Klauzule abuzywne w polskim obrocie ubezpieczeniowym Ocena mechanizmów ochrony konsumenta w Polsce na tle rozwiązań niemieckich i francuskich mgr Michał Piotr Ziemiak Zakład Prawa Ubezpieczeniowego Wydział Prawa i Administracji UMK

Definicja postanowienia niedozwolonego – art. 385¹ KC Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

2 systemy kontroli postanowień umownych Kontrola incydentalna: każdego postanowienia wzorca/umowy, nieuzgodnionego indywidualnie z konsumentem przez treść klauzuli generalnej z art. 385¹ KC postanowienia wzorca/umowy z użyciem listy „szarych klauzul” z art. 385³ KC Kontrola abstrakcyjna: postępowanie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone uregulowane w KPC Dodatkowo w ramach ochrony konsumenta przed skutkami stosowania postanowień niedozwolonych znaczenie ma aktywność UOKiK, nadzoru ubezpieczeniowego oraz Rzecznika Ubezpieczonych

Klauzule abuzywne w obrocie ubezpieczeniowym – główne kategorie nadmierne i nieuzasadnione wyłączenie bądź ograniczanie odpowiedzialności ubezpieczyciela nakładanie na konsumenta dysproporcjonalnych względem ubezpieczyciela obowiązków, których niedopełnienie może prowadzić do uwolnienia się ubezpieczyciela od odpowiedzialności (nawet jeżeli niewykonanie tychże obowiązków nie pozostaje w związku przyczynowym z zajściem szkody) utrudnienie rozwiązania/wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez konsumenta oraz bezpodstawne potrącenie składki w przypadku rozwiązania/wypowiedzenia umowy czy też nakładanie na konsumenta obowiązku ponoszenia dodatkowych kosztów jednostronne i arbitralne prawo ubezpieczyciela do zmiany postanowień OWU lub dokonywania ich wiążącej interpretacji (głownie ze względu na brak transparentności OWU) nieuzasadnione przeniesienie ciężaru dowodu z ubezpieczyciela na konsumenta

Zagadnienia proceduralne Kontrola incydentalna: konieczność oparcia powództwa na art. 189 KPC – „Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny” Kontrola abstrakcyjna: brak możliwości dochodzenia przez powoda innych roszczeń (np. odszkodowawczych) – powód może żądać wyłącznie uznania postanowienia wzorca za niedozwolone.

Rozwiązanie niemieckie Brak podziału na kontrolę incydentalną oraz abstrakcyjną Publikacja orzeczenia na wniosek powoda (np. w gazetach) oraz w rejestrze Federalnego Urzędu Kartelowego Eliminacja klauzuli abuzywnej tylko w precyzyjnie wskazanym w wyroku obszarze rynku z uwzględnieniem jego specyfiki

Zakres podmiotowy KC - stosowanie odpowiednio art. 385¹-385³ KC wobec osób fizycznych, zawierających umowę ubezpieczenia związaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą czy zawodową. BGB - przyznanie uprawnień konsumenckich profesjonalistom z wyjątkiem zawieranie przez w/w. podmioty umów w ramach prowadzonej przez nie działalności gospodarczej czy zawodowej oraz gdy profesjonalistą jest podmiot prawa publicznego Kodeks Konsumencki – przyjęcie koncepcji nieprofesjonalisty (inaczej „profesjonalisty-profana”)

Klauzule szare i czarne Szare klauzule abuzywne: w stosunku do nich istnieje domniemanie abuzywności, którą należy wykazać poprzez udowodnienie jej przesłanek Czarne klauzule abuzywne: sam fakt ich wystąpienia powoduje nieważność takiego postanowienia ex lege

Komisja ds. Klauzul Abuzywnych naczelna kompetencja: kompleksowa ewaluacja wzorców umownych i wystosowywanie do ich emitentów konkretnych zaleceń redakcyjnych posiada uprawnienie do wydawania na wniosek sądów powszechnych, opinii w sprawach dotyczących uznania postanowienia umowy/wzorca umownego za niedozwolone w jej skład wchodzą 4 przedstawiciele organizacji konsumenckich i 4 przedstawiciele przedsiębiorców

Działalność organizacji konsumenckich W Niemczech na 196 spraw z zakresu ubezpieczeń wpisanych do bazy CLAB w połowie 2002 r., we wszystkich konsumenci reprezentowani byli przez organizacje konsumenckie. W 119 sprawach sądy uwzględniały powództwa We Francji w połowie 2002 r., w pięciu na dziesięć spraw stroną powodową były organizacje konsumenckie W Polsce wyraźny niedowład w sferze aktywności sądowej organizacji konsumenckich