Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

E.MOUNIER I PERSONALIZM Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, E. MOUNIER I PERSONALIZM – lekcja 50

E.MOUNIER I PERSONALIZM Personalizm to jeden ze współczesnych kierunków filozoficznych, który akcentuje w swoich rozważaniach pojęcie osoby, jako indywidualnego i niepowtarzalnego bytu. Personalizm czerpie inspiracje z Arystotelesa, św. Tomasza  z Akwinu oraz św. Augustyna, którzy za podstawę rzeczywistości uznawali osobę ludzka.              Człowiek według personalistów został obdarzony przez Boga wolnością i godnością, celem jego egzystencji jest nieustanne dążenie do Niego. Sam człowiek jako byt jest dynamiczny, nieustannie się staje i realizuje poprzez działanie.

E.MOUNIER I PERSONALIZM          Personaliści wyróżnili dwie płaszczyzny człowieka, tj: człowiek jako jednostka, która jest: bytem fizycznym i gatunkowym, częścią świata materialnego, istotą przeznaczoną do życia w społeczeństwie, istotą podlegającą prawom przyrody, człowiek jako osoba, która jest: bytem duchowym i intelektualnym, charakteryzujący się wolnością i godnością, niepowtarzalna, wolna i niezależna od tego co ją otacza, nieskończonym wszechświatem natury duchowej.                Według personalistów jednostka i osoba to dwa bieguny tej samej istoty, człowiek jest „w całości jednostką i w całości osobą”.

E.MOUNIER I PERSONALIZM      Refleksję personalistyczną podejmowały niemal wszystkie nurty filozoficzne, jednak samo pojęcie „personalizm” jako określenie autonomicznego kierunku wykrystalizowało się stosunkowo niedawno.               Terminu der Personalismus użył po raz pierwszy niemiecki filozof F. D. Schleiermacher w 1799 roku, rozpowszechnił się jednak dopiero w drugiej połowie XIX wieku w USA, Anglii, Francji i Niemczech.              Największy rozgłos pojęciu „personalizm” nadał jednak Emmanuel Mounier, który zainicjował ten wielki ruch, ogłaszając w 1936 roku Manifeste as service du personnalisme. F. D. Schleiermacher

E.MOUNIER I PERSONALIZM          Z czasem rozwinęły się różne szkoły i kierunki personalistyczne, m.in.: personalizm fenomenologiczny i historyczny (M. Scheler, R. Ingarden, W. Pannenberg, R. Guardini), personalizm egzystencjalistyczny (G. Marcel, K. Jaspers, P. Tillich, J. B. Pratt), personalizm neotomistyczny (J. Maritain, P. Wust, E. Gilson, M. Nédoncelle, F. Sawicki, W. Granat, M. A. Krąpiec), personalizm filozoficzno-religijny (F. Ebner, M. Buber, P. Teilhard de Chardin), psychosocjologia personalistyczna (L. Laberthonničre, E. Durkheim, W. Wundt), personalizm absolutystyczny (E. Caird, J. Royce, A. E. Taylor, W. E. Hocking), personalizm panpsychistyczny ( L. F. Ward, W. Stern, F. R. Tennant, H. W. Carr, A. N. Whitehead), personalizm augustyński (J. Hessen),  personalizm socjologiczny (E. Mounier, J. Lacroix), personalizm teologiczny (K. Rahner, E. Schillebeeckx).    

E.MOUNIER I PERSONALIZM             Personalizm „to doktryna podkreślająca autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulująca jej pełną afirmację, a także programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym”.              Personalizm zwraca więc uwagę na dobro i rozwój osoby jako bytu wolnego, zdolnego do samookreślenia się, mającego możliwość wyrażenia siebie w swoich czynach i dziełach. Rozwojowi osoby muszą być podporządkowane wszystkie partykularne wartości realizowane w życiu jednostkowym i w relacji z innymi osobami, a także Osobą Boga.            W personalizmie można wyodrębnić dwie odmienne tendencje w zależności od zakresu badań, skoncentrowanych na epistemologii związanej z teorią wiedzy, lub na metafizyce związanej z teorią rzeczywistości i Bytu. Te dwa różne podejścia do rzeczywistości, rozumowo–teoriopoznawcze i bytowo– metafizyczne doprowadziły do powstania koncepcji racjonalistycznej i intuicyjnej.

E.MOUNIER I PERSONALIZM                   Istnieje wiele możliwych klasyfikacji personalizmu, zależnie od przyjętego kryterium. Przyjmując kryterium narodowe możemy wyróżnić personalizm: amerykański, francuski, niemiecki, polski.                    Personalizm amerykański wyrósł na gruncie myśli protestanckiej i jest ściśle związany z ideami demokracji, respektuje potrzeby amerykańskiego stylu życia i filozofii. Rozwinął się przede wszystkim w środowiskach akademickich jako reakcja na materializm i idealizm. Personalizmu w tym wydaniu jawi się jako naturalna filozofia demokracji, łącząca świętość osoby i istnienie jej niezbywalnych praw z poszanowaniem zasad funkcjonowania instytucji państwowych. Jednym z najważniejszych ośrodków amerykańskiego personalizmu było Boston.                      Personalizm francuski, powstał na gruncie myśli katolickiej i przybrał charakter antropologii personalistycznej, indywidualnej i społecznej, o wyraźnym nachyleniu tomistycznym. Głównymi przedstawicielami tego personalizmu są: E. Mounier, Ch. Renouvier, P. T. de Chardin, H. Bergson, M. Blondel, J. Maritain, E. Gilson, L. Lavelle, R. Le Senne i D. Rougemont.                       Personalizm niemiecki, który stał się natchnieniem dla różnych ujęć personalistycznych pozaniemieckich, mMiał ogólny charakter, dlatego dla takich myślicieli jak: R. H. Lotze, W. Stern, M. Scheler czy R. Guardini stanowił doskonałą podstawę dla ich koncepcji filozoficznych.

E.MOUNIER I PERSONALIZM                      Szczególnie ważny z naszego punktu widzenia jest personalizm polski. Jego głównymi reprezentantami są: K. Wojtyła, M. A. Krąpiec, M. Gogacz, T. Styczeń, Cz. S. Bartnik i T. Terlecki. Personalizm polski cechuje przekonanie o wartości i godności osoby ludzkiej, przepojony jest indywidualnością,i emocjonalnością, wyczuleniem na wolność osobistą i społeczną. M. A. Krąpiec Cz. Bartnik K. Wojtyła

E.MOUNIER I PERSONALIZM                   Charakterystyka personalizmu według kryterium narodowego nie zamyka wielości i rozległości problematyki personalistycznej. Z łatwością można dostrzec różnice zarówno w dochodzeniu do zdefiniowania osoby, jak i w określeniu jej istoty. Dotyczą one także konsekwencji w pojmowaniu natury społeczeństwa, wzajemnych relacji miedzy nim a osobą, funkcji wiary, religii czy etyki w życiu człowieka. Dlatego należy wspomnieć, że w filozofii europejskiej występują trzy główne typy personalizmu: metafizyczny, liberalistyczny, etyczny.

E.MOUNIER I PERSONALIZM             Przedstawicielami „personalizmu metafizycznego” są np. J. Maritain, M. A. Krąpiec, M. Gogacz, H. Seidl. Najbardziej charakterystycznym elementem tego personalizmu jest niejako zewnętrzny sposób podejścia do osoby, dokonujący się w oparciu o pojęcia i terminologię metafizyczną.                     Metafizyk analizuje byt w perspektywie: podmiot–przedmiot i dane dotyczące jego własnej podmiotowości nie modyfikują definicji osoby będącej w relacji poznawczej z przedmiotem jego analizy. M. Gogacz    J. Maritain

E.MOUNIER I PERSONALIZM                  Przedstawicielami „personalizmu liberalistycznego” są np.: E. Mounier, G. Marcel, P. Ricoeur, K. Rahner, F. Böckle, J. Tischner, A. Grzegorczyk.„Personalizm liberalistyczny” wskazuje na prymat wolności w stosunku do innych wartości osobowych]. Personalizm ten neguje stałość natury ludzkiej, twierdząc, że „bycie osobą znaczy więc samoposiadanie podmiotu jako takiego w świadomej i wolnej relacji do całości”, „człowiek jako całość jest powierzony samemu sobie”. W konsekwencji postuluje dynamiczny wymiar osoby, która w procesie dziejowym osobą „się staje”. Jest ona ponadto otwarta na innych, prezentując w ten sposób duży stopień dialogiczności i niesystemowości.                   „Personalizm etyczny” reprezentują przede wszystkim: K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek, A. Rodziński i in. To „teoria opierająca się na moralnym znaczeniu osoby”. G. Marcel J. Tischner

E.MOUNIER I PERSONALIZM                  Istnieje jeszcze specyficzny „personalizm chrześcijański”, akcentujący związek między osobą ludzką i Osobą Boską. W tym ujęciu osoba stanowi najdoskonalszy typ bytu, a Bóg jest Osobą.                  Personalizm chrześcijański stanowczo utrzymuje, że osoba ludzka transcenduje wymiar doczesny, realizując się na dwu niesprzecznych poziomach: naturalnym i nadprzyrodzonym, wzajemnie powiązanych.                  Człowiek zatopiony jest w rzeczywistość świata rzeczy i bytów, w której jego aktywność naturalna otwiera się na działanie łaski Bożej, a ta udziela mu dobra, więcej godności oraz go uszlachetnia.                   Personalizm chrześcijański formułuje normę moralną mówiącą, że osoby ludzkiej nigdy nie wolno traktować instrumentalnie jako środka działania, ale tylko i zawsze jako cel.

E.MOUNIER I PERSONALIZM                 Oto podstawowe, charakterystyczne cechy personalizmu: a/ personalizm stoi w sprzeczności z teoriami indywidualizmu i kolektywizmu, ponieważ osoba ludzka nie jest ani tylko indywiduum, ani tylko elementem społeczeństwa; b/ osoba stanowi najdoskonalszy rodzaj bytu stworzonego i doczesnego, co zgodnie podkreślają wszyscy personaliści; c/ struktura osobowa posiada charakter syntetyczny określony przez intelektualność, wolność i podmiotowość; d/ z osobą ściśle związany jest wymiar aksjologiczny, tzn. żyje ona wartościami; e/ w osobę wpisany jest wymiar aktywności i działania; f/ każdy typ personalizmu akcentuje wspólnotowy wymiar osoby.

E.MOUNIER I PERSONALIZM               Emmanuel   Mounier (1905-1950), francuski filozof, publicysta i działacz społeczny. Przedstawiciel tzw. lewicy katolickiej. Twórca personalizmu otwartego - jednego z dwu podstawowych nurtów personalizmu, założyciel personalistycznego czasopisma Ésprit (1932).                Próbował godzić personalizm indywidualistyczny z egzystencjalizmem i teoriami socjalistycznymi, a nawet marksizmem. Ujmował filozofię chrześcijańską i teologię katolicką jako pozytywną ideologię przemian społecznych. W swoich rozważaniach wyszedł od analizy trudnej sytuacji współczesnego człowieka, uznając potrzebę „rewolucji personalistycznej” prowadzącej do radykalnych zmian w życiu ekonomiczno–społecznym zmierzającym ku dobru osoby ludzkiej. Emmanuel   Mounier

E.MOUNIER I PERSONALIZM              Mounier wyróżnił dwie podstawowe postacie personalizmu: teoretyczną i pragmatyczną, pierwsza uznaje ontologiczną specyfikę człowieka i jego osobową godność, druga to egzystencjalno–społeczna postawa troski o człowieka.                Personalizm Mouniera nie jest zamkniętym systemem filozoficznym, doktryną czy religią, ale „perspektywą, metodą, postulatem”, żywą filozofią, rozwijającą się razem z życiem i oddziałującą na życie. To pogląd na świat, metoda ujmowania zjawisk oraz rozwiązywania zagadnień. Jego celem jest „całkowita wspólnota ludzi”, „świat osób”,       świat uczłowieczony, przeniknięty przez człowieka,       świat najpełniejszego rozkwitu, rozprzestrzeniania się       i ześrodkowania wszystkich osobowości. Emmanuel   Mounier

E.MOUNIER I PERSONALIZM Sprzeciwiał się ścisłemu definiowaniu osoby. Osoba nie może być przedmiotem w stosunku do własnego umysłu, nie może być traktowana instrumentalnie nawet w sensie poznawczym. Absolut ludzki to całość historii człowieka i stąd można go poznać dopiero w perspektywie eschatologicznej, punkt widzenia historyczny, jakim dysponuje każdy człowiek nie daje podstaw do pełnej definicji ludzkiej natury.               Osoba ma wymiar „wcielenia” ducha w konkretny świat, transcenduje go, jest wezwana do jego rozwoju i wspólnotowości. Emmanuel   Mounier

E.MOUNIER I PERSONALIZM                     Mounier dokonał rozróżnienia na osobę i indywiduum:                      Świat personalistyczny tworzą osoby – istnienia otwarte na inne istnienia. „Ja” uświadamia „się”, poszerza i wzbogaca przez „nie- ja”, z kolei „nie-ja” istnieje i aktualizuje się, jest wezwane do istnienia przez „ja”.                      „Osoba od samego zaczątku jest ruchem w stronę czegoś, co nią nie jest. Osoba to nie istnienie w sobie, ale ku czemuś”. „Osoba odnajduje się tylko wtedy, gdy gubi siebie”.                       „Osoba nie jest komórką nawet społeczną, ale stanowi szczyt, z którego rozchodzą się wszystkie drogi świata”. Sensem i treścią osoby ludzkiej i całej ludzkiej kultur jest proces samoofiarowania i rezygnacji z siebie, ymierza do uczłowieczenia, nadania znamion ludzkich rzeczom i zjawiskom w tym świecie. Osoba „jest przeżywaną działalnością autokreacji, komunikacji i przynależności” i ten właśnie dynamizm jest „ruchem ku personalizacji”.

E.MOUNIER I PERSONALIZM         Obok „wcielenia” w świat wartości doczesnych oraz łączności z innymi osobami, ideę „transcendencji” Mounier uznaje za trzeci wymiar ludzkiej osoby. Istnieje ścisły związek między człowiekiem zwróconym ku wnętrzu i człowiekiem zwróconym ku światu, zachodzi tu dynamiczna dialektyka polegająca na tym, że człowiek wewnętrzny trwa dzięki człowiekowi zewnętrznemu, ten z kolei za pomocą siły człowieka wewnętrznego.                   Ostatecznym powołaniem człowieka jest „stopniowa realizacja jak najbliższego obcowania ze sobą poszczególnych świadomości, realizowanie powszechnego wzajemnego zrozumienia”. Emmanuel   Mounier

E.MOUNIER I PERSONALIZM             Mounier odrzucając spirytualizm, moralizm, indywidualizm, kapitalizm i marksizm personalizm proponuje budowanie wspólnoty osób, w której każdy z ludzi funkcjonuje w sposób wolny i odpowiedzialny. E. Mounier broni godności i praw kobiet. Sprzeciwia się każdej formie rasizmu i dyskryminacji, a także wszystkiemu, co narusza godność osoby i co ogranicza jej autonomię.                     Przypomina, że państwo jest dla człowieka, a nie odwrotnie. Właśnie dlatego sprzeciwia się „optymizmowi osoby i pesymizmowi władzy”, bo to prowadzi do anarchii. Równie stanowczo sprzeciwia się „pesymizmowi osoby i optymizmowi władzy”, bo to z kolei prowadzi do powstawania systemów totalitarnych oraz do tyranii rządzących. Władza powinna służyć osobie i wspierać jej rozwój. Najwyższy status osoby powinien być zagwarantowany w konstytucji. Emmanuel   Mounier

E.MOUNIER I PERSONALIZM           Siłą, która może przemieniać rzeczywistość w sposób godny osoby, jest chrześcijaństwo. W tym celu musi ono jednak nieustannie uwalniać się od kompromisów, przezwyciężać pokusę, by powierzyć strukturom państwowym, a nie wspólnotom chrześcijańskim zadanie formowania ludzkich sumień. Musi też przezwyciężać pokusę dążenia do bogactwa i władzy. E. Mounier zakłada, że może przemijać jakaś specyficzna forma historycznego istnienia chrześcijaństwa, ale samo chrześcijaństwo z jego prawdą o człowieku i z jego miłością do człowieka przetrwa zawsze, bo ono w pełni respektuje fakt, że każdy z nas jest osobą, która aspiruje do życia w prawdzie, miłości i wolności. Emmanuel   Mounier

BIBLIOGRAFIA Bartnik Cz. S., Personalizm, Lublin 2000. Bartnik Cz. S., Historia filozofii, Lublin 2001. Mounier E., Co to jest personalizm?, Kraków 1960. Mounier E., Personalizm. Wprowadzenie do egzystencjalizmów, Warszawa 1964. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Warszawa 2002.   Terlecki T., Krytyka personalistyczna. Egzystencjalizm chrześcijański, Warszawa 1987.