Jarosław Czarkowski Warszawa 2010 ETYKA Jarosław Czarkowski Warszawa 2010

1. ISTOTA ETYKI Definicja etyki nauka o moralności Etyka - z gr. ἦθος ethos – „obyczaj”, „charakter” tá ēthiká „traktat o obyczajach” w sensie filozoficznym nauka o moralności, rozpatrywana odrębnie w aspektach: normatywnym jako nauka moralności (tzw. etyka normatywna lub etyka właściwa) w sensie potocznym ogół ocen i norm moralnych w danej epoce i zbiorowości społecznej lub konkretny ich system tj. moralność oraz opisowo-wyjaśniającym jako nauka o moralności (tzw. etyka opisowa lub etologia) [1] http://encyklopedia.pwn.pl

Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa 1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa Ze względu na … … zakres obowiązywania norm moralnych: teorie obiektywistyczne teorie subiektywistyczne … źródło pochodzenia norm moralnych: naturalizm antynaturalizm … ocenę zachowań ludzi: motywizm efektywizm [1] http://pl.wikipedia.org

Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa 1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych: teorie obiektywistyczne teorie subiektywistyczne Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych: naturalizm antynaturalizm Ze względu na ocenę zachowań ludzi: motywizm efektywizm [1] http://pl.wikipedia.org

Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa 1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych: teorie obiektywistyczne normy etyczne dotyczą wszystkich ludzi, są uniwersalne, można je wywieść z ogólnych założeń teorie subiektywistyczne brak uniwersalizmu norm etycznych, każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów moralnych, normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi; podobieństwa oznaczają zbliżony sposób myślenia [1] http://pl.wikipedia.org

Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa 1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych: naturalizm normy moralne wywodzone z nauk przyrodniczych, ewentualnie społecznych antynaturalizm normy moralne pochodzą z "góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych emotywizm nakazy moralne są wyrazem ludzkich emocji, moralność jest jednym ze zjawisk psychologicznych; podział na naturalizm i antynaturalizm nie ma zastosowania [1] http://pl.wikipedia.org

Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa 1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja Etyki wg R. Carnapa Ze względu na ocenę zachowań ludzi: O moralnej ocenie czynu decyduje… motywizm …przede wszystkim motyw; moralnie słuszny jest tylko ten czyn, który został podjęty z dobrą intencją efektywizm … wyłącznie jego efekt; moralnie słuszny jest wtedy gdy Przyniósł dobry efekt; intencje nie mają znaczenia nominalizm … zgodność z nakazami tego systemu, którego dotyczy motywy i efekty nie mają znaczenia, dobro i zło traktowane są jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne [1] http://pl.wikipedia.org

1. ISTOTA ETYKI Klasyfikacja etyki (2) koncepcje etyczne 1.1 SŁUSZNEGO DZIAŁANIA (SD) 1.2 DOBRA (D) 1.3 CNÓT (C)

1.1 Koncepcja SŁUSZNOŚCI DZIAŁANIA (SD) „Jakie działania są słuszne etycznie?” „Co należy czynić?”

„Co jest dobre moralnie?” 1.2 Koncepcja DOBRA (D) „Co jest dobre moralnie?” „Co jest najwyższym dobrem człowieka?”

1.3 Koncepcje CNÓT (C) MORALNEGO WZORCA CZŁOWIEKA „Jakim należy być człowiekiem?” „Jakie cechy charakteru powinniśmy kształtować w sobie?”

1.4 SŁABOŚĆ KONCEPCJI ETYCZNYCH Koncepcje określane jednym mianem SD Św. Tomasz Utylitaryści D Platon C Św. Tomasz Taki podział nie jest podziałem rozłącznym, a zatem też nielogicznym, czego wymaga się czasem od klasyfikacji proponowanych w nauce.

Eudajmon (gr.) – szczęśliwy) EUDAJMONIZM Eudajmon (gr.) – szczęśliwy) (SD) o ile stanowi nieodzowny warunek (środek) osiągnięcia szczęścia (eudajmonizm) osiągniecie szczęścia jest najwyższym dobrem moralnym (D) oraz ostatecznym ideałem i celem życia człowieka (C) Źródłem i racją bytu cnoty jest szczęście

EUDAJMONIZM przykłady Szczęście = cnota = wiedza Sokrates (469-399 r. p.n.e.) Człowiek dąży do szczęścia, niezbędnym atrybutem jest cnota Transcendentna idea Dobra i Piękna Filozof przywódca Platon (Platonizm) samourzeczywistnienie się możliwe tylko z urzeczywistnieniem społecznym Arystoteles (Arystotelizm) stan ducha osiągany w momencie zrównoważonego zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb Epikur (Epikureizm) istotą szczęścia jest max. przyjemności zmysłowych Arystyp (Hedonizm) niezależność od uwarunkowań wew. (dążenie do przyjemności) i zew. (konwenans, nacisk opinii) Antystenes (Cynizm)

wykładnia Św. Tomasza z Akwinu PRAWO NATURALNE wykładnia Św. Tomasza z Akwinu Uczestnictwo rozumnego jestestwa w odwiecznym zamyśle stwórczym Boga. Ukształtowane wraz z stworzeniem człowieka, jako naturalne zachowanie, znajduje się na linii regulującej funkcjonowanie wszystkiego co istnieje. Nakazem prawa naturalnego są m.in. ochrona życia ludzkiego, prokreacja i opieka nad dziećmi, poznawanie prawdy o Bogu, życie w pokoju. Nadrzędne wobec innych, gdyż wywodzi się z Prawa Wiecznego (nadanego przez Boga). Nie podlega ingerencji prawa stanowionego. (SD) postępowanie zgodne z prawem naturalnym Zbawienie i osiągniecie życia wiecznego jest najwyższym dobrem moralnym (D) oraz ostatecznym ideałem i celem życia człowieka Cnoty główne: Dobro, Wiara, Nadzieja, Miłość oraz inne, o ile służą osiągnięciu celu ostatecznego „zbawienie i życie wieczne” (C)

PRAWO NATURALNE przykłady Antygona - prawzór sporu prawo naturalne v. prawo stanowione Sofokles (496-406 r. p.n.e.) Arystoteles (496-406 r. p.n.e.) natura ludzka Stoicy Rozum, który włada światem Św. Augustyn (354-430 r.) metafizyczny realizm, przezwyciężanie antycznego eudajmonizmu Św. Tomasz (1115-1170 r.) Nadrzędność prawa naturalnego korzyści v. sprawiedliwość eudajmonizm v. wolność Jan Dunas Szkot (1266-1308 r.)

PRAWO NATURALNE Św. Tomasz z Akvinu (1115-1170 r.) Prawo Wieczne, jako nadane przez Boga jest uniwersalne. Od niego pochodzi Prawo naturalne, stąd jego nadrzędność względem prawa stanowionego. Konkretnym nakazem prawa naturalnego jest m.in. chronienie życia ludzkiego, prokreacja, opieka nad dziećmi, poznawanie prawdy o Bogu, życie w pokoju.

Leszek Kołakowski (1927-2009 r.) PRAWO NATURALNE Leszek Kołakowski (1927-2009 r.) Życie nasze jako istot rozumnych biegnie w przestrzeni, której budowa zależy od różnych nieempirycznych, lecz fundamentalnych instancji odwoławczych, wśród nich prawdy i dobra. O tym, że prawo naturalne bynajmniej nie znaczy prawo powszechnie czy niemal powszechnie postrzegane, wiedzieli dobrze Seneka i Cyceron, Gracjan i Suarez, Grotius i Kant — ta wiedza z potocznego doświadczenia nie naruszała jednak ich wiary, że reguły prawa naturalnego są prawomocne bez względu na to, jak pospolicie byłyby gwałcone"

UMOWA SPOŁECZNA DEF (SD) Umowa społeczna, (D) postępowanie zgodne z umową społeczną (SD) Umowa społeczna, Która poprawia poczucie bezpieczeństwa (D) (C) sprawiedliwość

Thomas Hobbes, Hugon Grotius (XVII w.) UMOWA SPOŁECZNA Thomas Hobbes, Hugon Grotius (XVII w.) opozycja do koncepcji prawa naturalnego zastąpienie boskiego prawodawcy świeckim państwem (SD) zawarcie umowy społecznej, nieograniczona, absolutna władzę w ręce suwerena jako jedyny sposób uniknięcia zła, spotykającego ludzi żyjących w tzw. stanie natury. (D) Świeckie prawo danego kraju (C) sprawiedliwość

SCHOLASTYKA zgodność prawd chrześcijańskich z rozumem naturalnym Założenie możliwości zmiany nakazów Bożych prymat intelektu nad czystą wiarą Polemika z poglądami Św. Augusta dowodzenie istnienia Absolutu (Boga) za pomocą czystego rozumu Św. Anzelm z Canterbury (1033-1109 r.) harmonizacja arystotelizmu Z naukami kościoła Albert Wielki (1193/1205-1280 r.) prymat intelektu nad czystą wiarą Polemika z poglądami Św. Augusta dowodzenie istnienia Absolutu (Boga) za pomocą czystego rozumu Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274 r.)

WOLUNTARYZM DEONTOMIZM HETERONOMICZNY Prymat woli nad rozumem. Opozycja scholastyczna. Założenie możliwości zmiany nakazów Bożych Henryk z Gandawy (1217-1293 r.) Wilhelm Ockham (1285-1349 r.) Franciszek Suárez (1548-1617 r.) Immanuel Kant (1548-1617 r.)

deon (gr.) – powinność, logos – słowo) DEONTOLOGIZM deon (gr.) – powinność, logos – słowo) czyn jest moralnie dobry, gdy wynika z moralnej powinności działania zgodnej z nakazem lub zakazem autorytetu d. heteronomiczny (autorytet poza podmiotem) np. wola Boga, państwo, społeczeństwo, klasa, wódz, partia d. autonomiczny (autorytet wew. podmiotu czynu) np. rozum, sumienie, impuls, działanie spontaniczne

działania są słuszne lub niesłuszne SAME W SOBIE DEONTOLOGIZM działania są słuszne lub niesłuszne SAME W SOBIE słuszność działania NIE zależy jedynie od urzeczywistnienia jakiegoś celu (wartości)

télos (gr.) – cel, logos – słowo) TELEOLOGIZM télos (gr.) – cel, logos – słowo) w całej rzeczywistości lub dziedzinie zachodzi lub zachodził historycznie (finalizm) PORZĄDEK CELOWY Rzeczywistość w myśli europejskiej przyrodnicza historyczna, społeczna, moralna

Rzeczywistość przyrodnicza w myśli europejskiej TELEOLOGIZM Rzeczywistość przyrodnicza w myśli europejskiej przyczyna celowa jest nadrzędna nad przyczyną sprawczą Arystoteles Galileusz Metodologia fizyki wyłącznie przyczynowe wyjaśnianie rzeczywistości

Rzeczywistość historyczna, społeczna, moralna w myśli europejskiej TELEOLOGIZM Rzeczywistość historyczna, społeczna, moralna w myśli europejskiej przyczyna celowa jest nadrzędna nad przyczyną sprawczą Św. Augustyn Nienaruszona przez zmiany metodologiczne w nowożytnych naukach przyrodniczych

TELEOLOGIZM słuszność działania zależy wyłącznie od osiągnięcia za jego sprawą określonego celu (zrealizowania określonej wartości)

TELEOLOGIZM Richard Brandt (1910-1997) powinność moralna - czyny, w których następuje: Teorie EGOISTYCZNE …maksymalizowanie wartości dla ich podmiotu np. spełnienie pragnień podmiotu Teorie UNIWERSALISTYCZNE …przyrost dobra w ogóle

cnota jest dobrem bezwzględnym 2.1. Sokrates (469-399 r. p.n.e.) - ojciec etyki Intelektualizm etyczny cnota jest dobrem bezwzględnym cnota jest wiedzą Zło jest brakiem wiedzy o tym, co dobre i złe. Jeśli ktoś posiada wiedzę, niemożliwe jest aby postępował nieetycznie. Ten kto wybiera zło, nie posiadł pełnej wiedzy Przekażmy wiedzę tym, którzy jej nie posiadają A świat stanie się lepszy Ludzie będą bardziej szczęśliwi

2.1. Platon (427-347 r. p.n.e.) Idea ducha człowiek dąży do celu, jakim jest dobro idealne dobro idealne jest nadrzędne w stosunku do dobra realnego, które jest jedynie środkiem, narzędzie do celu - dobra idealnego. znalezienie natury dobrego życia „stanowi intelektualne zadanie” gdy człowiek wie, czym jest dobre życie, to nie może działać niemoralnie” zło jest konsekwencją braku wiedzy, jednak cnota zależy nie tylko od rozumu. Podzielił on dusze na trzy części, koncepcje cnoty jako ładu i harmonii duszy, mniemał, że każda część jej musi mieć udział w tej harmonii, każda musi mieć swą cnotę, posiadanie zaś wiedzy jest cnotą jednej tylko części, mianowicie rozumu” (19). Zatem mądrość jest cnotą części rozumnej, męstwo części impulsywnej natomiast panowanie nad sobą, cnotą części pożądliwej. Ponadto uważał, iż musi istnieć czwarta cnota jak sprawiedliwość, która „łączyłaby wszystkie części duszy i utrzymywałaby wśród nich ład” (19). Według niego człowiek to dusza władająca ciałem. Platon jako pierwszy dokonał próby zestawienia i klasyfikacji dóbr i cnót. Te rozważania dalej były rozwijane przez Arystotelesa.

2.1. Arystoteles (384-322 r. p.n.e.) Etyka „złotego środka” Trwała zdolność do zachowywania właściwej miary to dzielność etyczna. rozrzutnik daje zbyt wiele, skąpiec zaś zbyt mało cnoty można się nauczyć Jeśli ktoś posiada wiedzę, niemożliwe jest aby postępował nieetycznie. Ten kto wybiera zło, nie posiadł pełnej wiedzy Uczmy się oraz innych cnoty A świat stanie się lepszy Ludzie będą bardziej szczęśliwi

postępowanie zgodne z … UTYLITARYZM DEF postępowanie zgodne z … (SD) (D) Um (C) sprawiedliwość