WŁĄCZwiek - publiczne debaty o potrzebach seniorów WŁĄCZwiek – publiczne debaty o potrzebach seniorów SENAT RP – 29 kwietnia 2009 r. Osamotnienie osób starszych Istotny i narastający problem społeczny dr Paweł Kubicki – Polskie Towarzystwo Gerontologiczne patronat medialny

Definicje i konsekwencje Samotność - pozostawanie przez długi czas w pojedynkę, brak fizycznej możliwości, bądź chęci kontaktu z innymi osobami, wynikający np. z braku więzi społecznych, braku integracji z grupą, źle pełnionych ról społecznych, bądź cech osobowych - stan obiektywny. Osamotnienie - psychiczny aspekt samotności lub poczucie niemożności bycia zrozumianym przez innych, wyobcowanie od nich pomimo istnienia fizycznych kontaktów z innymi – stan subiektywny (za: Szukalski 2005). Efekty osamotnienia – niska jakość życia, pogorszenie stanu zdrowia i kondycji psychicznej, a w skrajnej postaci depresja i samobójstwo.

Uwarunkowania osamotnienia Odsetek osób starszych odczuwających osamotnienie rośnie wraz z wiekiem, brakiem partnera, dzieci, samotnym zamieszkiwaniem, brakiem aktywności społecznej i zawodowej, złym stanem zdrowia. Analogicznie osamotnienie grozi w niewielkim stopniu osobom młodszym, mieszkającym z partnerem, utrzymującym relacje z liczną rodziną, aktywnym społecznie i zdrowym. Wyzwania dla polityki społecznej: Aktywizacja społeczna i zawodowa osób w wieku 50+, Działania na rzecz profilaktyki zdrowotnej i podtrzymania sprawności funkcjonalnej osób starszych.

Przyczyny narastania zjawiska Tzw. drugie przejście demograficzne: spadek płodności kobiet poniżej prostej zastępowalności pokoleń, wydłużenie się przeciętnej długości życia, zmiana postaw jednostek na bardziej indywidualistyczne. W konsekwencji w przyszłości: coraz więcej samotnych osób starszych, mniejsze znaczenie więzów krwi (powiązań rodzinnych), większe znaczenie więzi nieformalnych i grup rówieśniczych. Wyzwania dla polityki społecznej: Znaczny wzrost wydatków na świadczenia dla osób starszych, Konieczność rozwiązania kwestii opieki długoterminowej – zastąpienie rodziny przez państwo.

Statystyki Brak aktualnych reprezentatywnych polskich danych ilościowych (w 2009 r. projekt „Bądź Blisko” oraz „PolSenior”), jak i pogłębionych danych jakościowych. Szacunkowo w zależności od badań, grupy wiekowej i skali osamotnienie odczuwa od 1/6 do 1/2 osób starszych (patrz. Piotrowski 1973, Synak 2003, Szukalski 2005), Zaokrąglając to milion osób w wieku 60+ odczuwających regularnie osamotnienie. Do 2030 liczba osób starszych wzrośnie z 6,5 mln do 10,6 mln, osób powyżej 80 roku życia prawie podwoi się, coraz więcej osób starszych będzie mieszkać samotnie, a osamotnienie będzie odczuwać prawie dwa miliony seniorów!

Seniorzy o samotności/osamotnieniu Jak się zbliżają święta to ja jestem smutna, bo wiem, że ja będę siedziała sama i nikt do mnie nie zajrzy. Przyjeżdża rodzina (na święta), zjadamy śniadania i rodzina odjeżdża, a ja zostaje (…) i całe dnie, bardzo dużo dni jestem samiusieńka nie mam ani do kogo gęby otworzyć a no to idę do okna, patrzę i wtedy zaczynam różnie myśleć (…) źle myślę o sobie. Samotność kojarzy mi się z pustką, to znaczy nie mam naokoło nikogo (…) Ja się bardzo samotna czuję, jak mnie strasznie boli, to wtedy jestem samotna, bo nie mogę się ani ruszyć, ani przejść, ani nic zrobić. Młodzi nie mogą zrozumieć co to znaczy samotność starych i nie zrozumią. Dopiero jak dożyją, dopiero zobaczą, A! (…) młody sobie nie zdaje sprawy co to znaczy mieć tyle lat … Ja nie mówię tyle, bo najgorszemu wrogowi nie życzę tego co ja przeżywam (płacz). Taką barierą to jest odległość od mojej córki, która mieszka daleko (…) nie znam jej życia, problemów, ani radości. Pustka największa zaczęła się od śmierci żony (…) ta pustka nie da się niczym wyrównać nieraz jest człowiekowi, wie pani, przychodzą do głowy niesamowite głupoty. Przychodzę do domu i wtedy dopiero odczuwam tą samotność, że nie mam do kogo powiedzieć niczego dobrego i złego, co przeżyłem dziś i co będę robił jutro. Anegdotka o lekarzach – walka z osamotnieniem to mniejszy budżet na NFZ, różnice pomiędzy tymi, którzy mogą wyjść, a skazanymi na cztery ściany

Seniorzy o walce z osamotnieniem Mieć dużą rodzinę, jak nie jedno dziecko odwiedzi to drugie. Ciągnę i garnę się tylko do ludzi pogodnych, uśmiechniętych, zdrowych i może dlatego czuję się lepiej. Codziennie wychodzę, czy czuję się dobrze czy źle na siłę wychodzę na spacer. Największą przyjemnością dla mnie w moim samotnym życiu jest to, że utrzymuję kontakty towarzyskie i z rodziną i z koleżankami i to mnie bardzo trzyma przy życiu. Ja właściwie uciekam przed tą samotnością, jak się czuję bardzo źle, bo mi te właśnie cztery ściany przeszkadzają, ciche, spokojne, to wychodzę, siadam przy telefonie i dzwonię. Jeśli chodzi o samotność to nie dopuszczam nawet do tego, żeby o niej myśleć (…) odpycham od siebie i prędziutko, żeby się zająć czymś. Poluję, chodzę na ryby, mam pszczoły, mam szklarenkę, sprzątam, gotuję, piorę, prasuje. Dobre stosunki z ludźmi, ze wszystkimi ludźmi. Czytać, kocham czytanie, to mi wszystko zastępuje i kumoszki i przyjaźnie (…) krzyżóweczki, wierszyki sobie w pamięci przypominam. Pracować jak się da najdłużej (…) nie ograniczać się, robić jak najwięcej różnych rzeczy, ile się da. Podkreślenie indywidualnej walki – brak wsparcia instytucjonalnego!

Wnioski Liczba osamotnionych osób starszych w Polsce będzie wzrastać. Większość osób starszych chce jak najdłużej mieszkać samodzielnie we własnym domu, stąd konieczność działań na poziomie lokalnym - w miejscu zamieszkania seniora. Niezbędne wielowymiarowe działania uwzględniające: Dostosowanie środowiska zewnętrznego (adaptacja mieszkań, pośrednictwo w wymianie lokali, windy i podjazdy, niskopodłogowe autobusy, ławki z oparciem, itp.) Wsparcie dla sieci nieformalnych (pomoc sąsiedzka, kluby seniora, UTW, organizacje pozarządowe), jak i opiekunów rodzinnych. Wsparcie dla osób „przykutych do łóżka” (opieka domowa, dostęp do e-usług, w tym telemedycyny)