Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Państwo a gospodarka

Państwo a gospodarka Państwo to trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej. Cechy państwa: społeczny charakter, władza państwowa, terytorium, przymusowość, suwerenność, aparat państwowy. Gospodarka jest to pewna część całości, czyli systemu, który składa się z części (podsystemów) o nieograniczonej liczbie, uporządkowanych i pozostających w określonych relacjach względem siebie. W tym ujęciu każdy system gospodarczy składa się z instytucji, które działają w czasie, są powiązane między sobą przepływami produktów i informacji.

Funkcje państwa w gospodarce rynkowej Funkcja alokacyjna Dotyczy gospodarowania dobrami publicznymi, takimi jak drogi, policja, środowisko naturalne. Przeciwdziałanie korupcji Rola państwa polega na tworzeniu norm prawnych, które przeciwdziałają zjawisku korupcji. Funkcja regulacyjna Polega na tworzeniu i utrzymywaniu warunków wolnej konkurencji między podmiotami gospodarczymi. Funkcja stabilizacyjna Polega na walce z inflacją, bezrobociem i utrzymaniu wzrostu gospodarczego (np. rozwój szkolnictwa, podnoszenie wydatków z budżetu) Funkcja redystrybucyjna Polega na regulowaniu dochodów podmiotów gospodarczych oraz łagodzeniu nierówności społecznych (np. ustalanie płac minimalnych, polityka podatkowa)

Gospodarka rynkowa Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziału pracy, specjalizacją producentów oraz wzrostem roli własności prywatnej. Wymiana powoduje podział społeczeństwa na grupy i podgrupy społeczno – zawodowe oraz warstwy. Podział ten zależy od zajęć, jakim oddają się jednostki gospodarujące. Grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi, gdyż w istocie produkcja i dystrybucja stanowią dwie strony tego samego procesu. Pierwsze zalążki gospodarki rynkowej zaistniały u schyłku społeczeństwa pierwotnego. W starożytności i średniowieczu nastąpił dalszy rozwój gospodarki wymiennej. W kapitalizmie gospodarka towarowo – pieniężna stała się dominującą formą gospodarowania. Dziś tylko w niektórych słabo rozwiniętych krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Oceanii występują enklawy, w których istnieją pozostałości gospodarki naturalnej.

Interwencjonizm państwa w gospodarce Interwencjonizm zakłada aktywny udział państwa w życiu gospodarczym. Organami państwa, które wywierają wpływ na gospodarkę, są: Sejm i Senat Prezydent Rada Ministrów Narodowy Bank Polski Rada Polityki Pieniężnej Najwyższa Izba Kontroli

Formy interwencjonizmu Inwestycjami państwowymi nazywamy nakłady finansowe dokonywane przez państwo. Mają one pobudzić koniunkturę i zmniejszyć bezrobocie. Regulacja cen – państwo może regulować wysokość cen niektórych towarów poprzez ustalenie: - ceny minimalnej – najniższej ceny, po jakiej można sprzedać dany produkt - ceny maksymalnej – najwyższej ceny, po jakiej można sprzedać dany produkt Dotacje to środki finansowe wypłacane przez rząd firmom i osobom prawnym (np. dotacje dla rolnictwa, górnictwa, przemysłu stoczniowego)

Formy interwencjonizmu Protekcjonizm to ochrona rynku krajowego przed konkurencją z zagranicy poprzez ograniczanie importu i wspieranie eksportu. Środkami najczęściej wykorzystywanymi przez państwo są: - cła, kontyngenty, embargo, wprowadzanie wysokich norm jakości, ulgi i zwolnienia podatkowe, subsydia. Polityka fiskalna (budżetowa) – obejmuje decyzje rządu dotyczące wydatków i wpływów budżetowych. Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim zwiększenie zatrudnienia, wzrost gospodarczy i stabilizacja cen. Polityka pieniężna polega na regulowaniu podaży pieniądza na rynku w zależności od potrzeb gospodarki. Ilość pieniądza na rynku jest regulowana przez bank centralny i Radę Polityki Pieniężnej.

Formy interwencjonizmu Pozytywne i negatywne skutki protekcjonizmu: + zwiększenie zatrudnienia + zwiększenie zysków producentów krajowych + poprawa bilansu handlowego - wzrost cen na rynku - ograniczenie dostępu społeczeństwa do wielu produktów

Bank centralny i jego funkcje Banki są to instytucje systemu pieniężno – kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce rynkowej. We współczesnej gospodarce rynkowej funkcjonuje dwustopniowy system bankowy składający się z banku centralnego i podlegających mu, w zakresie polityki pieniężno – kredytowej, innych banków, wśród których najliczniejszą grupę stanowią banki handlowe. W systemie bankowym i w regulowaniu gospodarki najważniejszą rolę spełnia bank centralny, który jest: bankiem emisyjnym, mającym ustawowe prawo emisji pieniądza gotówkowego, bankiem banków, gdyż nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju, centralizuje ich płynne rezerwy oraz zaopatruje je w pieniądz gotówkowy, bankiem państwa, gdyż realizuje politykę pieniężno – kredytową państwa, w szczególności zaś politykę w zakresie podaży pieniądza, regulując jego ilość w obiegu, zajmuje się również przychodami i wydatkami budżetu państwa.

Zadania Narodowego Banku Polskiego Do zadań NBP należy: utrzymanie stabilnego poziomu cen wspieranie polityki gospodarczej rządu gospodarowanie rezerwami dewizowymi regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie bankowa obsługa budżetu państwa (prowadzenie rachunków bankowych najważniejszych organów państwa) tworzenie warunków do rozwoju systemu bankowego emisja pieniądza Leszek Balcerowicz, prezes NBP w latach 2000-2007. Sławomir Skrzypek, prezes NBP od stycznia 2007.

Zagadnienia polityki budżetowej Budżet państwa to szczegółowy plan finansowy zawierający zestawienia liczbowe przewidywanych dochodów i wydatków ustalonych na określony czas. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa może mieć postać: Nadwyżki budżetowej, gdy wpływy są większe niż wydatki. Deficytu budżetowego, gdy wydatki przewyższają wpływy. Deficyt jest finansowany za pomocą tzw. długu publicznego czyli zobowiązań finansowych zaciągniętych np. w postaci kredytów czy obligacji

Zagadnienia polityki budżetowej Pozyskiwanie dochodów do budżetu i rozdysponowanie wydatków zależą od władzy ustawodawczej (parlamentu) i władzy wykonawczej (rządu). Rząd opracowuje budżet, a parlament go zatwierdza i kontroluje jego wykonanie. Proces opracowywania budżetu jest poddawany naciskom różnych grup społecznych i politycznych. Niejednokrotnie rodzi to spory i konflikty dotyczące zakresu redystrybucji budżetowej i rozłożenia ciężaru wydatków na określone podmioty i grupy społeczne. W gospodarkach rynkowych o demokratycznych systemach rządzenia kierunek ewolucji polega na umacnianiu władzy ustawodawczej w formułowaniu polityki pieniężnej. Sala obrad Sejmu

Funkcje budżetu Funkcje budżetu Stymulacyjna Fiskalna Polega na gromadzeniu dochodów budżetowych Stymulacyjna Polega na wpływaniu na procesy gospodarcze poprzez stosowanie środków budżetowych, np. zmiany wysokości podatków Redystrybucyjna Polega na podziale dochodu narodowego między obywateli

Źródła dochodów polskiego budżetu 1. Podatki to publicznoprawne, przymusowe, bezzwrotne pieniężne świadczenia o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo. 2. Na dochody jednostek budżetowych składają się dochody w takich działach, jak administracja publiczna, wymiar sprawiedliwości, gospodarka mieszkaniowa, transport, łączność. 3. Cła są formą podatku nakładanego na towary sprowadzane z zagranicy. 4. Wypłaty z zysku NBP pochodzą z inwestowanych za granicą rezerw walutowych oraz zmian kursu złotego w stosunku do dolara i euro.

Podział podatków ze względu na: Przedmiot opodatkowania Podatki Podział podatków ze względu na: Sposób świadczenia - bezpośrednie, ściągane bezpośrednio z dochodów lub majątku płatnika - Pośrednie, płacone przez konsumenta przy zakupie towaru Przedmiot opodatkowania - dochodowe, podstawą podatku jest dochód - majątkowe, podstawą podatku jest majątek lub kapitał - konsumpcyjne, związane z nabywanymi dobrami Podmiot - Podatki lokalne, pobierane przez władze lokalne - Podatki o zasięgu krajowym, pobierane przez państwo Sposób naliczania - Progresywne, im wyższy dochód, tym większa stawka podatkowa - liniowe, stawka podatkowa niezależna od dochodu - dygresywne, im wyższy dochód, tym niższa stawka podatkowa - kwotowe, z góry ustalona kwota niezależna od dochodu

Podstawa opodatkowania Podatki Lp Kryterium podziału Rodzaje podatków Podstawa opodatkowania 1 Przedmiot opodatkowania majątkowe przychodowe dochodowe konsumpcyjne wartość, przyrost wartości majątku ziemia, kapitał, praca czysty dochód wszystkie towary konsumpcyjne bądź wybrane 2 Podmiot pobierający podatki centralne lokalne - majątek, dochód, korzystanie z majątku 3 Źródła pokrycia podatków bezpośrednie pośrednie majątek bądź dochód obrót, wartość dodana, wartość wybranych towarów

Najważniejsze podatki w Polsce Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) Podatek od towarów i usług (VAT) Podatek akcyzowy (akcyza) Podatek od spadków i darowizn Podatek rolny Podatek leśny Podatek od czynności cywilnoprawnych

Wydatki budżetowe Wydatki budżetowe można podzielić na: (np. subwencje dla samorządów i dotacje na ubezpieczenia społeczne) Obligatoryjne (np. wynagrodzenia pracownicze i wydatki bieżące jednostek budżetowych) Nieobligatoryjne