumie (a priori) (warunkiem poznania jest rozum) musi odnosić się do przedmiotów, czyli wychodzi od poznania zmysłowego (a posteriori) (granicą poznania ludzkiego jest doświadczenie)

Wyznaczywszy powyższą granicę oraz warunek poznania, Kant zada pytania: Czym jest matematyka? tzn. Czy jest nauką? Jeśli tak, to jaką? Czym jest przyrodoznawstwo (fizyka)? Czym jest metafizyka?

3 płaszczyzny poznania, 3 formy poznania, 3 krytyki ZMYSŁY 2 formy naoczności (zmysłowości): czas i przestrzeń Estetyka transcendentalna (matematyka) ROZSĄDEK (intelekt) 12 kategorii ( m.in.: jedność, wielość, substancja, przyczyna i skutek) Analityka transcendentalna (przyrodoznawstwo) ROZUM Idee: wszechświata, duszy, Boga. Dialektyka transcendentalna (metafizyka)

A. MATEMATYKA, czyli krytyka poznania zmysłowego Wyobrażenia zmysłowe – doświadczenie zmysłowe składa się z dwóch nierozerwalnych elementów: a posteriori - receptywnego wrażenia, które dokonuje się przez kontakt z przedmiotem a priori w postaci czasu i przestrzeni - dołączane są przez nasz umysł do każdego postrzeżenia zmysłowego. (+ komentarz)

Analizując jakiekolwiek wyobrażenie zmysłowe (np Analizując jakiekolwiek wyobrażenie zmysłowe (np. krzesła, stołu, kubka), tzn. wyłączając kolejne cechy jednostkowe (np. kolor, wielkość, kształt), jedyne czego – zdaniem Kanta - nie sposób wyłączyć to czas i przestrzeń;

Wniosek: Przedmiotem matematyki są aprioryczne formy zmysłowości: Przestrzeń - Geometria Czas - Arytmetyka Cechy matematyki: Jest wiedzą konieczną i ogólną (gdyż za przedmiot ma to, co aprioryczne, czyli umysłowe). Jako taka jednak jest wiedzą abstrakcyjną, czyli nie dotyczy świata realnego, lecz idealnego (mentalnego). W istocie więc jest zbiorem pustych formuł i jest bezużyteczna, jeśli nie zostanie wcielona w doświadczenie.

B. PRZYRODOZNASTWO, czyli krytyka rozsądku (poznania intelektualnego) Każde zdanie jakie wypowiadamy nt. świata przyrody powstaje w następującym procesie: wychodzimy zawsze od jednostkowych sądów spostrzeżeniowych (czyli od wyobrażeń zmysłowych), typu: ‘Jest mi ciepło’ (zdanie subiektywne, gdyż dotyczy stanu podmiotu); następnie przechodzimy do tzw. sądów doświadczalnych, ‘Słońce grzeje’ (zdanie obiektywne, gdyż dotyczy przedmiotu) jak jest możliwe owo przejście?

Otóż umysł zawiera tzw. rozsądek (czyli intelekt), który potrafi jednoczyć jednostkowe, subiektywne spostrzeżenia; Umysł posiada tzn. kategorie rozsądku (12). Najważniejsze z nich to: kategoria przyczyny, skutku, substancji, wielkości: jedności i mnogości

Wniosek Cechy przyrodoznawstwa: dotyczy świata przedmiotów (czyli jest poznaniem a posteriori), ALE jest poznaniem zjawiskowym, tzn. nie docieramy do rzeczy samych w sobie (tylko do zjawisk, gdyż wszystko poznajemy ‘przez pryzmat’ form zmysłowości: czasu i przestrzeni) jest poznaniem pewnym, gdyż odnosi się do koniecznych form naszego intelektu, tzn. kategorii rozsądku (a priori), ALE jest wiedzą zawsze wyłącznie fragmentaryczną, gdyż ograniczoną do owych form rozsądku (czyli poznajemy zawsze w aspekcie tych kategorii np. w aspekcie przyczynowości, zatem nigdy nie w całości)

C. METAFIZYKA, czyli krytyka poznania rozumowego W ludzkim umyśle obok: 1) form zmysłowości (czyli czasu i przestrzeni) oraz 2) 12 kategorii rozsądku (intelektu), Odkrywamy: 3) idee, czyli pojęcia rozumu - trzy podstawowe idee wg Kanta to: duszy, wszechświata i Boga.

Binarne spojrzenie na ‘świat’ idei: Z jednej strony Kant jednoznacznie stwierdza: idee w żaden sposób nie dają się sprowadzić do doświadczenia, ani wyprowadzić z doświadczenia, więc: METAFIZYKA NAUKĄ NIE JEST, Z drugiej strony Kant stwierdza, że człowiek ma naturalną potrzebę wykraczania poza świat zjawisk, Idee to cel idealny naszego umysłu (cel do którego umysł dąży, ale nigdy nie dosięgnie)

ETYKA KANTA

II. KRYTYKA ROZUMU PRAKTYCZNEGO Gdzie więc Kant usytuuje metafizykę, skoro na pewno nie jest ona nauką, a jednak stanowi potrzebę naszego umysłu? metafizykę można wykazać na płaszczyźnie etyki, czyli odpowiadając na pytanie co powinienem czynić?

Dobra wola jest zakorzeniona w wolności każdej jednostki Punkt wyjścia etyki: Co jest wartościowe, tzn. co jest wartością etyczną samą w sobie?” „Nigdzie w świecie, ani nawet w ogóle poza jego obrębem, niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobrą, oprócz jedynie dobrej woli."   Dobra wola jest zakorzeniona w wolności każdej jednostki (czyli we wnętrzu każdego człowieka). „Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”

Ale czym jest owa dobra wola???? Krótko mówiąc, wola jest dobra, gdy spełnia, a przynajmniej próbuje spełnić obowiązek słusznego postępowania. czyli dobra wola jest wtedy kiedy kierowana jest poczuciem obowiązku (podporządkowana prawu moralnemu)! W związku z tym etyka Kanta zwana jest często - ETYKĄ OBOWIĄZKU

Jak pogodzić poczucie własnej wolności z koniecznością podporządkowania się obowiązkowi????? Jaką ogólną zasadę w tym względzie podpowiada nam rozum?

Prawo moralne Kant formułuje w postaci 2 zasad: imperatyw kategoryczny Postępuj według takiej maksymy, którą chciałbyś uczynić powszechnie obowiązującą. 2. zasada człowieczeństwa Postępuj tak, abyś człowieczeństwa w twojej i innej osobie używał zawsze jako celu, nigdy jako środka.

Kiedy jednak taka etyka ma głębszy sens? Otóż wtedy gdy uzna się, że: a) człowiek jest wolny – istnienie dobrej woli bowiem zakłada możliwość dokonywania wyborów; b) dusza ludzka jest nieśmiertelna – przyjęcie istnienie życia po śmierci jest konieczne, gdyż inaczej trudno odp. na pytanie: Po co cierpieć w tym życiu, skoro nic z tego nie będę miał? c) Bóg istnieje – tylko Bóg może być gwarantem sprawiedliwości po śmierci. Uzasadnienie tez metafizyki na gruncie etyki