Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Podstawy przedsiębiorczości Temat: Podejmowanie decyzji

Podstawowe pojęcia Podejmowanie decyzji występuje we wszystkich dziedzinach życia człowieka. Jego podstawowe składowe to kryteria wyboru i alternatywy. Decyzja jest wynikiem "podjęcia decyzji" lub mówiąc inaczej – procesu decyzyjnego. Różnica między podjęciem decyzji, a procesem decyzyjnym jest tylko taka, że proces decyzyjny nie zawsze doprowadza do decyzji. Decyzją może być: działanie, akt lub opinia, sąd w jakiejś sprawie. Aby proces decyzyjny miał sens, potrzebne są co najmniej dwie różne możliwości wyboru, a więc istnienie alternatywy.

Podstawowe pojęcia Decyzja jest zawsze wyborem jednego z możliwych w danej sytuacji wariantu działania. Podejmowanie decyzji - (wg A. K. Koźmińskiego) to proces polegający na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o przyszłym działaniu. Na elementy procesu decyzyjnego składają się: warunki, decydent, cele, alternatywy, kryterium wyboru, relacje między alternatywami, wybór. Decydent to osoba lub grupa osób, które uczestniczą w procesie podejmowania decyzji, czyli podmiot dokonujący wyboru ostatecznego wariantu decyzji. Decydentem może być na przykład: człowiek - np. my, kiedy zastanawiamy się w sklepie jaki prezent kupić, grupa osób - np. rada miasta.

Podstawowe pojęcia Problemy i sytuacje decyzyjne pojawiają się w obszarze: celów, struktur, ludzi, techniki. Problemy decyzyjne związane z formułowaniem celów częściej pojawiają się na poziomie celów niższego rzędu. Wynika to zazwyczaj z wielości tych celów oraz ograniczoności środków na ich realizację (np. nie można jednocześnie zwiększać płac i środków przeznaczonych na badania i inwestycje). Inną sferą decydowania są struktury. Decyzje w tym obszarze mogą mieć charakter rozstrzygnięć kompleksowych (generalna reorganizacja – zaprojektowanie nowej struktury) lub odcinkowych (zmiany fragmentaryczne – np. powołanie nowej komórki organizacyjnej).

Podstawowe pojęcia Sytuacje decyzyjne, pojawiające się w obszarze społecznym organizacji, związane są z szeroko pojmowaną gospodarką „zasobem ludzkim” i rozwiązywaniem konfliktów społecznych. W procesach decyzyjnych kształtowane są ogólne zasady selekcji kandydatów do pracy, wynagradzania i awansowania, prowadzenia negocjacji w przypadku sporów zbiorowych, itp. Inną grupę sytuacji decyzyjnych stanowią problemy jednostkowe, np. wyszukanie i wybranie dyrektora handlowego. Decyzje podejmowane są również w obszarze technicznym, gdzie dokonuje się wyboru środków, sposobów i metod realizowania równych funkcji i zadań w danej organizacji. Każda decyzja jest aktem wyboru, ale sam wybór jest najczęściej ostatnim etapem mniej lub bardziej rozbudowanego procesu decyzyjnego, którego początkiem jest uświadomienie sobie istnienia sytuacji decyzyjnej i sformułowanie jej w postaci problemu do rozwiązania

Podstawowe pojęcia Dane są symbolami przenoszonymi za pomocą sygnałów, czyli nośników danych. Symbolem elementarnym jest znak, a symbolem złożonym – kombinacja znaków umownie przyporządkowanych określonemu zdarzeniu. Przykładami danych są: przekazy ustne, pisemne, drukowane, zapisy na taśmach magnetycznych, zapisy lub przekazy za pomocą impulsów elektrycznych. Informacja jest zawarta w danych. Dane przemieniają się w informacje w chwili ich odbioru i interpretacji przez człowieka. Informacje retrospektywne dotyczą przyszłości i dominują na poziomie operacyjnym. Informacje prospektywne dotyczą przeszłości i dominują na poziomie strategicznym. Przemiana ta nie zachodzi, gdy odbiorcą danych jest maszyna.

Charakterystyka informacji Cechy użytecznej informacji Decydent musi się liczyć z odczuwaniem niedosytu informacyjnego. Również nadmiar informacji jest niekorzystny dla decydenta, który nie jest w stanie ich przetworzyć. Cecha informacji Charakterystyka informacji Dokładność w sposób wiarygodny odzwierciedla rzeczywistość Aktualność dostępna w odpowiednim czasie, umożliwiającym właściwe działanie Kompletność dostarczająca wszelkich niezbędnych faktów i szczegółów Przydatność istotna dla decydenta, adekwatna do zgłaszanych potrzeb

Typy decyzji Każdy z nas dokonuje ciągłych wyborów, rozwiązuje problemy o różnym stopniu złożoności. Podejmujemy decyzje o charakterze: strategicznym, taktycznym, i operacyjnym, według roli w procesie zarządzania. Decyzje strategiczne dotyczą zdarzeń w latach przyszłych. Decyzje taktyczne dotyczą zdarzeń z najbliższego roku. Decyzje operacyjne dotyczą zdarzeń zachodzących w ciągu dnia, miesiąca lub kwartału.

Typy decyzji Decyzje według stopnia innowacyjności: rutynowe – związane z ponownym dokonaniem zakupu tych samych produktów, od tego samego dostawcy, na tych samych warunkach, adaptacyjne – dostosowanie zachowania do wymogów sytuacji i środowiska, innowacyjne - co zrobić, aby w efekcie doprowadzić do powstania nowatorskiego rozwiązania?, regresywne – związane jest z dokonaniem modyfikacji, poprawieniu błędów by osiągnąć cel. Kolejna typologia oparta jest na kryterium struktury podmiotu podejmującego decyzję i pozwala wyodrębnić w najprostszym przypadku dwie grupy decyzji:     Decyzje grupowe – chodzi o decyzje podejmowane przez grupę ludzi, powołanych do łącznego rozstrzygania pewnych spraw określoną większością głosów. Do podjęcia decyzji jest upoważniona grupa ludzi i na zewnątrz liczą się decyzje całej grupy, a nie poszczególnych osób wchodzących w jej skład.     Decyzje jednoosobowe – w tym przypadku chodzi o decyzje podejmowane przez jedną osobę.

Typy decyzji Decyzje według stopnia ryzyka, to: Decyzje podejmowane w warunkach pewności – do ich podejmowania dochodzi wtedy, gdy znane są zależności przyczynowe, a zatem na podstawie deterministycznego systemu przewidywań znany jest przyszły wynik podjętego działania. Decyzje podejmowane w warunkach ryzyka – to decyzje dotyczące przyszłych działań, których skutki, a także towarzyszące im okoliczności można przewidzieć ze znanym lub dającym się oszacować prawdopodobieństwem. Decyzje podejmowane w warunkach niepewności – dotyczą działań, w odniesieniu do których nie jesteśmy w stanie oszacować prawdopodobieństwa ich skutków, ani okoliczności i warunków, w których te działania będą realizowane.

Typy decyzji Stopień niepewności, jakim obciążone są decyzje, prowadzi do podziału na: decyzje programowalne i nieprogramowalne.     Decyzje programowalne są powtarzalne i można dla nich opracować rutynowe procedury ich podejmowania. Jeśli decyzja ma charakter w pełni programowalny można jej podjęcie powierzyć komputerowi.     Decyzje nieprogramowalne dotyczą spraw nowych, w których brak doświadczeń, a także zagadnień, w których nie da się przewidzieć następstw podejmowanych decyzji.     W przypadku tego typu decyzji nie można zastosować żadnej konkretnej procedury zbudowanej dla rozwiązania danego problemu. Należy zastosować ogólną procedurę podejmowania decyzji.

Zewnętrzne i wewnętrzne Typy decyzji Kryteria Decyzje Strategiczne Taktyczne Operacyjne Horyzont czasu Odległe Mniej odległe Bliski Niepewność Duża Malejąca Niewielka Struktura Znana w małym stopniu Znana częściowo Znana całkowicie Typ decyzji Nieprogramowalne Mieszane Programowalne Źródła informacji Zewnętrzne Zewnętrzne i wewnętrzne

Proces podejmowania decyzji Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny, który realizuje funkcje podejmowania decyzji. Ta sama decyzja w tej samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych. Proces podejmowania decyzji składa się z następujących etapów: identyfikacji sytuacji decyzyjnej, identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji, oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu racjonalnego, stworzenia warunków realizacji decyzji, kontroli efektów podjętej decyzji. Każdy z tych etapów wymaga zaspokojenia specyficznych potrzeb informacyjnych, a ciągły dopływ odpowiedniej informacji jest możliwy jedynie przy sprawnie działającym systemie informacyjnym.

Ogólny schemat procesu podejmowania decyzji I N F O R M A C J E Z W Ą Ustalanie celów Określenie aktualnego i (lub) potencjalnego stanu rzeczy Wybór problemów lub okoliczności do dalszego rozpatrzenia Wybór najlepszej alternatywy Podjęcie decyzji i jej realizacja Kontrola rezultatów podjęcia decyzji i jej realizacji Możliwa modyfikacja I N F O R M A C J E Z W Ą T

Modele podejmowania decyzji Problem Faza przygotowawcza (rozpoznanie) Ustalenie kryterium decyzyjnego i uporządkowanie wariantów decyzyjnych (projektowanie) Faza podjęcia decyzji (wybór) Faza realizacji i kontroli Modele podejmowania decyzji Formalny model racjonalny – poszukiwanie decyzji optymalnej lub najlepszej. Racjonalność decyzji czyli racjonalność formalna, jest to podjęcie decyzji zgodnie z procedurą Decyzja podejmowana jest fazowo:

Racjonalność decyzji Decyzja może być uznana za racjonalną metodologicznie, jeżeli została podjęta w dobrej wierze, zgodnie z przyjętymi zasadami postępowania oraz przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych informacji. Racjonalność metodologiczną wyznaczają: ilość i jakość informacji, znajomość zasad rozwiązywania problemów, motywacja do podjęcia decyzji, stan, w jakim znajduje się podejmujący decyzję. Decyzja może być uznana za racjonalną rzeczowo jedynie w wypadku, gdy jej realizacja doprowadza do osiągnięcia wybranego celu (np. łut szczęścia).

Modele podejmowania decyzji Proces podejmowania decyzji rozpoczyna się w chwili stwierdzenia sytuacji, która wymaga rozstrzygnięcia, a kończy się w chwili realizacji czyli wprowadzenia jej w życie. Faza przygotowawcza (rozpoznanie) polega na określeniu przyczyn powstania problemu. Rozpoznajemy problem, np. odpowiadając na pytania pomocnicze, tj.: czego dotyczy problem? czy jest on złożony? Jakiego zakresu czasowego i przestrzennego dotyczy? czy ma charakter powtarzalny, czy jednorazowy? kto odpowiada? Faza ustalenia kryterium decyzyjnego (projektowanie) obejmuje trzy czynności: formułowanie różnych wariantów rozwiązań, określenie kryteriów, za pomocą których dokona się oceny, ocena. Faza podjęcia decyzji (wybór) polega na porównaniu wcześniej ocenianych wariantów rozwiązań problemu oraz wyborze tego, który w najwyższym stopniu spełnia przyjęte wcześniej kryteria.

Modele podejmowania decyzji Model ograniczonej racjonalności – poszukiwanie pierwszej zadowalającej decyzji. Decyzja zadowalająca – gdy istnieje kryterium określające minimum warunków zadowalających dla decydentów oraz gdy któryś z uznanych wariantów decyzji odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego lepszy. Ograniczenia racjonalności: subiektywne, obiektywne, strukturalne, poznawcze, motywacyjne, kompetencyjne.

Bariery podejmowania decyzji Warunek ograniczający decyzję – warunek taki ogranicza przestrzeń decyzyjną do pewnego podzbioru decyzji. Po uwzględnieniu wszystkich warunków ograniczających otrzymujemy zbiór decyzji dopuszczalnych. Warunki ograniczające mogą być sformułowane w taki sposób, że zbiór decyzji dopuszczalnych jest zbiorem pustym. W takim wypadku niemożliwy jest wybór decyzji optymalnej, decydent musi albo zaniechać podjęcia decyzji (co często samo w sobie jest już jakąś decyzją) lub też szukać rozwiązania poza zbiorem decyzji dopuszczalnych, czyli de facto przeformułować problem decyzyjny. Warunki ograniczające można podzielić ze względu na ich wpływ na zbiór decyzji optymalnych na: warunki sztywne - usunięcie warunku powoduje zmianę zbioru decyzji optymalnych warunki luźne - usunięcie warunku nie powoduje zmiany zbioru decyzji optymalnych

Bariery podejmowania decyzji Bariera zasobowa związana jest z dysponowaniem ograniczonymi środkami ludzkimi i rzeczowymi. Bariery osobowościowa i kompetencyjna wynikają z cech osobowościowych i kompetencji decydenta. Bariera społeczna wynika z powstawania konfliktów społecznych. Bariera organizacyjna wynika z niedostosowania struktury organizacyjnej firmy do warunków jej działania. Bariera motywacyjna wynika z braku motywacji do pracy. Bariera biurokratyczna wynika ze zbyt dużej liczby przepisów. Bariera konkurencyjna związana jest z konkurencją na rynku, na działalność których nie mamy wpływu.

Literatura: Targalski J.:Podejmowanie decyzji. Organizacja i zarządzanie, pod red. A. Stabryły, J. Trzcienieckiego, Warszawa 1986, Wawrzyniak B.:Decyzje kierownicze w teorii i praktyce zarządzania, PWE, Warszawa 1980, R.W.Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN Warszawa 2002, A.Stabryła,J.Trzcieniecki: Organizacja i zarządzanie, AE Kraków 1982. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009 http://pl.wikipedia.org Gregorczyk S., Romanowska M., Sopińska A., Wachowiak P.: Przedsiębiorczość bez tajemnic. Podręcznik do nauczania podstaw przedsiębiorczości dla liceum i technikum. WSiP 2009.