Dr Tadeusz Majewski Akademia Pedagogiki Specjalnej Warszawa Przystosowanie procesu pracy zawodowej do potrzeb pracownika niepełnosprawnego Dr Tadeusz Majewski Akademia Pedagogiki Specjalnej Warszawa

K o n s p e k t Przystosowanie procesu pracy a zjawisko kompensacji Zakres przystosowania procesu pracy Podział ON ze względu na potrzebne przystosowanie procesu pracy Przystosowanie procesu pracy dla różnych kategorii ON Wnioski

1. Przystosowanie oparte jest na zjawisku kompensacji (1) Praca ludzka jest to celowe i zorganizowane działanie, w wyniku którego przekształca się rzeczywistość (przedmioty, materiały, wiadomości, informacje) oraz tworzy się określone dobra materialne i niematerialne dla zaspokojenia potrzeb ludzi. Działanie to polega na uruchamianiu czynności fizycznych i czynności (procesów) psychicznych człowieka. W przebiegu każdej pracy występują trzy rodzaje procesów i czynności, a mianowicie: 1. Procesy orientacyjne – znaczenie wzroku i słuchu. 2. Procesy podejmowania decyzji – znaczenie procesów umysłowych. 3. Działanie - wykonywanie różnych czynności, składających się z różnych układów ruchów – znaczenie narządu ruchu.

1. Przystosowanie oparte jest na zjawisku kompensacji (2) 4. Różnego rodzaju niepełnosprawności powodują różne skutki dla przebiegu tych czynności i procesów. 5. Ogólnie mówiąc - ON mają określone ograniczenia funkcjonalne, które obniżają ich możliwości (potencjał) zawodowe. 6. Jedną z zasad rehabilitacji zawodowej ON jest zasada przystosowania (adaptacji) procesu wykonywania pracy do potrzeb pracowników niepełnosprawnych. 7. Zasada na opiera się na zjawisku kompensacji.

1. Przystosowanie oparte jest na zjawisku kompensacji (3) Kompensacja polega na zastąpieniu uszkodzonych lub zaburzonych czynności organizmu przez inne czynności. U podstaw kompensacji leży fakt, że organizm ludzki charakteryzuje się pewną dynamiką i zdolnością adaptacji do zaistniałych zmian (osoby niewidome, osoby jednoręczne).

1. Przystosowanie oparte jest na zjawisku kompensacji (4) 9. Kompensacja ta może dokonać się również na skutek wprowadzenia pewnych czynników zewnętrznych, a mianowicie: 1. Na dokonaniu pewnych zmian lub modyfikacji organizacji wykonywania pracy, pozwalających osobie z ograniczeniami funkcjonalnymi na wykonywanie zadań zawodowych na względnie normalnym poziomie. 2. Zastosowaniu pewnych pomocy technicznych, umożliwiających lub ułatwiających wykonywanie czynności zawodowych. .

2. Zakres przystosowania (1) Nie wszyscy pracownicy niepełnosprawni potrzebują zmian w procesie wykonywania pracy. Są również pracownicy, dla których jest ono konieczne, aby mogli skutecznie, wygodnie i bezpiecznie wykonywać swoje zadania zawodowe. Pojęcie przystosowanie procesu wykonywania pracy ma bardzo szeroki zakres i w zależności od konkretnego pracownika może obejmować: Przystosowanie miejsca pracy do potrzeb PN, które umożliwi wygodne i bezpieczne przemieszczanie się po zakładzie pracy.

2. Zakres przystosowania (2) 2. Przystosowanie stanowiska pracy do potrzeb PN, które umożliwi efektywne, wygodne i bezpieczne wykonywanie zadań zawodowych. 3. Wyposażenie pracownika w specjalny sprzęt i pomoce techniczne, umożliwiające wykonywanie czynności i zadań zawodowych. 4. Przystosowanie zakresu zadań zawodowych do możliwości zawodowych pracownika. Może to polegać na przydzieleniu do wykonywania tylko niektórych zadań zawodowych przewidywanych dla danego stanowiska, lub wykonywanie ich razem z innym pracownikiem. 5. Stosowanie elastycznego wymiaru godzin pracy – praca w niepełnym wymiarze lub praca tylko w niektóre dni tygodnia.

2. Zakres przystosowania (3) 6. Zastosowanie specjalnej formy zatrudnienia, np. telepracy, czyli wykonywania zadań zawodowych lub niektórych z nich w domu bez konieczności codziennego przychodzenia do pracy. 7. Zapewnienie większej pomocy i wsparcia w początkowym okresie zatrudnienia - w okresie przystosowywania się do wykonywania zadań zawodowych oraz do fizycznego i społecznego środowiska pracy – zatrudnienie wspomagane. 8. Zapewnienie warunków pracy, które nie zagrażałyby zdrowiu pracownika i nie pogłębiałyby jego niepełnosprawności.

2. Zakres przystosowania (4) 3. Jeśli chodzi o przystosowanie miejsca pracy – pomieszczeń, to może ono obejmować; Usunięcie wszelkich barier architektonicznych na drogach komunikacyjnych dla pracownika poruszającego się na wózku inwalidzkim lub przy pomocy kul przez zastosowanie podjazdów w miejsce lub obok stopni, poszerzenie otworów wejściowych do różnych pomieszczeń. W przypadku pracownika niesłyszącego (głuchego), przystosowanie miejsca pracy może polegać na zmianie dźwiękowej sygnalizacji ostrzegawczej lub alarmowej na świetlną, a w przypadku pracownika słabowidzącego – na zastosowaniu znaków informacyjnych w zakładzie pracy o odpowiedniej wielkości i kontraście barwnym, aby mógł je łatwo zauważyć i odczytać.

2. Zakres przystosowania (5) Jeśli chodzi o przystosowanie stanowiska pracy, to może ono polegać na dodaniu, usunięciu lub modyfikacji pewnych elementów stanowiska pracy, np. Zastosowanie specjalnego fotelu (siedziska) dla pracownika z uszkodzonym narządem ruchu. Zainstalowanie punktowego oświetlenia płaszczyzny pracy dla pracownika słabowidzącego. Zainstalowanie większego blatu biurka lub stołu roboczego, dodatkowych półek i przegródek dla pracownika niewidomego.

2. Zakres przystosowania (6) 5. Zaopatrzenie pracownika niepełnosprawnego w dodatkowy lub specjalny sprzęt rehabilitacyjny, umożliwiający wykonywanie czynności i zadań zawodowych oraz względnie normalne funkcjonowanie na stanowisku pracy. Na przykład: Pracownik niewidomy, pracujący przy pomocy komputera, będzie potrzebował tzw. linijki brajlowskiej, pokazującej tekst w formie wypukłej, lub syntezatora mowy, czytającego sztucznym głosem tekst. Pracownik słabowidzący – odpowiednich pomocy optycznych –szkieł powiekszających.

2. Zakres przystosowania (7) 6. Przystosowanie całego procesu wykonywania pracy dla potrzeb PN ma charakter bardzo indywidualny. Musi ono: Uwzględniać indywidualne potrzeby konkretnego pracownika, wynikające z rodzaju i stopnia jego niepełnosprawności. Wszelkie zmiany i modyfikacje muszą być z nim konsultowane. On bowiem najlepiej wie, czego potrzebuje i co będzie jemu najlepiej służyć, aby mógł dobrze wykonywać swoją pracę.

2. Zakres przystosowania (8) 7. Sprawa przystosowania miejsca i stanowiska pracy dla potrzeb pracowników została mocno podkreślona w Dyrektywie Rady Europejskiej w sprawie ustanowienia ogólnych ram dla równego traktowania w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu z 2000 r. Niedokonanie przez pracodawcę potrzebnych zmian i modyfikacji w rozsądnym zakresie zostało uznane za zachowanie dyskryminujące pracownika niepełnosprawnego.

3. Podział ON ze względu na potrzebne przystosowanie (1) Biorąc pod uwagę zakres przystosowania ON można podzielić na cztery grupy: ON, które mogą być zatrudnione na warunkach konkurencyjnych, a więc na takich samych, jak każdy inny pracownik. Oznacza to, że mogą one wykonywać taki sam zakres zadań zawodowych jak pracownicy sprawni, bez żadnych zmian i modyfikacji, ani specjalnej pomocy i wsparcia, np. radca prawny z uszkodzeniem kończyny dolnej lub zegarmistrz ze schorzeniami wewnętrznymi.

3. Podział ON ze względu na potrzebne przystosowanie (2) 2. ON, które mogą również być zatrudnione na warunkach konkurencyjnych, pod warunkiem że zapewni się im pewne przystosowanie stanowiska pracy, np. dodatkowe oświetlenie dla pracownika słabowidzącego, zmodyfikowane stanowiska pracy dla pracownika na wózku inwalidzkim. ON, które wymagają: 1. Dobrania odpowiedniego stanowiska pracy i zadań zawodowych, np. wykonywanie tylko niektórych zadań przewidzianych na tym stanowisku . 2. Zwykle przystosowania stanowiska pracy.

3. Podział ON ze względu na potrzebne przystosowanie (3) 4. ON, które nie posiadają żadnych kwalifikacji zawodowych i często żadnego doświadczenia zawodowego. Potrzebują one: 1. Dłuższego okresu czasu na przystosowanie się do pracy zakładzie, łącznie ze szkoleniem w miejscu pracy. 2. Zwykle potrzebują one pomocy i wsparcia innego pracownika, pracującego okresowo razem z pracownikiem niepełnosprawnym (zatrudnienie wspomagane – asystent pracy). 3. Mogą również wymagać przystosowania stanowiska pracy.

4. Przystosowanie dla różnych kategorii ON (1) 1. Różne kategorie ON potrzebują innego rodzaju przystosowania w zależności od tego, jakie czynności i procesy istotne przy wykonywaniu pracy zostały ograniczone lub całkowicie zniesione na skutek uszkodzenia narządów organizmu, np. osoba niewidoma, osoba niesłysząca, osoba z uszkodzeniem narządu ruchu. W odniesieniu do tych kategorii są pewne ogólne zasady dotyczące przystosowania procesu pracy.

4. Przystosowanie dla różnych kategorii ON (2) 2. Oprócz tego proces przystosowania musi uwzględniać indywidualne możliwości i potrzeby konkretnego PN. Ma ono charakter indywidualny i przystosowanie potrzebne dla dwóch pracowników niewidomych może się nieco różnić.

4. Przystosowanie dla różnych kategorii ON (3) 3. Takie ogólne zasady dla różnych kategorii ON zamieściłem w mojej pracy: Jak zatrudniać osoby niepełnosprawne? Poradnik dla pracodawców Wydawca: Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna. Warszawa 2007. tel.: 022-828-68-04 (05)

4. Przystosowanie dla różnych kategorii ON (4) 4. Składa się z : Części ogólnej – ogólnie o zasadach zatrudniania ON. Części szczegółowej – o zasadach zatrudniania różnych kategorii ON. W stosunku do każdej kategorii omawiam: Problemy zawodowe – konsekwencje funkcjonalne niepełnosprawności. Możliwości przystosowania procesu pracy

4. Przystosowanie dla różnych kategorii ON (5) Jak zatrudniać osoby: Z uszkodzeniem kończyn dolnych? Z uszkodzeniem kończyn górnych? Z równoczesnym uszkodzeniem kończyn górnych i dolnych? Z uszkodzeniem narządów wewnętrznych? Niewidome? Słabowidzące? Niesłyszące? Słabosłyszące? Z lekką niepełnosprawnością intelektualną? Z głębszą niepełnosprawnością intelektualną? Z zaburzeniami psychicznymi? Cierpiące na epilepsję? 13. Jak utrzymać w zatrudnieniu własnych pracowników z nabytą niepełnosprawnością?

W n i o s k i Na etapie oceny potencjału zawodowego konkretnej ON, wyniki której stanowią podstawę udzielenia porady zawodowej, trzeba również uwzględniać możliwość zwiększenia tego potencjału przez przystosowanie procesu wykonywania pracy. Ustalenie konkretnych wskazań w tym zakresie: 1. Umożliwia wykonywanie pracy zawodowej na optymalnym poziomie PN. 2. Ułatwia negocjacje z pracodawcą w sprawie jej zatrudnienia, wskazując od razu na konkretne zmiany i różnice (których się zwykle pracodawcy obawiają). 2. Doradca zawodowy powinien również służyć pracodawcy jako konsultant dla pracodawcy w tym zakresie oraz pomagać PN w adaptacji zawodowej .

Dziękuję za uwagę