Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

KANT I PRZEWRÓT KOPERNIKAŃSKI Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, KANT I PRZEWRÓT KOPERNIKAŃSKI – lekcja 34

IMMANUEL KANT Filozofia Kanta, to trzeci nurt oświecenia XVIII wieku, który był jednocześnie jego ukoronowaniem i zakończeniem. Podobnie jak filozofia Oświecenia, filozofia „krytyczna" zajmowała postawę minimalistyczną, chciała ograniczyć filozofię, by uczynić ją pewniejszą, dążyła do usunięcia metafizyki z filozofii. Oświecenie było ruchem popularno-naukowym, natomiast krytycyzm był doktryną fachowców. Oświecenie było wytworem myśli angielskiej i francuskiej, krytycyzm - niemieckiej. Filozofia Oświecenia była dziełem zbiorowym, krytycyzm - dziełem jednego człowieka: Kanta. Filozofia Oświecenia była podjęciem starych myśli, sięgających jeszcze czasów starożytnych, filozofia krytyczna polegała na zupełnie nowym pomyśle. Pomysł, który stanowił osnowę krytycyzmu, to całkowite odwrócenie trybu myślenia - nie myśl kształtuje się zależnie od przedmiotów, lecz, odwrotnie, przedmioty są zależne od myśli. Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Immanuel Kant urodził się w r. 1724, a zmarł w 1804. Jego życie przebiegało niezmiernie prosto, jednolicie i jednostajnie. Urodził się w Królewcu, tam też przeżył i zakończył życie. Był samotnikiem, prowadził tak regularny tryb życia, że obywatele krolewieccy mogli regulować zegarki, widząc go podążającego na wykłady. Wiódł życie skoncentrowane całkowicie na pracy nauczycielskiej i pisarskiej. Był filozofem uniwersyteckim. Życie nie układało się Kantowi zbyt pomyślnie, bo wybijał się powoli i mozolnie, kolejne szczeble kariery akademickiej przechodził powoli, najpierw był magistrem, potem doktorem, docentem, profesorem logiki i metafizyki, dziekanem i w końcu rektorem, a wszystko to w tym samym Królewieckim Uniwersytecie. Grób Immanuela Kanta w Kaliningradzie

Popiersie Immanuela Kanta, IMMANUEL KANT Charakteryzowała go niezwykła dyscyplina wewnętrzna, surowa, prawie purytańska moralność, niepospolita siła woli. Był przeciwieństwem „bujnego temperamentu", a jego życie - przeciwieństwem „życia z fantazją". Jego surowy stosunek do życia był najjaskrawszym przeciwieństwem osiemnastowiecznego libertynizmu. Prowadził niezwykle ekonomiczny tryb życia. Było to życie regularne, systematyczne, żył sam, nie założył rodziny. Instynktownie odrzucał powołania do innych uniwersytetów, zorganizował sobie życie tak, aby je całkowicie wyzyskać dla pracy. Przez całe życie odznaczał się niezwykłą wewnętrzną i zewnętrzną dyscypliną, rygorystyczną wprost sumiennością, surowością obyczajów i rzetelnością. Był, podobno nudnym pedantem, typem niemieckiego bakałarza, nie widzącego świata poza swoją specjalnością. Popiersie Immanuela Kanta, F. Hagemann

IMMANUEL KANT W rozwoju filozoficznym Kanta rozróżnia się zwykle trzy okresy: 1) przyrodniczy i dogmatyczno - naturalistyczny, 2) empiryczny o nastawieniu humanistycznym, 3) krytyczno-transcendentalny. W okresie przedkrytycznym wyróżnić można trzy kolejne fazy: próby przyrodniczego tłumaczenia świata, kiedy to zrywał z metafizyką szkolną i dogmatyzmem Leibniza i Wolffa, poznawanie filozofów angielskich takich jak Locke, Hume, Hutcheson, Shaftesbury i francuskich - Maupertuis, d’Alembert, Rousseau, skoncentrowanie się , pod ich wpływem na problematyce logicznej i etycznej. Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Dzieła z okresu krytycyzmu, to tak zwane trzy krytyki: Krytyka czystego rozumu, Krytyka praktycznego rozumu, Krytyka władzy sądzenia. Pierwsza obejmuje teorię poznania, druga - etykę, trzecia - estetykę oraz filozofię świata organicznego. Myśli przewodnie Krytyki czystego rozumu Kant wyraził powtórnie w dostępniejszej i prostszej formie w Prolegomenach. Krytyka czystego rozumu Krytyka praktycznego rozumu Krytyka władzy sądzenia

IMMANUEL KANT Nowe wyniki w filozofii Kant zawdzięczał temu, że postawił w niej zupełnie nowe pytanie: Jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Dane nam są tylko przedstawienia, a my wypowiadamy sądy o rzeczach, jak możliwe jest to przejście od przedstawienia do rzeczy, od podmiotu do przedmiotu? Badania swoje nazwał „transcendentalnymi" (od transcendere, przekraczać), ponieważ miały odnaleźć przedstawienia, które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotów. Badania te były dla Kanta najważniejsze z całej filozofii poznania, dlatego swoją filozofię, nazywał „transcendentalną". Zadanie filozofii transcendentalnej polega na zbadaniu warunków możliwości doświadczenia. Kant

Pomnik Immanuela Kanta przed starym budynkiem IMMANUEL KANT Sądy to podstawa poznania i doświadczenia, jako że zarówno poznanie, jak doświadczenie wyraża się w sądach. Aby temu zagadnieniu dać bardziej dokładne i fachowe sformułowanie, przeprowadził podział sądów na: sądy uzyskane na podstawie doświadczenia - empiryczne, sądy od niego niezależne - a priori. Sądy a priori, jako niezależne od doświadczenia, mogą mieć źródło tylko w samym umyśle, ich cechami są konieczność i powszechność. „Doświadczenie poucza bowiem, że coś jest takie a nie inne, ale nigdy, że inne być nie może. Jeśli więc znajdzie się twierdzenie, które w myśli występuje jako konieczne, to jest ono sądem a priori. Następnie, doświadczenie nie daje sądom nigdy właściwej i ścisłej powszechności, lecz tylko przypuszczalną i względną. Jeśli więc jakiś sąd pomyślany jest jako ściśle powszechny, tzn. jeśli nie dopuszcza wyjątku, to nie jest wyprowadzony z doświadczenia, lecz jest ważny a priori". Był to pierwszy krok do zniesienia przeciwieństwa między racjonalizmem a empiryzmem, przez sprowadzenie ich do struktury sądzenia. Pomnik Immanuela Kanta przed starym budynkiem uniwersyteckim w Kaliningradzie

IMMANUEL KANT Ze względu na stosunek, jaki zachodzi między orzeczeniem i podmiotem, podzielił sądy na analityczne i syntetyczne. Sądy analityczne to takie, które w orzeczeniu wypowiadają tylko to, co jest zawarte w podmiocie zdania, czyli to, co należy do definicji podmiotu bądź też daje się z jego definicji wyprowadzić. Sądy syntetyczne to takie, które w orzeczeniu wypowiadają coś, co nie jest zawarte w podmiocie, co się nie da wyprowadzić z definicji podmiotu. Pierwsze objaśniają tylko wiedzę już posiadaną, drugie rozszerzają wiedzę, pierwsze tylko rozczłonkowują pojęcie będące podmiotem sądu, drugie dodają do niego nowe cechy. Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Podział ten połączył z poprzednim i otrzymał następujące rodzaje sądów: analityczne, które są zawsze a priori (bo do rozczłonkowania pojęcia nie potrzeba doświadczenia), syntetyczne a posteriori i syntetyczne a priori. Natura sądów analitycznych jest łatwa do zrozumienia, a tak samo i natura sądów syntetycznych a posteriori, jedne analizują tylko pojęcia, a drugie opierają się po prostu na doświadczeniu. Sądy analityczne są wprawdzie pewne i powszechne, ale nie powiększają wiedzy, sądy empiryczne wprawdzie powiększają wiedzę, ale nie są pewne ani powszechne. Pozostają sądy syntetyczne - Jak można wypowiadać o przedmiocie coś, co nie jest zawarte w jego pojęciu, ani zaczerpnięte z doświadczenia? Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori?

IMMANUEL KANT Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori, wchodzące faktycznie w skład naszej wiedzy, jak jest możliwe, że wypowiadają one o rzeczach coś, co na podstawie doświadczenia nie zostało z nich zaczerpnięte. Sądy syntetyczne a priori w zakresie matematyki i czystego przyrodoznawstwa mają obiektywną wartość dla wszystkich danych doświadczenia, podczas gdy w zakresie metafizyki filozofia transcendentalna musi znaleźć odpowiedź na inne pytanie: nie jak, ale czy sądy syntetyczne a priori mogą mieć obiektywną wartość. Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Punktem wyjścia był fakt istnienia nauki. Dla Kanta nauka, która kroczy drogą ciągłego rozwoju, jest faktem ustalonym przez stulecia pracy badawczej, krytyka filozoficzna nie może tego faktu zakwestionować, natomiast powinna go wytłumaczyć. Transcendentalna metoda badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz przez analizę jego wytworów, analizowała obiektywny fakt: naukę. Faktem były dla Kanta takie nauki, jak matematyka, przyrodoznawstwo, natomiast nie metafizyka, ze względu na brak stałego postępu i sporność zasadniczych twierdzeń. Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Kant musiał przede wszystkim postawić sobie pytanie, jakim władzom podmiotu zawdzięczamy poznanie przedmiotu. Wchodziły w grę dwie zasadnicze władze: zmysły i rozum. Dotąd istniały dwa stanowiska w sprawie oceny źródeł poznania: racjonalizm i empiryzm. Oba były jednostronne: racjonalizm cenił rozum, ale nie cenił zmysłów, empiryzm - odwrotnie, cenił zmysły, ale nie cenił rozumu. Kant ocenił pozytywnie oba źródła: oba w jego przekonaniu są niezbędne do poznania. Aby poznać rzecz, trzeba najpierw wejść z nią w kontakt, czego mogą dokonać tylko zmysły, i po drugie trzeba ją zrozumieć, co uczynić może tylko rozum. To była nauka Kanta o „dwóch pniach poznania", stanowiąca wielką syntezę racjonalizmu i empiryzmu. W każdym poznaniu przedmiotowym spotykają się dwa czynniki i oba są równouprawnione, bo oba są równie niezbędne. Dało mu to do ręki kryterium pewności poznania, w postaci wzajemnej kontroli władz umysłu. Nie możemy wprawdzie wyjść poza nasze przedstawienia i porównać ich z rzeczami, ale mamy dwa rodzaje przedstawień, zmysłowe i racjonalne, wyobrażenia i pojęcia, które możemy porównywać, one kontrolują się wzajemnie i przez tę kontrolę dają gwarancję prawdy.

IMMANUEL KANT Rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły dostarczają nam wyobrażeń jednostkowych. Dostarczają ich przede wszystkim na drodze receptywnej, gdy stykają się bezpośrednio z rzeczami i gdy rzeczy je pobudzają. Wynikiem pobudzenia zmysłów przez rzecz jest wrażenie. Ale czy poza wrażeniami wyobrażenia nie zawierają żadnego innego czynnika? Po wyłączeniu wrażeń zostają w nich jeszcze dwa czynniki: przestrzeń i czas. Wszelkich wrażeń doznajemy w przestrzeni i czasie, ale przestrzeń i czas nie są przedmiotem wrażeń. Cechuje je nie ogólność, właściwa pojęciom, lecz, właściwa wyobrażeniom, jednostkowość. Przestrzeń jest tylko jedna: gdy mówimy o wielu przestrzeniach, to rozumiemy przez to tylko części jednej przestrzeni, a tak samo i czas jest jeden. Przestrzeń i czas są formami, w które ujmujemy wszystko, co dane jest zmysłom. Jakimikolwiek rzeczy są same w sobie, w doświadczeniu zjawiają się zawsze jako uformowane przestrzennie i czasowo. Przestrzeń i czas są aprioryczne, ponieważ są koniecznym warunkiem wszelkiego doświadczenia. Nie są one pojęciami ogólnymi ani własnościami rzeczy, ale czystym oglądem, intuicją, czyli wyobrażeniem form, w których przebiega wrażenie. Nie są również przedmiotami wrażeń. Przestrzeń i czas są czymś jednym i pozaempirycznym. Jako formy warunkujące wszelkie postrzeżenia sprawiają, że dane zmysłowe stosują się do nich, skąd wynika obiektywny charakter budowanych na nich sądów matematycznych, które w skutek tego, jakkolwiek aprioryczne, muszą posiadać konieczny związek z przedmiotami. Dlatego w doświadczeniu przestrzeń i czas są czymś realnym, ujmowane zaś transcendentalnie – są idealnymi formami umysłu.

Kant i przyjaciele przy stole, IMMANUEL KANT Pojęcia w nauce przyrodniczej nazywa Kant kategoriami, czyli czystymi „formami rozumu”, służącymi, podobnie jak przestrzeń i czas w matematyce, do łączenia wielości wrażeń przez rozum. Czterem gatunkom sądów: dotyczących ilości (ogólne, szczegółowe i jednostkowe), jakości (twierdzące, przeczące, nieokreślone), stosunku (kategoryczne, warunkowe-rozjemcze) i modalności (problematyczne, zaręczające, apodyktyczne), odpowiada dwanaście kategorii ujętych w grupy utworzone według tego samego kryterium podziału: ilości (jedność, wielość, całość), jakości (realność, przeczenie, ograniczenie), stosunku (substancja, przyczyna, zależność) i modalności (możliwość i niemożliwość, byt i niebyt, konieczność i przypadkowość). Kant i przyjaciele przy stole, E. Doerstling

IMMANUEL KANT Tradycyjne przeciwstawienie podmiotu i przedmiotu okazuje się wadliwe - podmiot nie jest przeciwieństwem przedmiotu, lecz warunkiem przedmiotu. Podobnie wadliwe okazało się tradycyjne przeciwstawienie doświadczenia i apriorycznej myśli - myśl jest nie przeciwieństwem, lecz zasadniczym składnikiem doświadczenia. Immanuel Kant Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Kant dokonał, „przewrotu kopernikańskiego" w filozofii. Dotąd przyjmowano, że całe nasze poznanie musi stosować się do przedmiotów, ale to założenie uniemożliwiało poznanie a priori. Prawidłowość, zarówno sądów, jak zdarzeń, Kant wytłumaczył jako twór stale działających form umysłu. Kopernik Kant

IMMANUEL KANT Rola doświadczenia została przez kantowską krytykę ograniczona i wzmożona. Stwierdził, że nie całe poznanie wywodzi się z doświadczenia, ale zarazem, że wszelkie poznanie ogranicza się do doświadczenia. Nauka oparta na doświadczeniu i dotycząca zjawisk nie zaspokaja jednak rozumu, podejmuje on budowę metafizyki, chcąc wyjść poza zjawiska i poznać „rzeczy same w sobie”. Pojęcie „rzeczy w sobie" było odwiecznym pojęciem metafizyki, Kant nazywał je także „noumenami„ /Dla Kanta noumen oznaczał rzeczywistość, która istnieje niezależnie od świadomości i która jest absolutnie niepoznawalna, i nie może stać się „rzeczą dla nas”, tzn. nie może być poznana. Według Kanta nie możemy poznać "rzeczy samej w sobie", gdyż ludzkie poznanie dotyczy tylko zjawisk, tj. fenomenów./, czyli przedmiotami myślnymi, rozumowymi, gdyż istotę rozumu widział właśnie w dążeniu do poznania rzeczy w sobie. Czyste pojęcia rozumu nazywał „ideami". Są trzy główne idee, jakie rozum wytwarza: duszy, wszechświata i Boga. Ideą duszy usiłuje objąć całość doświadczenia wewnętrznego, ideą wszechświata - całość doświadczenia zewnętrznego, w idei zaś Boga szuka podstawy wszelkiego w ogóle doświadczenia.

Wykłady dla oficerów rosyjskich, IMMANUEL KANT Wobec takiej natury idei metafizycznych, metafizyka, choć jest dla umysłu ludzkiego przedsięwzięciem nieuniknionym, niemniej jednak jest przedsięwzięciem beznadziejnym. Absolutna metafizyka, usiłująca wniknąć w naturę Boga, duszy i wszechświata, jaką budowało tylu filozofów od Platona do Leibniza, odpowiada wprawdzie potrzebom umysłu, ale podejmuje się zadania, którego umysł wykonać nie może. Kant, Wykłady dla oficerów rosyjskich, I. Soyockin

„Musiałem obalić wiedzę" - pisał - „by zrobić miejsca dla wiary". IMMANUEL KANT Obalił dowody więc dawnej metafizyki, dowody, nie tezy. Nie przeczył ani istnieniu Boga, ani nieśmiertelności duszy, ale wykazał, że ani jedno, ani drugie nie jest dowiedzione, a podobnie nie są też dowiedzione inne tezy metafizyki. Wykazał, że w zagadnieniach metafizycznych wszystkie stanowiska przekraczają w równej mierze granice poznania. Wskazał inną drogę do uzasadnienia tez metafizycznych: nie drogę teoretyczną, lecz praktyczną. Nie sposób dowieść ich prawdziwości, można natomiast wykazać zgodność niektórych tez metafizycznych z postulatami stawianymi przez życie i działanie. Nie należą więc do wiedzy, lecz do wiary. „Musiałem obalić wiedzę" - pisał - „by zrobić miejsca dla wiary". Immanuel Kant

IMMANUEL KANT Człowiek to istota nie tylko poznająca, ale działająca i moralna. Prawa moralne stanowią podstawę naszego postępowania. U podłoża moralności leży autonomia wyboru, moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii jako swojej naczelnej zasady. Imperatyw kategoryczny ma chronić przed niebezpieczeństwem przerodzenia się wolności jednostek w ich samowolę. Wyraża poszanowanie człowieczeństwa. Zasada imperatywu kategorycznego, przyjmuje formę nakazu i brzmi : „postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”. Z tego nakazu wynikają wszystkie obowiązki człowieka. Do rozpoznania tych obowiązków służy druga formuła imperatywu kategorycznego: „ postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem” Normą moralności jest u Kanta nie dobro, lecz prawo.

IMMANUEL KANT Kiedy człowiek w swoim postępowaniu kieruje się tym, co chce osiągnąć, postępuje legalnie, ale niemoralnie. Moralnie postępuje jeśli skłania go do tego obowiązek, czyli świadomość powinności wykluczająca wszelkie inne motywy. Obowiązek jest jedynym źródłem i warunkiem postępowania moralnego. Sądził, że ze stanowiska rozumu cenna jest jedna tylko rzecz: dobra wola. A kiedy wola jest dobra? Właśnie wtedy, gdy usiłuje spełnić obowiązek. Człowiek dobry to człowiek „dobrej woli”, tj. człowiek, który postępuje z poczucia obowiązku. W pojęciu obowiązku nie widział nic osobistego, przeciwnie, widział jego istotę w podporządkowaniu się prawu. „Nigdzie na świecie ani nawet w ogóle poza jego obrębem niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobrą, oprócz jedynie dobrej woli. „ Kant

IMMANUEL KANT 1) Konieczność obowiązku Aby człowiek mógł postępować zgodnie z obowiązkiem, musi przyjąć trzy postulaty bez których nie mógłby postępować moralnie: 1) Konieczność obowiązku pochodzi, nie od przedmiotu, ale od podmiotu, w myśl zasady: „ możesz dlatego, że powinieneś”. Stąd wolność woli wynika z powinności zawartej w nakazie prawa moralnego i dlatego przyjęcie istnienia wolności jest konieczne do wypełniania moralnych powinności. 2) Postulaty rozumu w oparciu o postulat wolności woli wymagają uznania nieśmiertelności duszy (najwyższe dobro wymaga ciągłego postępu, dusza więc musi się doskonalić w nieskończoność, a zatem musi żyć wiecznie) i istnienia Boga jako istoty umożliwiającej człowiekowi zdobycie najwyższego dobra przez osiągnięcie najwyższego szczęścia. 3) Stosunek wiary do rozumu opiera się na praktycznym charakterze postulatów wolności, nieśmiertelności duszy i istnienia Boga, które człowiek przyjmuje nie na skutek poznania lecz na skutek potrzeby moralnej. Stąd wiara jest według Kanta wyłącznie potrzebą duszy, a nie produktem wiedzy.

Z Gołdapi do Królewca jest w linii prostej około 12O kilometrów. IMMANUEL KANT W dziedzinie filozofii prawa i państwa, Kant uważał, że prawo to zbiór przepisów składających się na ustawodawstwo, mające na celu regulowanie stosunków międzyludzkich. Jest sumą warunków, przy których samowola jednostki może współistnieć z samowolą wszystkich innych jednostek. Ponieważ samowola jednostki jest nieograniczona, więc należy ją ograniczyć prawem państwowym, aby również i inni mogli w pełni korzystać ze swoich uprawnień. Prawo domaga się państwa, które powstało w wyniku umowy ludzi, chcących utrzymać własne uprawnienia. Ideałem państwa jest państwo pojęte jako strażnik prawa, to znaczy umiejące je ustanawiać i dysponujące środkami (przymus) do jego egzekwowania. Kant tylko raz w życiu opuścił swój rodzinny Królewiec. Pojechał do Gołdapi. Przyjął zaproszenie dowódcy garnizonu gen. von Lossowa. Było to zimą 1775/1776 roku. Z Gołdapi do Królewca jest w linii prostej około 12O kilometrów. Aby upamiętnić to wydarzenie przy ulicy Lipowej postawiono jego pomnik.

IMMANUEL KANT Kant doszedł do przekonania, że prawdy powszechne i konieczne znajdują się nie tylko w dziedzinie poznania i działania, ale i upodobania estetycznego. Estetyka, jego zdaniem to teoria smaku, czyli możność wydania sądu o tym, co piękne. Pierwszą cechą upodobania estetycznego jest bezinteresowność. Upodobanie estetyczne jest niezależne od realnego istnienia podobającego się przedmiotu, podoba się samo jego wyobrażenie. Cecha ta stanowi podstawę oddzielenia upodobania estetycznego od innego rodzaju upodobań, a także podstawę oddzielenia postawy estetycznej od postawy moralnej, dla której bardzo istotne jest, aby dobro było realizowane, a nie pozostawało w sferze wyobrażeń. Drugą cechą upodobania estetycznego jest jego bezpojęciowość. Napawamy się bezpośrednim wrażeniem pięknej rzeczy, a nie pojęciem, jakie o niej mamy. Ta cecha stanowi podstawę oddzielenia postawy estetycznej i poznawczej. Przedmiotem upodobania estetycznego jest nie cała rzecz, lecz tylko jej forma. Jedynie w formie leży piękno rzeczy. Ta cecha upodobania estetycznego daje jest podstawą do oddzielenia go od upodobania zmysłowego.

IMMANUEL KANT Co do religii, uważał. Że moralność nie potrzebuje religii, religia natomiast musi się opierać na moralności. Religia jest po prostu swego rodzaju etyką, w której normy moralne oraz ludzkie obowiązki są przedstawiane jako „przykazania boże”. Poza etyką religia jest bez znaczenia, dlatego też w przyszłości będzie można mówić tylko o religii czystej moralności. Kant

IMMANUEL KANT Kant pozostawił po sobie wiele sentencji, oto niektóre z nich: Niebo gwiaździste nade mną prawo moralne we mnie. Musiałem więc zawiesić wiedzę, aby uzyskać miejsce dla wiary. Cóż to jest więc przestrzeń i czas? Czy to coś rzeczywiście istniejącego? Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem. Człowiek jest celem samym w sobie. Nie ma niczego dobrego oprócz dobrej woli. Piękne jest to, co podoba się całkiem bezinteresownie. Z tak krzywego kawałka drewna, z jakiego uczyniony jest człowiek, nie da się zrobić nic prostego. Dla przeciwwagi wielu uciążliwości życia niebo ofiarowało człowiekowi trzy rzeczy: nadzieję, sen i śmiech.

IMMANUEL KANT Konsekwencjami tego poglądu były: Istotę filozofii Kanta stanowił pogląd, nazywany „krytycyzmem" lub „transcendentalizmem", według którego podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia. Konsekwencjami tego poglądu były: a) subiektywizm, głoszący specjalnie subiektywność przestrzeni i czasu, substancji i przyczynowości; b) agnostycyzm wobec rzeczy samych w sobie; c) aprioryzm wobec zjawisk. Z kantyzmu wynikała niemożliwość metafizyki (o rzeczach w sobie) i możliwość nauki powszechnej i koniecznej (o zjawiskach). Poza tym w kantyzmie znajduje się szereg myśli luźniej związanych z jego myślą zasadniczą i mogących być uznanymi za słuszne niezależnie od słuszności całego systemu. Do nich należy: sama metoda transcendentalna; nauka o „dwóch pniach poznania", stanowiąca syntezę racjonalizmu i empiryzmu; cała fenomenologia poznania, np. oddzielenie wyobrażeń i pojęć, sądów i idei; podstawowe koncepcje etyki, ustalające pojęcie moralności; podstawowe koncepcje estetyki, ustalające pojęcie piękna.

BIBLIOGRAFIA Gromiec W., Kant – podmiot, osoba, państwo celów, Wrocław 1976. Kant I., Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka, Warszawa 1993. Kant I., Krytyka czystego rozumu, Warszawa 1957. Kant I., Krytyka praktycznego rozumu, Warszawa 1984. Kant I., Krytyka władzy sądzenia, Warszawa 2004. Kołakowski L., O co nas pytają wielcy filozofowie, Kraków 2006. Kroński T., Kant, Warszawa 1966. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002. Żelazny M., Idea wolności w filozofii Kanta, Toruń 1993. Żelazny M., Kant dla początkujących, Toruń 2008.