Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Uwarunkowania i charakterystyczne cechy klimatu w Polsce Justyna Drop

Czynniki kształtujące Pogoda a klimat Pogoda jest to ogół zjawisk fizycznych w troposferze występujących w danej chwili lub w ciągu pewnego czasu nad danym obszarem lub w danym punkcie. Termin pogoda może odnosić się do: pojedynczych minut, godzin, dni a nawet pór roku. Pogoda zmienia się w czasie i w przestrzeni O określonym typie pogody mówi się wówczas, gdy przez kilka lub kilkanaście godzin, a nawet dni utrzymuje się podobny zespół elementów pogody. Klimat jest to wieloletni, normalny dla danego miejsca na powierzchni Ziemi przebieg stanów pogody. W celu określenia klimatu wykorzystuje się pomiary i obserwacje meteorologiczne przynajmniej z okresu 10 lat. Czynniki kształtujące pogodę Klimat Temperatura Szerokość geograficzna Wilgotność powietrza Wysokość nad poziomem morza wiatr Ukształtowanie terenu Ciśnienie atmosferyczne Rozmieszczenie lądów i mórz opady Pokrycie powierzchni Ziemi nasłonecznienie Fronty atmosferyczne, masy powietrza

Uwarunkowania klimatu w Polsce Klimat jest wynikiem oddziaływania dwóch głównych grup czynników: meteorologicznych i niemeteorologicznych. Powodują one powstawanie nad naszym krajem określonych stanów pogodowych czynnik oddziaływanie na klimat meteorologiczne fronty atmosferyczne w poszczególnych porach roku zróżnicowane masy powietrza powodują różne stany pogody, zarówno w ciągu roku, jak i w poszczególnych latach, kształtując odmianę klimatu zwanego przejściowym napływające masy powietrza stałe i sezonowe ośrodki baryczne (wyże i niże) niemeteorologiczne działalność człowieka zmienia lokalne warunki klimatyczne (temperaturę i wilgotność powietrza, wielkość i charakter opadów atmosferycznych, cyrkulację powietrza, skład chemiczny powietrza) szerokość geograficzna wpływa na kąt padania promieni słonecznych docierających do powierzchni Ziemi, a w efekcie na temperaturę powietrza oraz czas trwania usłonecznienia (długość dnia) rodzaj podłoża (szata roślinna, zbiorniki wód powierzchniowych itp.) kształtuje lokalne warunki atmosferyczne, przede wszystkim łagodzi dobowe i roczne amplitudy temperatury oraz wilgotność powietrza odległość od mórz i oceanów wpływa na wielkość rocznej amplitudy temperatury powietrza i rocznych sum opadów atmosferycznych rzeźba terenu ułatwia lub utrudnia przemieszczanie się mas powietrza, wpływając pośrednio na temperaturę powietrza oraz wielkość i rozkład przestrzenny opadów wysokość nad poziomem morza decyduje o temperaturze powietrza oraz wielkości, rodzaju i zróżnicowaniu przestrzennym opadów atmosferycznych

Masy powietrza kształtujące klimat Polski Masa powietrza – wycinek troposfery o jednakowych właściwościach fizycznych i chemicznych Nazwy masy Obszar tworzenia się masy Cechy masy Okres kształtowania pogody w Polsce Cechy pogody wywołane oddziaływaniem masy masa powietrza polarno morskiego szerokości umiarkowane Atlantyku duża zawartość pary wodnej, niskie ciśnienie cały rok lato – zachmurzenie, wzrost wilgotności, opady ochłodzenie Zima – zachmurzanie, mgły, opadu deszczu ze śniegiem, ocieplenie . Występuje przez ok. 60% dni w roku masa powietrza palarno kontynentalnego Kontynentalna część Europy i Azji Mała zawartość pary wodnej, latem ciśnienie niskie, zimą wysokie Cały rok Lato – gorące, suche Zima – mroźna, sucha. Występuje przez ok. 30% dni w roku masa powietrza zwrotnikowo - morskiego Okolice Azorów, Morze Śródziemne duża zawartość pary wodnej, wysokie ciśnienie Sporadycznie ale przez cały rok Lato – upały, burze zima – gwałtowne roztopy masa powietrza zwrotnikowo - kontynentalnego Półwysep Azji Mniejszej mała zawartość pary wodnej, wysokie ciśnienie Lato, jesień Gorące, słoneczne lato, i słoneczna pogoda podczas tzw. „polskiej złotej jesieni". Stanowi ok. 5% dni w roku masa powietrza arktycznego Może Barentsa, Nowa Ziemia Zima, wiosna Zima – mroźna, słoneczna, czasami z obfitymi opadami śniegu Wiosna – ochłodzenie, przymrozki. Stanowi ok. 5% dni w roku

Masy powietrza napływające nad Polskę Klimat umiarkowany ciepły przejściowy Chłodne masy powietrza Ciepłe masy powietrza PA powietrze arktyczne PPm c powietrze polarne chłodne PPm ch powietrze polarne morskie chłodne PPk c powietrze polarne kontynentalne ciepłe PPk ch powietrze polarne kontynentalne chłodne PZm powietrze zwrotnikowe morskie PZk powietrze zwrotnikowe kontynentale

Ośrodki baryczne nad Polską Napływające z różnych stron masy powietrza o odmiennych właściwościach, ulegające modyfikacjom pod wpływem czynników niemeterologicznych, oraz częste wędrówki układów barycznych kształtują w Polsce klimat umiarkowany ciepły przejściowy z wpływami klimatów morskiego i kontynentalnego. Główną jego cechą jest zmienność typów pogody w poszczególnych latach oraz duża zmienność typów pogody w ciągu roku szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny. Układy baryczne kształtujące pogodę nad Polską: Wyż Azorski, to układ baryczny o wysokim ciśnieniu atmosferycznym, silniej oddziałuje w lecie niż zimą; przynosi do Polski ciepłe powietrze o zróżnicowanej wilgotności, stad też tzw. „babie lato” wczesną jesienią; tworzy się nad środkowym Atlantykiem Niż Islandzki, układ baryczny o stałym niskim ciśnieniu, oddziałuje intensywnie zimą; przynosi do Polski zimne i wilgotne powietrze w zimie, a latem ochładza pogodę i przynosi opady atmosferyczne; tworzy się nad północnym Atlantykiem Wyż Grenlandzki ( Arktyczny) - układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego, niewielki wpływ dla Polski, przynosi mroźne powietrze i opady śniegu; Ośrodki wyżowe powstające nad Północną Afryką i nad Azją Mniejszą, bardzo rzadko oddziałuje na klimat Polski przynosząc gorące zwrotnikowe powietrze, głównie latem i na początku jesieni Wyż Azjatycki oddziałuje w zimie Niż Południowoazjatycki oddziałuje latem Zmienne układy baryczne, powstające nad Azją

Charakterystyczne cechy klimatu Temperatura powietrza Rozkład temperatur powietrza w Polsce zależy od : Położenia Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych rodzaju napływających mas powietrza, wysokości nad poziomem morza  odległości od Morza Bałtyckiego Temperatury w styczniu Układ temperatur i izoterm w zimie (styczeń) jest zbliżony do południkowego (poza obszarami górskimi i pobrzeżem Bałtyku). Jest to wynikiem siły oddziaływania kontynentalnych mas powietrza, słabnącej w miarę posuwania się na zachód. W styczniu najzimniej jest w górach oraz północno –wschodniej Polsce ( okolice Suwałk = biegun zimna w Polsce, ), najcieplej zaś na zachodzie kraju. Temperatury w lipcu Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-19°C. W lecie (lipiec) przy znacznie wyższych temperaturach (wzrasta kąt padania promieni słonecznych) izotermy układają się równoleżnikowo bądź są do tego układu zbliżone. Najcieplej jest na obszarach leżących między pasem pojezierzy a Przedgórzem Sudeckim i Karpatami. Na terenach podgórskich i górskich temperatura maleje wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Ochładzający wpływ Morza Bałtyckiego zaznacza się w strefie pobrzeży i na Warmii.

Temperatury w najzimniejszym i najcieplejszym miesiącu Izotermy lipca Izotermy stycznia +7 +9 +12 +15 +17 +18 +19 +20 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0

Charakterystyczne cechy klimatu 2. Opady atmosferyczne Opady w Polsce charakteryzuje duża zmienność w czasie i przestrzeni. Polska leży w umiarkowanie wilgotnych warunkach klimatycznych . Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm lecz są regionalnie zróżnicowane: Kujawy i część Wielkopolski - najmniejsze opady (tzw. cień opadowy ) -poniżej 500 mm rocznie, pojezierza (poza wcześniej wymienionymi obszarami) - 600 - 750 mm rocznie, niziny (poza pojezierzami) - 500 - 600 mm rocznie wyżyny - 700 - 800 mm rocznie , największe sumy opadów - niższe partie gór 800 mm , a wyższe 1000 mm, najwyższe opady - Śnieżka - 1348 mm, Kasprowy Wierch - 1629 mm, mm 1400 1200 1000 900 800 700 650 600 550 500 Średnie roczne sumy opadów

Opady w Polsce W Polsce występują opady deszczu, śniegu a także gradu i mżawki. Wśród wszystkich opadów przeważają opady deszczu. W zachodniej części kraju wynoszą od 85-95% całej rocznej sumy opadów atmosferycznych; we wschodniej – od 75 do 85%. W Karkonoszach i Tatrach opady deszczu stanowią 60-65%, Opady śnieżne- Ilość dni ze śniegiem wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno -wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100 . Pokrywa śnieżna zalega od 40 do 60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200 . Największą ilość dni z burzami notuje się na Kasprowym Wierchu - średnio 35 w ciągu roku , natomiast średnia krajowa waha się od poniżej 10 do ponad 25 dni, Grad opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu (nazywanych gradzinami lub gradowinami) o średnicy od 5 mm do 50 mm. Opad gradu następuje zwykle w ciepłej porze roku z mocno rozbudowanych chmur typu cumulonimbus i bywa połączony z silnym opadem deszczu. Jest zjawiskiem lokalnym i najczęściej towarzyszy burzom na wiosnę i w lecie. Najwięcej gradobić zdarza się w południowej części Wyżyny Lubelskiej oraz na Wyżyna Kieleckiej i Krakowsko – Częstochowskiej. Obszarami gdzie grad występuje rzadko to północno – zachodnia i północno – wschodnia Polska, Mżawka to opad ciągły składający się z drobnych kropelek wody o średnicy 0,1-0,5 mm. Związana jest z niskimi chmurami warstwowymi (stratus) oraz z frontem ciepłym lub powolnym wznoszeniem się powietrza na przeszkodzie orograficznej. Opad mżawki jest zjawiskiem powszechnym w Polsce. 7centymetrowa bryła gradu, sierpień, 2008 Katowice

Opady Największa liczba dni opadowych - listopad i grudzień , a najmniejsza –wiosna Liczba dni z opadami wynosi od 130 w środkowej Polsce do 180 w górach i na pojezierzach. Największa liczba dni z opadem przypada na listopad i na grudzień, a najmniejsza na wiosnę. Inaczej wygląda rozkład opadów kiedy to najwyższe sumy opadów przypadają na lato, a najniższe na styczeń luty. W skali całego roku, przy podziale na dwa półrocza 1/3 opadów przypada na półrocze zimowe a 2/3 na półrocze letnie Ilość dni z opadem śnieżnym wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno-wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100. Pokrywa śnieżna zalega od 40 do 60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200. Średnia grubość pokrywy śnieżnej 5 10 15 20 cm Ilość dni z pokrywą śnieżną w roku 40 50 70 90 110 230 Pokrywa śnieżna w Polsce

Charakterystyczne cechy klimatu 3. Wiatry Przemieszczanie się układów barycznych i związanych z nimi mas powietrza powoduje dużą zmienność kierunków wiatru, W Polsce przeważają wiatry zachodnie , południowo - zachodnie i północno-zachodnie . Stanowią one około 60 % w skali roku . Przynoszą one powietrze morskie o dużej wilgotności, co wpływa na zachmurzenie i opady. Udział wiatrów wschodnich wzrasta na terenach Wschodnich ( od 15-30%) W górach występuje duże zróżnicowanie siły i kierunku wiatrów, co związane jest z rzeźbą terenu i znacznymi różnicami wysokości. Tworzą się tu wiatry fenowe. Na wybrzeżach występują bryzy, których zasięg sięga do 20 - 30 km. Stany bezwietrzne, tzw. cisze, najczęściej występują w południowo - wschodniej części kraju. Prędkość wiatru w Polsce jest zróżnicowana: W pasie wybrzeża często notuje się wiatry o prędkości ponad 20 m/s. W strefie pojezierzy dominują wiatry o prędkości do 15 m/s, silniejsze występują rzadko. Najsłabsze wiatry występują w kotlinach podkarpackich ( do 12 m/s) W górach występują wiatry o dużej prędkości – powyżej 25 m/s Wiatry huraganowe, wiejące z prędkością ponad 33m/s, występują w całym kraju, najczęściej na wybrzeżach i w górach

Bryza i halny Bryza Jest to wiatr o małej sile, ograniczonym zasięgu i rytmie dobowym. Bryza to wiatr powstający wskutek różnic tępa nagrzewania i stygnięcia wody oraz lądu. W ciągu doby może dwukrotnie dochodzić do zmian układu ciśnienia w wąskiej strefie granicznej lądu i morza, a nawet lądu i dużego jeziora. Skutkiem tych zmian jest bryza dzienna ( morska) wyraźna w godzinach rannych wiejąca od chłodniejszych wód morza w stronę bardziej nagrzanego lądu bryza nocna ( lądowa) najwyraźniejsza w godzinach wieczornych wiejąca w stronę zbiornika wodnego. Wiatr halny – silny, porywisty, ciepły i suchy wiatr wiejący z gór. Poziomo przemieszczające się powietrze niemal wszędzie napotyka na swej drodze przeszkody, typu, wzgórza, wyżyny, góry. W rezultacie powstaje stromy ruch powietrza, np. wiatry fenowe, a w Polsce wiatr halny. Bezpośrednią przyczyną powstawania wiatru typu fenowego jest różnica ciśnienia atmosferycznego występująca po obu stronach pasma górskiego. Powietrze, dążąc do wyrównania ciśnienia, unosi się po zboczach (wzdłuż stoku dowietrznego i ochładza się. W ten sposób powstają chmury, z których pada deszcz. Z tej strony zbocza wiatr jest słaby. Po przejściu na drugą stronę góry powietrze z dużą prędkością opada po zboczach (po stoku zawietrznym), ogrzewa się i staje się suche. Po tej stronie zbocza opady nie występują.

Wiatr halny tworzy się w górach Wiatry lokalne Bryza tworzy się podczas słonecznej pogody w strefie wybrzeża Morza Bałtyckiego ( 20-30km) i nad dużymi jeziorami Wiatr halny tworzy się w górach oC -10 -4 2 8 oC -10 10 20 halny bryza

Zachmurzenie Liczba dni pochmurnych, tzn. takich w których średnie zachmurzenie nieba jest na poziomie 80 %, wynosi: od poniżej 120 dni na nizinach środkowych do ponad 160 dni w górach i na pojezierzach . Maksymalne wartości liczby dni pochmurnych notowane w górach wynoszą na Śnieżce ok. 190 , na Kasprowym Wierchu ok. 170 dni. najmniejsze zachmurzenie - wrzesień, a największe listopad i grudzień , najmniejsze zachmurzenie w górach - październik, a największe - maj, największe zachmurzenie w ciągu lata - Karkonosze . Zachmurzenie nad Polską w dniu 03.04.2010r. Godzina 15.00

Usłonecznienie Usłonecznienie to ilość czasu, w którym bezpośrednie promienie słoneczne docierają do powierzchni ziemi. największe usłonecznienie - czerwiec, a najmniejsze - grudzień, Przeciętna ilość godzin usłonecznienia w Polsce wynosi dziennie 5-6, a w procentach usłonecznienia możliwego 40-50%. Średnia roczna ilość godzin ze słońcem waha się od 1400 do 1900. W przebiegu rocznym występują znaczne różnice: latem usłonecznienie wynosi 50-60%, zimą – 20-30%. Najwięcej godzin usłonecznienia latem przypada na wybrzeżu (około 10), co wiąże się z dłuższym o godzinę dniem niż w południowej Polsce, natomiast najmniej słońca jest w górach. Zimą sytuacja wygląda odwrotnie: najwięcej słońca mają góry, średnie roczne temperatury - od 6 do 8,5°C poza górami, najcieplejsze obszary to : Nizina Śląska, zachodnia część Kotliny Sandomierskiej i Nizina Południowowielkopolska, a najzimniejsze to wschodni kraniec kraju. Temperatury w górach są zdecydowanie niższe, co ma związek ze spadkiem temperatury wraz z wysokością: średnia roczna temperatura na Śnieżce ok. 0,4°C , a w Tatr poniżej 0°C , najcieplejszy miesiąc - lipiec (16 - 19°C) najzimniejszy - styczeń od -0 C na zachodzie do -5,5oC na wschodzie , W zimie , gdy zaczynaj ą się wpływy kontynentalne , wschodnia część kraju jest znacznie zimniejsza niż zachodnia

Pory roku w Polsce Polskę charakteryzuje duża zmienność Pogody zarówno w ciągu doby, jak i w poszczególnych porach roku. Podczas jednej zimy raz jest mroźno i sucho a raz chłodno i wilgotno z temperaturą powietrza spadającą nieznacznie poniżej 0o W lecie pogoda jest równie zmienna, okresy gorące i suche występują na przemian z okresami chłodnymi z opadami deszczu. Takie zmienne stany pogody są dowodem na przejściowość klimatu Polski. Pod względem astronomicznym w Polsce występują 4 pory roku ( astronomiczne) : wiosnę, lato, jesień, zima Okresy te cechuje odmienne oświetlenie oraz dopływ energii słonecznej do powierzchni Ziemi Pod względem klimatologicznym wyróżniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku: Przedwiośnie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC) Wiosna (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC) Lato (średnia dobowa temperatura od 15ºC) Jesień (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC) Przedzimie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC) Zima (średnia dobowa temperatura poniżej 0ºC) Klimatyczne pory roku wydziela się na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza

wiosna lato jesień zima

Okres wegetacyjny w Polsce Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. Podczas okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, okres ten rozpoczyna się na południowym zachodzie w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15 kwietnia, na Pojezierzu Mazurskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na Pojezierzu Mazurskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry, Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana: na Mazurach ok. 190 dni na Nizinie Śląskiej i południowa część Kotliny Sandomierskiej - ponad 220 dni w górach 180 - 190 dni. 230 dni 225 220 215 210 205 200 190

Najważniejsze cechy klimatu Polski Najważniejsze znaczenie wśród czynników niemeteorologicznych ma usytuowanie zbiorników wodnych (Ocean Atlantycki) i ogromnego obszaru lądowego Europy wschodniej i zachodniej Azji. przewaga wiatrów z kierunku zachodniego dla całego terytorium Polski (ok. 60%); dni pochmurne w ciągu roku (średnio 120-160 dni, latem 15-30 dni, zaś w zimie —  45–65 dni); utrzymywanie się pokrywy śnieżnej (zmienna ilość dni dla różnych rejonów Polski, dla Polski południowej — góry to ponad 230 dni  w Tatrach, 100 dni na Pojezierzu Suwalskim, zaś najkrócej na terenach nizinnych. Np. ok. 40 dni na Nizinie Śląskiej); zmienność opadów w ciągu roku (zmienna ilość opadów latem i zimą, różna dla terenów górskich i nizinnych; Dla miesiąca stycznia odnotowuje się miedzy 25-35 mm na nizinach do 60-80 mm w górach); roczna suma opadów (średnia ilość opadów atmosferycznych dla Polski to 600 mm, zmienna w zależności od ukształtowania powierzchni, dla terenów nizinnych do 700 mm zaś odpowiednio w górach ponad 2000 mm); długość okresu wegetacyjnego (niezwykle istotne dla rozwoju rolnictwa; liczona jako liczba dni w roku o temperaturze dobowej 5 stopni C; między 180 dni na Pojezierzu Suwalskim, który jest uznawany za biegun zimna w Polsce, do 220 dni na Nizinie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie Oświęcimskiej); amplituda miesięczna temperatur (niższa nad morzem — około 17 stopni, zaś na wschodnich terenach ok. 23 stopnie C); średnia temperatura stycznia (zmienna, na wschodzie Polski ok. -5 stopni C, na zachodzie ok. 0 stopni C); średnia temperatura lipca ( 16-18 stopnia C); średnia roczna temperatura( między 6-8 stopni C, chłodniej na wschodzie kraju, cieplej na zachodzie);

Rekordy klimatyczne w Polsce Temperatura powietrza Opady Pokrywa śnieżna Ciśnienie atmosferyczne Wiatr mgła Kasprowy Wierch